Lo ngại biến tướng cho vay tiền qua mạng thành vay nặng lãi

Anh N.T.Cường (phố Hàng Bún, Hà Nội) đang cần gấp 30 triệu đồng để lo việc gia đình. Ôm chiếc laptop đã cũ, anh Cường di chuyển con trỏ chuột và chỉ trong vài phút, hàng loạt các trang web được hiển thị chào mời cho vay tiền cũng như môi giới cho vay như: vaymuon.vn, doctordong.vn, tima.vn, huydong.com…
Chỉ trong “một nốt nhạc”, anh Cường có thể hoàn tất các thông tin vay trong hồ sơ để chuyển đến người cho vay. Nếu khoản vay được duyệt, sau khi ký hợp đồng, anh Cường có thể nhận được tiền giải ngân thông qua tài khoản ngân hàng hoặc tại các điểm giao dịch của đối tác.

Theo tìm hiểu của phóng viên báo Tin tức, tại trang huydong.com, nếu khách hàng muốn vay 30 triệu đồng trong 6 tháng, số tiền trả góp hàng tháng là 5,2 triệu đồng; tổng số tiền phải trả trong 6 tháng là 31,3 triệu đồng. Còn tại vaymuon.vn có lãi suất từ 1,5%/tháng (18%/năm). Trang tima.vn còn trực tiếp môi giới người vay với nhà đầu tư. Theo đó, hai bên tự kết nối và tự thỏa thuận về lãi suất và các thủ tục liên quan.

Hiện các công ty cho vay P2P cung cấp các gói vay khá đa dạng, từ tín chấp, thế chấp đến mua trả góp như: Vay tín chấp theo lương; vay trả góp theo ngày; vay theo sổ hộ khẩu, hóa đơn điện nước, đăng ký xe máy, ôtô; vay cầm cố tài sản, vay cầm cố ôtô đang thế chấp ngân hàng; vay mua nhà trả góp...

P2P xuất hiện đầu tiên ở Anh, sau đó phát triển ở nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên ở Việt Nam, pháp luật chưa công nhận hình thức cho vay này. Cho vay ngang hàng được thực hiện dựa trên nền tảng công nghệ thông tin, những doanh nghiệp hoạt động theo loại hình này sử dụng công nghệ Big Data để thu thập tất cả dữ liệu của cả hai phía người cho vay và người đi vay.

Việc thẩm định hồ sơ khách hàng được tiến hành trực tuyến một cách nhanh chóng và rẻ hơn hình thức truyền thống, nhà đầu tư có quyền lựa chọn đối tác muốn vay trên nền tảng P2P. Đây được coi là điểm khá ưu việt so với hình thức tín dụng truyền thống của ngân hàng, vì họ có thể nắm giữ và khai thác khối lượng dữ liệu thông tin khách hàng, có khả năng kết nối với tất cả các thành phần kinh tế.

Trao đổi với phóng viên báo Tin tức, Luật gia Đặng Văn Thành, Đoàn luật sư thành phố Hà Nội cho biết: “Nếu so sánh thì hơi khập khiễng nhưng độ khó về quản lý nhà nước cũng giống như Grab với dịch vụ vận tải hành khách truyền thống. Những công ty này không kinh doanh tín dụng - cho vay như ngân hàng nhưng lại cũng thẩm định, nhận tiền, cho vay, thu nợ... theo hình thức là ủy thác, uỷ quyền, tư vấn, hướng dẫn, hỗ trợ chứ không phải là việc kinh doanh tiền tệ”.

Theo luật gia Đặng Văn Thành, có thể hiểu đó là phương thức hoạt động "trung gian môi giới giữa người có nhu cầu cho vay, đầu tư với người có nhu cầu vay vốn, huy động vốn thông qua hệ thống kết nối bằng phần mềm ứng dụng hoặc website. Cũng có thể so sánh để làm rõ thêm (ngoài so sánh như Uber, Grab trong kinh doanh vận tải hành khách), đó là như các "siêu thị ảo" trong kinh doanh thương mại. Cụ thể là các trang thương mại điện tử như: Lazada, chỉ "cho thuê giới thiệu hình ảnh mặt hàng" để người bán và người mua gặp nhau, chốt thỏa thuận.

Chuyên gia tài chính ngân hàng Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, những công ty môi giới không phải là công ty tài chính, ngân hàng nên cơ sở pháp lý cho hoạt động này chỉ có Luật dân sự. Phía NHNN cũng gặp nhiều lúng túng vì pháp luật không có quy định cấm, kiểu như hoạt động Grab, không cấm Grab hoạt động mà sẽ có khung pháp lý quy định để quản lý sao cho phù hợp.

"Tôi cho rằng, mô hình này rủi ro cho cả bên cho vay và người đi vay. Hợp đồng giữa hai bên có rất nhiều thiếu sót và không tuân thủ theo quy định pháp luật bởi người đi vay chỉ cần có tên và chứng minh thư nhân dân. Phía người cho vay chỉ dựa vào những thông tin, điều tra do công ty môi giới cung cấp, không thể thẩm định được. Vậy câu hỏi đặt ra là nếu công ty môi giới làm ăn bậy bạ thì sao, chưa kể công ty còn tham gia hoạt động bán hàng đa cấp," ông Hiếu nhấn mạnh.

Theo ông Hiếu, cũng giống như Uber, Grab là kết nối người có xe ôtô rảnh rỗi với người có nhu cầu di chuyển, thì ở đây những người có tiền nhàn rỗi chỉ cần tải ứng dụng, đăng ký tài khoản để trở thành nhà đầu tư. Khi có một khoản vay được phê duyệt, nhà đầu tư nhận được thông báo của ứng dụng. Nếu chấp thuận cho vay, khoản tiền sẽ được chuyển từ tài khoản của nhà đầu tư sang tài khoản ngân hàng của người vay. Còn với người đi vay, chỉ cần cài ứng dụng, đăng ký sau đó tải lên ảnh chụp một số giấy tờ liên quan là đã hoàn tất một yêu cầu vay tiền.

Chia sẻ với phóng viên báo Tin tức, một cán bộ của NHNN cho hay, mô hình cho vay P2P vẫn chưa được cấp phép nên các công ty hoạt động trong lĩnh vực này thường đăng ký là công ty tư vấn đầu tư. Các công ty này cũng không được trực tiếp huy động hay cho vay nên không nằm trong đối tượng theo quy định của Luật tổ chức tín dụng mà thuộc phạm vi quản lý của Bộ Công an và an ninh mạng. Do vậy, khi có rủi ro xảy ra (như các sàn giao dịch kết nối này ngừng hoạt động, bị đánh cắp tiền hoặc thậm chí là lừa đảo khách hàng) thì rất khó để xử lý do thiếu cơ sở pháp lý.

Chỉ ra những bất cập của mô hình cho vay ngang hàng, Luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty luật Basico cho rằng, rủi ro tập trung về phía người cho vay, nếu công ty trung gian làm thay chức năng của tổ chức tín dụng cũng huy động và là người cho vay thì rủi sẽ rất lớn. Còn người đi vay rủi ro là gần như không có nhưng sẽ bị sức ép trả nợ, sức ép lãi suất cao, người cho vay có thể sử dụng các biện pháp để thu giữ số tài sản còn lại và khởi kiện ra tòa nếu người đi vay không trả được nợ, thậm chí là cả "đe dọa".

Ngoài ra việc chưa được cấp phép thì tính pháp lý của hợp đồng giao dịch điện tử cũng đang bị bỏ ngỏ. Ông Phạm Xuân Hoè, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Ngân hàng cho rằng, cần phải nhìn nhận lại hợp đồng dân sự trên góc độ ký kết giao dịch trên mạng điện tử, các chứng từ điện tử đó được lưu giữ trên các cơ sở giữ liệu đấy. Nhưng câu chuyện về chính sách vẫn đang còn một khoảng trống rất lớn, cần phải bù đắp. Theo quy định hiện hành, chỉ các tổ chức tín dụng mới được phép huy động và cho vay vốn. Khi vẫn nằm “ngoài vòng pháp luật”, thì cả người đi vay và người cho vay đều không nhận được sự bảo vệ của pháp luật khi có tranh chấp xảy ra.

Tuy nhiên quan điểm của chuyên gia Cấn Văn Lực là NHNN cần có biện pháp để chặn các công ty P2P hoạt động tín dụng đen trá hình chứ không nên cấm. Đây là một xu thế tất yếu, là một sáng tạo của thời đại ngân hàng số. Chúng ta cần phải chấp nhận và có biện pháp quản lý để hạn chế rủi ro cho các bên tham gia.