Chiến thuật mới
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu họp báo tại Nhà Trắng ở Washington, D.C. Ảnh: THX/TTXVN
Theo tờ The Washington Post ngày 11/8, thỏa thuận của Tổng thống Trump với hai nhà sản xuất chip máy tính hàng đầu của Mỹ đã đưa ra một chiến thuật mới nổi bật trong chính sách thương mại mang tính chất giao dịch của ông.
Chỉ trong một động thái, Tổng thống Trump cho thấy ông có thể yêu cầu các công ty trả cho chính phủ một phần doanh thu từ nước ngoài bất chấp quy định của Hiến pháp Mỹ cấm thu thuế xuất khẩu. Động thái này đồng thời gạt bỏ nhiều năm lo ngại của lưỡng đảng về mối đe dọa của Trung Quốc đối với vị thế dẫn đầu của Mỹ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI).
Theo thỏa thuận, Nvidia – nhà sản xuất chip AI lớn nhất thế giới – và công ty đối thủ Advanced Micro Devices (AMD) sẽ nộp cho chính phủ Mỹ 15% doanh thu từ hoạt động bán một số loại chip tại Trung Quốc. Các chuyên gia thương mại và an ninh quốc gia bày tỏ lo ngại ông Trump có thể dùng các thỏa thuận tương tự để gây sức ép buộc các hãng công nghệ hoặc nhà xuất khẩu Mỹ khác nhượng bộ.
Ông Scott Kennedy, chuyên gia lâu năm về Trung Quốc, Cố vấn cao cấp và Chủ tịch Ủy ban nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, nhận định: “Tôi cho rằng lãnh đạo nhiều công ty và ngành công nghiệp khắp nước Mỹ đang cân nhắc khả năng cách tiếp cận này có thể được áp dụng với họ”.
Ông Kennedy nói: “Điều này sẽ đánh dấu một thay đổi đáng kể trong cách chính phủ Mỹ và doanh nghiệp tương tác với nhau”.
Tuy nhiên, bà Liza Tobin – cựu Giám đốc phụ trách Trung Quốc tại Hội đồng An ninh quốc gia của ông Trump năm 2019 – gọi các thỏa thuận này là “một tiền lệ nguy hiểm”.
Bà nói: “Đây là những lệnh cấm để bảo vệ an ninh quốc gia trong lĩnh vực công nghệ nhạy cảm và giờ chúng ta không khác gì đang rao bán để các tập đoàn lớn có thể trả phí và loại bỏ chúng”.
Tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng ngày 11/8, ông Trump đã mô tả thỏa thuận với Nvidia. Ông cho biết ông đã nói với công ty Nvidia rằng ông mong muốn nhận lại điều gì đó để cho phép nối lại việc bán chip H20 tại Trung Quốc sau khi chính quyền của ông chặn xuất khẩu hồi tháng 4.
Ông Trump nói: “Tôi đã nói rằng nếu tôi làm vậy, tôi muốn các ông trả cho đất nước chúng ta một khoản vì tôi đang cho các bạn được miễn trừ”.
Ông cho biết Giám đốc điều hành Nvidia Jensen Huang đã thuyết phục ông giảm yêu cầu từ mức 20% doanh thu tại Trung Quốc của chip H20 xuống còn 15%.
Các quan chức Nhà Trắng xác nhận thỏa thuận này cũng áp dụng với AMD – hãng sản xuất loại chip AI được người trong ngành gọi là GPU. Thỏa thuận mở ra tiềm năng doanh thu hàng tỷ USD cho cả hai công ty.
Trước đó, Nvidia cho biết sẽ bán số chip H20 trị giá khoảng 7,1 tỷ USD trong quý tài chính kết thúc cuối tháng 4, nhưng mất khoảng 1/3 doanh thu khi ông Trump cấm xuất khẩu. Theo thỏa thuận mới, công ty sẽ nhận toàn bộ doanh thu này nhưng phải trả 1,1 tỷ USD cho chính phủ Mỹ.
Người phát ngôn Nvidia nói: “Chúng tôi tuân thủ các quy định do chính phủ Mỹ đặt ra để tham gia thị trường toàn cầu. Dù chúng tôi đã không xuất khẩu H20 sang Trung Quốc trong nhiều tháng, chúng tôi hy vọng các quy tắc kiểm soát xuất khẩu sẽ cho phép Mỹ cạnh tranh tại Trung Quốc và trên toàn thế giới”.
Sau khi chi tiết các thỏa thuận được công bố, giới luật sư chỉ ra các thỏa thuận này dường như mâu thuẫn với Hiến pháp Mỹ, theo đó cấm chính phủ đánh thuế xuất khẩu. Hiện chưa rõ liệu sẽ có khiếu kiện pháp lý nào hay không. Các cổ đông có thể kiện các công ty, cáo buộc lãnh đạo từ bỏ doanh thu tiềm năng, nhưng cũng có thể cho rằng nhận được một phần doanh thu nhờ bán hàng cho Trung Quốc vẫn tốt hơn là bị cắt hoàn toàn.
Các hiệp hội ngành công nghiệp lớn vốn thường xuyên lên tiếng về chính sách thương mại đều im lặng. Phòng Thương mại Mỹ và Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn từng chỉ trích thuế quan của ông Trump nhưng không đưa ra tuyên bố hoặc phản hồi.
Ngoại giao cá nhân
Biểu tượng của Tập đoàn Nvidia tại triển lãm máy tính ở Đài Loan (Trung Quốc) ngày 5/1/2024. Ảnh: REUTERS/TTXVN
Từ khi nhậm chức, ông Trump nhiều lần sử dụng chính sách thương mại cùng các cảnh báo pháp lý và chính trị để định hình ngành công nghệ. Các giám đốc công nghệ hàng đầu thường xuyên đến Nhà Trắng.
Ngay sau khi nhậm chức, ông Trump rút đơn kiện Meta về cáo buộc kiểm duyệt ông sau vụ bạo loạn 6/1/2021 khi công ty này đồng ý trả 25 triệu USD để dàn xếp, trong đó phần lớn dành cho thư viện tổng thống.
Apple, Nvidia và các hãng công nghệ khác đã công bố đầu tư hàng trăm tỷ USD vào Mỹ sau khi ông Trump nhiều lần cảnh báo áp thuế lên chuỗi cung ứng ở châu Á với mức có thể lên tới 100%.
Các thỏa thuận với Nvidia và AMD đánh dấu thay đổi lớn, chấm dứt nhiều năm chính sách lưỡng đảng về xuất khẩu chip vốn tập trung vào an ninh quốc gia và được nhiều lãnh đạo ngành công nghệ ủng hộ. Khi AI ngày càng quan trọng với ngành công nghệ và Lầu Năm Góc, chính quyền Tổng thống Trump đầu tiên đã siết xuất khẩu chip tiên tiến sang Trung Quốc. Chính quyền thời ông Biden tiếp tục tăng cường lệnh cấm. Sau đó, Nvidia thiết kế chip AI yếu hơn để tuân thủ quy định.
Sau các đột phá AI mới, như sự ra đời của ChatGPT, ông Biden và ông Trump tiếp tục siết chặt, cấm xuất khẩu các chip dành riêng cho thị trường Trung Quốc. Lệnh cấm hồi tháng 4 của ông Trump khiến Nvidia mất 2,5 tỷ USD doanh thu trong quý I, còn AMD phải xóa sổ 800 triệu USD hàng tồn.
Tháng 7, Nhà Trắng đảo ngược một phần, cho phép xin giấy phép xuất khẩu mới, sau khi Mỹ và Trung Quốc công bố khung thương mại mới, trong đó Trung Quốc dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ.
Các thỏa thuận mà ông Trump và Nhà Trắng xác nhận ngày 11/8 dường như xuất phát từ các cuộc đàm phán để xin giấy phép xuất khẩu chip, sau khi ông Jensen Huang tới Nhà Trắng ngày 8/8.
Một người am hiểu nội bộ cho biết chính sách đảo chiều này phản ánh mâu thuẫn trong nội bộ các đồng minh của ông Trump khi một số muốn cấm hoàn toàn Trung Quốc tiếp cận công nghệ tiên tiến, trong khi số khác ủng hộ doanh nghiệp Mỹ bán hàng cho khách Trung Quốc.
Bà Tobin cho rằng thay đổi này gây hại cho lợi ích của Mỹ: “Đó là lợi ích kinh tế ngắn hạn rõ rệt, đổi lại là trải thảm đỏ để Trung Quốc dẫn đầu thế giới về AI”.
Một số quan chức của ông Trump cùng các nhà phân tích địa chính trị lập luận rằng Mỹ nên cung cấp công nghệ cho Trung Quốc để giảm áp lực khiến nước này phải tự phát triển chip và AI nội địa.
Những người ủng hộ dẫn chứng trường hợp Huawei khi hãng này dù bị Mỹ và đồng minh hạn chế, nhưng vẫn trở thành công ty đi đầu toàn cầu về 5G.
Ông James Andrew Lewis, thành viên cao cấp tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu, nói: “Đây là cơ hội để chúng ta không mắc lại sai lầm như với Huawei”.
Một số nhà xuất khẩu chip như Nvidia cũng có chung lập luận này. Trong tuyên bố phản hồi câu hỏi về thỏa thuận với ông Trump, Nvidia nói : “Mỹ không thể lặp lại câu chuyện 5G và đánh mất vị thế dẫn đầu viễn thông. Hệ thống công nghệ AI của Mỹ có thể trở thành tiêu chuẩn toàn cầu nếu chúng ta chạy đua”.
Trong phát biểu ngày 11/8, ông Trump nói việc cho Trung Quốc tiếp cận chip H20 của Nvidia sẽ không gây hại cho Mỹ trong cuộc chạy đua AI vì đây là “chip cũ” mà các công ty Trung Quốc đã sao chép được. Truyền thông nhà nước Trung Quốc gần đây lại đặt nghi vấn rằng H20 có thể là rủi ro an ninh cho các công ty trong nước.
Tuy nhiên, nhu cầu lớn mà Nvidia ghi nhận tại Trung Quốc cho thấy các nhà phát triển AI ở nước này tin rằng chip này vẫn giúp họ tiến bộ. Bà Tobin nói: “Chúng vẫn là những con chip rất tốt”.
Ông Chris Miller, Giáo sư Lịch sử quốc tế tại Trường Fletcher (Đại học Tufts), cho rằng Trung Quốc được mua trở lại chip Mỹ khó có thể làm chậm hoặc ngăn nước này phát triển chip nội địa, vì nước này đã đầu tư nhiều năm cho nghiên cứu bán dẫn.
Ông nói: “Ngay cả khi Trung Quốc mua nhiều GPU hơn trong ngắn hạn, mong muốn tự chủ vẫn rất mạnh và họ sẽ tiếp tục đầu tư để xây dựng năng lực nội địa trong dài hạn”.