Ảnh minh họa. Nguồn: Horizons
Công bố vào tháng 8 và dự kiến bắt đầu áp dụng từ ngày 2/10, thị thực K hướng đến đối tượng là sinh viên quốc tế vừa tốt nghiệp đại học chuyên ngành STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toàn học), cho phép nhập cảnh và cư trú kể cả khi chưa có thư mời làm việc hoặc bảo lãnh từ phía nhà tuyển dụng Trung Quốc. Mục tiêu của chính sách là củng cố năng lực nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc trong cuộc cạnh tranh công nghệ với Mỹ, đồng thời thể hiện hình ảnh cởi mở và hấp dẫn với các tài năng trẻ toàn cầu.
Tuy nhiên, thay vì nhận được sự ủng hộ, chương trình đã vấp phải phản ứng tiêu cực từ dư luận trong nước. Tính đến chiều 30/9, từ khóa “Trung Quốc quyết định triển khai thị thực K” đã ghi nhận hơn 60 triệu lượt xem và ba triệu thảo luận trên nền tảng mạng xã hội Weibo. Nhiều người dùng đặt câu hỏi về giá trị thực sự của bằng cử nhân STEM và lo ngại thị thực K sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng thất nghiệp trong giới trẻ Trung Quốc, vốn đã chịu áp lực lớn trong thị trường lao động hiện tại.
Một số bình luận cho rằng sinh viên Trung Quốc dù có bằng cử nhân vẫn phải học lên thạc sĩ mới có cơ hội việc làm, trong khi sinh viên nước ngoài chỉ cần bằng cử nhân đã được coi là nhân tài công nghệ. Số khác thì nhận định việc không yêu cầu bảo lãnh từ nhà tuyển dụng có thể tạo ra kẽ hở cho gian lận, hình thành các chuỗi trung gian xin thị thực và làm tăng nguy cơ tiếp nhận ứng viên chất lượng thấp.
Các chuyên gia chính sách cho rằng phản ứng gay gắt phần lớn đến từ thiếu minh bạch trong quy trình hoạch định chính sách và thiếu thông tin cụ thể về tiêu chí đánh giá ứng viên. Ông Alfred Wu, Phó giáo sư tại Trường Chính sách công Lý Quang Diệu (Singapore), nhận định việc thiếu tham vấn công khai và dữ liệu cụ thể khiến dư luận khó nắm bắt quá trình hoạch định chính sách.
Bắc Kinh khẳng định các tiêu chí sẽ dựa vào tuổi tác, trình độ học vấn hoặc kinh nghiệm làm việc và cho biết các cơ quan ngoại giao Trung Quốc sẽ làm rõ hơn về vấn đề này trong thời gian tới. Một số nhà phân tích cho rằng chính quyền nên giải thích kỹ hơn để xoa dịu tâm lý lo ngại, đồng thời thực hiện giám sát chặt chẽ nhằm đảm bảo chương trình không bị lợi dụng.
Giữa lúc các quốc gia đang cạnh tranh gay gắt để thu hút nhân tài công nghệ, một số chuyên gia cho rằng đây là thời điểm chiến lược để Trung Quốc đẩy mạnh chính sách mở cửa. Theo ông Josef Gregory Mahoney, Giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Sư phạm Hoa Đông, thị thực K phù hợp với định hướng tự do hóa thị thực và mở rộng khu thương mại tự do của Bắc Kinh nhằm hỗ trợ phục hồi sau đại dịch.
Đồng thời, ông Mahoney nhận định việc thu hút được nhân lực chất lượng cao từ Mỹ sang Trung Quốc sẽ là “chiến thắng mang tính chiến lược” trong bối cảnh Washington đang nỗ lực cô lập Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ. Gần đây, Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đề xuất mức phí 100.000 USD cho thị thực H-1B, một chương trình nhập cư phổ biến cho lao động công nghệ nước ngoài, điều này có thể khiến nhiều ứng viên chuyển hướng sang Trung Quốc.
Cùng quan điểm trên, ông Zhou Xinyu, Giáo sư chuyên ngành ngoại giao tại Viện An ninh và Phát triển Toàn cầu Chenghai thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc, nhấn mạnh rằng nếu Trung Quốc không cải thiện khả năng thu hút và giữ chân nhân tài quốc tế, sẽ gây ra nhiều trở ngại đối với năng lực đổi mới công nghệ của quốc gia trong dài hạn. Tuy nhiên, ông Zhou cũng cho rằng chính phủ và giới chủ doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ để quản lý tác động của thị thực K đối với lực lượng lao động trong nước, đồng thời cho biết các hướng dẫn chi tiết về điều kiện và tiêu chí tuyển chọn sẽ được công bố trong thời gian tới.
Dù còn nhiều tranh cãi, giới phân tích nhận định Trung Quốc sẽ triển khai thị thực K một cách thận trọng và có chọn lọc. Việc đánh giá hiệu quả thực tế cả về chất lượng lẫn số lượng sẽ là bước đi tiếp theo nhằm chứng minh tính khả thi và bền vững của chương trình trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt về nguồn lực chất xám.