Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với nhiều cuộc khủng hoảng và bất ổn địa chính trị, việc Tổng thống Mỹ Joe Biden quyết tâm đăng cai tổ chức sự kiện này cho thấy sự coi trọng của Washington đối với sự phát triển kinh tế của khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Hội nghị lần này là dịp để Mỹ phát huy vai trò nước chủ nhà dẫn dắt các thành viên APEC thu hẹp các khác biệt, thúc đẩy hợp tác để vượt qua những thách thức mà thế giới đang đối mặt.
Khu vực châu Á-Thái Bình Dương nói chung và APEC nói riêng luôn có vai trò quan trọng trong chính sách của Mỹ, dù rằng mức độ có thay đổi theo từng thời kỳ. Tiến sĩ Victor Cha, Phó Chủ tịch cấp cao phụ trách khu vực châu Á và Hàn Quốc tại Trung tâm nghiên cứu chiến lược quốc tế (CSIS) nhận định APEC chắc chắn rất quan trọng đối với Mỹ. Các nền kinh tế thành viên APEC chiếm 40% dân số thế giới và một nửa thương mại toàn cầu. Bảy đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ là thành viên APEC. Ông Nicholas Szechenyi, Phó Giám đốc khu vực châu Á của CSIS cho biết đây là dịp kỷ niệm 30 năm cuộc gặp đầu tiên của các nhà lãnh đạo APEC, và từ đó đến nay, cách tiếp cận của Mỹ đối với APEC đã thay đổi. Theo ông, động lực chính của Washington trong những ngày đầu gia nhập APEC là ngăn cản sự hình thành một khối kinh tế không có Mỹ ở châu Á, với một chương trình nghị sự đầy tham vọng về tự do hóa thương mại, thông qua quá trình đàm phán thương mại mang tính cạnh tranh hướng tới một thỏa thuận đa phương lớn, được gọi là Khu vực Thương mại tự do châu Á - Thái Bình Dương (FTAAP). Tuy nhiên, vào thời điểm đó, các đồng minh của Mỹ như Nhật Bản lại tập trung hơn vào việc sử dụng APEC như một sân chơi để thúc đẩy phát triển kinh tế và để đạt được sự đồng thuận về các vấn đề mà các nước trong khu vực chú trọng chứ không quá tập trung vào tự do hóa thương mại.
Ông Szechenyi nhấn mạnh sau 30 năm, ngày nay chính các thành viên APEC như Thái Lan và Nhật Bản đã làm sống lại khái niệm FTAAP và kêu gọi Mỹ nên quay lại Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), tham gia tiến trình tự do hóa thương mại khu vực. Trong khi đó, chiến lược kinh tế của Mỹ hiện nay không chú trọng đến việc tiếp cận thị trường như các đồng minh và đối tác ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đang làm, thay vào đó cố gắng xác định các vấn đề "cập nhật" hơn, ví dụ như nền kinh tế kỹ thuật số, thể hiện qua chương trình nghị sự APEC năm nay. Với nỗ lực này, Washington muốn chứng minh uy tín lãnh đạo về chính sách kinh tế trong khu vực. Chuyên gia Victor Cha nhận định Mỹ sẽ sử dụng APEC để nêu bật một số tiến bộ trong Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IPEF).
Theo chuyên gia Erin Murphy, thành viên cấp cao Chương trình châu Á của CSIS, một trong những kết quả lớn mà chính quyền Tổng thống Biden muốn đạt được ở đây là việc hoàn thành khuôn khổ cho IPEF. Vì các bên tham gia thảo luận IPEF cũng là thành viên APEC nên chuyên gia Erin cho rằng sẽ có những trụ cột của IPEF thực sự được củng cố tại diễn đàn APEC 2023.
Ông Murphy đánh giá mặc dù vẫn còn những hoài nghi về hiệu quả của IPEF, đặc biệt là khi khuôn khổ này không đem lại khả năng tiếp cận thị trường, nhưng APEC là một cơ hội để các bên tham gia thảo luận về IPEF tiếp tục thương lượng và hoàn tất thỏa thuận. APEC 2023 có thể chứng kiến một số kết quả ấn tượng lớn, bao gồm cả thỏa thuận về chuỗi cung ứng đã được đàm phán vài tháng trước. Đây là thỏa thuận đa phương lớn đầu tiên về vấn đề này.
Một vấn đề thu hút sự chú ý tại APEC 2023 là khả năng diễn ra cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Tiến sĩ Bonny Lin, thành viên cấp cao về an ninh châu Á và Giám đốc Dự án quyền lực Trung Quốc tại CSIS nhận định cuộc gặp này được kỳ vọng cải thiện đáng kể hoặc thiết lập lại mối quan hệ hai nước. Theo Tiến sĩ Lin, cuộc gặp có thể giúp quản lý và ổn định mối quan hệ song phương, đặc biệt trong bối cảnh hai nước đều đang chuẩn bị bước vào năm 2024 nhiều sự kiện quan trọng, trong đó có cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Ông Danny Russel, Phó Chủ tịch phụ trách an ninh và ngoại giao quốc tế tại Viện Chính sách Xã hội châu Á, cho biết điểm chung của cả hai nhà lãnh đạo là mong muốn ổn định quan hệ và tránh “một số cuộc khủng hoảng hoặc xung đột quốc tế” có thể ảnh hưởng đến chương trình nghị sự trong nước.
Theo chuyên gia Szechenyi, Mỹ có thể gặp thách thức trong vai trò dẫn dắt APEC 2023 khi động lực chính cho chiến lược kinh tế của Mỹ ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương không phải là hợp tác kinh tế, mà là cạnh tranh kinh tế, trong đó tập trung rất nhiều vào cạnh tranh kinh tế với Trung Quốc và chủ nghĩa đa phương. Thách thức lớn đối với chiến lược của Mỹ trong tương lai là việc Washington xa rời mục tiêu ban đầu là tự do hóa thương mại nhưng lại muốn trở thành nước dẫn đầu về thương mại khu vực. Tuy nhiên, APEC 2023 sẽ tạo cho Mỹ một cơ hội thúc đẩy hợp tác chặt chẽ hơn với các đối tác trong các chương trình nghị sự cụ thể, trong đó điển hình là thảo luận về IPEF bên lề Hội nghị cấp cao APEC.
Chuyên gia Murphy lưu ý APEC không phải là một "đấu trường" đàm phán. Khuôn khổ này có một lịch sử lâu dài và đáng tự hào về hoạt động dựa trên sự đồng thuận và đưa ra các sáng kiến không ràng buộc nhằm thúc đẩy hợp tác kinh tế trong khu vực. Ông Murphy nhận định đặc trưng này có giá trị trong việc sử dụng các diễn đàn đa phương, như APEC, để xác định một chương trình nghị sự tích cực cho đối thoại kinh tế với nhiều đối tác trong khu vực.
Có thể thấy, do có giai đoạn giảm bớt sự tham gia các khuôn khổ tự do thương mại của khu vực, vai trò của Mỹ đối với kinh tế khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã suy giảm đáng kể. Vì vậy, với những nỗ lực đã thực hiện trong suốt năm 2023 để tạo tiền đề cho Tuần lễ cấp cao APEC tại San Francisco, Washington đang kỳ vọng thể hiện được vai trò đầu tàu, gắn kết các nền kinh tế thành viên trong một mô hình kinh tế kết nối toàn khu vực.