Cậu bé bê một xô đầy cát đi tìm vàng ở Marange, miền đông Zimbabwe. Ảnh: The Guardian
Theo trang The Guardian (Anh), những đứa trẻ khoảng 10 tuổi thường đến sông Odzi để tắm mát trên đường từ trường học về Marange, ngôi làng cách thành phố Mutare, miền đông Zimbabwe 90 km về phía nam. Giờ đây, khi đại dịch COVID-19 bùng phát cướp đi cơ hội việc làm của bố mẹ chúng, trường học phải đóng cửa, những đứa trẻ này phải dành cả ngày mò vàng hoặc câu cá cho bữa tối trên những con sông.
“Em đến đây vì ở nhà chúng em không có thức ăn”, Tanaka Chikwaka, 17 tuổi, nói. Trong bộ quần áo rách rưới, lấm lem đầy bùn đất, cậu bé 17 tuổi xách theo một xô cát đầy đổ vào cối xay tự chế, tách những mảnh vàng quý giá khỏi cát rồi dừng lại, vội lau mồ hôi đầm đìa trên trán.
Gần đó, những đứa trẻ khác đang tìm vàng trong những hố sâu bẩn thỉu, đây là một khu vực nổi tiếng với những mỏ kim cương phong phú.
Theo Hiệp hội Luật Môi trường Zimbabwe (Zela), hàng nghìn đứa trẻ tại đây đang bị đẩy vào nghề khai thác vàng thủ công đầy rẫy nguy hiểm do gia đình nghèo khó. Kể từ khi áp đặt lệnh phong tỏa, nhiều trường học phải đóng cửa, số lượng trẻ em tham gia khai thác vàng quy mô nhỏ lại càng tăng lên.
Sau mùa vụ thất thu năm ngoái, người dân địa phương đang rơi vào hoàn cảnh đói khát. Trẻ em trong độ tuổi đi học phải gánh vác gánh nặng chu cấp cho gia đình. Mỗi buổi sáng, hàng chục bé trai và bé gái bơi qua sông Odzi, mạo hiểm tính mạng của mình với hy vọng tìm được thứ kim loại quý giá dưới lòng sông và các hố mở ở các khu vực xung quanh.
Tanaka Chikwaka, 17 tuổi, đi đào vàng để có tiền đóng học phí. Ảnh: The Guardian
Đào vàng dọc theo bờ sông là bất hợp pháp. Hoạt động này đã bị cấm để ngăn chặn sự lây lan của dịch COVID-19. Cảnh sát phải liên tục đột kích vào khu vực này để tìm kiếm những trường hợp vi phạm. Các cơ quan giám sát môi trường cho biết nhiều trẻ em đã bị bắt trong các cuộc truy quét.
“Công việc ở đây rất khó khăn nhưng em không có sự lựa chọn nào khác. Em phải kiên trì. Dù có lần phải đi mò vàng suốt 3 tháng mà không mang về được gì. Số tiền lớn nhất mà em kiếm được từ một lần bán vàng là 10 USD”, Tanaka, cậu bé 17 tuổi đã bỏ học vào năm ngoái chia sẻ.
“Em đã bắt đầu làm công việc này vào năm ngoái, tạm nghỉ và lại tiếp tục khi dịch COVID-19 bùng phát. Em có trách nhiệm phải kiếm tiền đóng học. Em cũng cần mua sách vở đồng phục nữa. Em chỉ có thể kiếm tiền nếu đến đây mỗi ngày”, cậu bé nói.
Munesu Makoni , 15 tuổi, đã bỏ học từ hồi tiểu học. Cậu cho biết những người đào vàng trẻ tuổi, thiếu kinh nghiệm, thường bị người mua ép giá. Họ cũng bị những người khai thác vàng lớn tuổi hơn, còn gọi là amakorokoza, dùng vũ lực để cướp vàng.
"Ở đây không an toàn chút nào. Những người lớn hơn thường cướp đi số vàng ít ỏi mà chúng em có", Makoni nói. Trong cái nóng gay gắt, cậu bé vừa khóc vừa kể về những khó khăn mà mình phải đối mặt cùng với ước mơ trở thành thầy giáo đã tiêu tan.
Anopa Munzara ướt đẫm mồ hôi khi xách nước từ cái hố bị tắc. Kể từ khi phong tỏa, gia đình của Munzara đã phải đi đào vàng dọc theo lòng sông nhưng thành quả lao động của họ rất ít ỏi.
"Mẹ em kinh doanh, có một khu vườn rất lớn. Nhưng từ khi phong tỏa, bà chẳng bán được gì, mẹ chỉ xoay sở được một bữa ăn mỗi ngày. Em muốn đi thi và đăng ký học một khóa điều dưỡng. Nhưng giờ em phải làm việc", Munzara nói và chia sẻ em biết học hành là con đường thoát nghèo duy nhất. Nhưng hiện tại để sinh tồn, hàng ngày mẹ và em gái của Munzara cũng phải ra sông đãi vàng.
Trẻ em tìm vàng ở sông Odzi, Marange, miền đông Zimbabwe. Ảnh: The Guardian
"Nếu tới đây vào các ngày trong tuần, bạn sẽ thấy nhiều gia đình có cả bố mẹ và con cái cùng đào vàng. Tôi không thể ngồi yên nhìn con mình chết đói ", Judith Betera, 43 tuổi cho biết. Không thể kinh doanh do COVID-19, cũng chẳng tìm thấy gì ăn trên những cánh đồng, Betera chọn cách đào vàng.
Theo luật Zimbabwe, độ tuổi tối thiểu với lao động làm các công việc độc hại là 18 tuổi. Nhưng giờ đây, các gia đình không còn lựa chọn nào khác. Tại đất nước này, trẻ em thường phải chia sẻ trách nhiệm kiếm tiền với bố mẹ. Khi nền kinh tế suy thoái, lao động trẻ em càng trở nên phổ biến hơn. Năm 2019, trong số 50.000 trẻ dưới 16 tuổi được khảo sát, có đến 71% trẻ em làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, đánh bắt cá và 5,4% đi khai thác mỏ, theo khảo sát của Cơ quan Thống kê quốc gia Zimbabwe.
Bộ trưởng Lao động và phúc lợi xã hội Paul Mavima cho biết ông không nhận thấy sự gia tăng về số trẻ em khai thác mỏ và khẳng định chính phủ đã hỗ trợ tiền cho người dân. Ông nhấn mạnh Zimbabwe không dung túng lao động trẻ em nhưng các gia đình nghèo cần tăng thu nhập sẽ cho con cái tham gia làm việc theo nhiều hình thức khác nhau.
“Tôi đã đi khắp cả nước và chưa thấy ai dưới 18 tuổi làm nghề đãi vàng. Chỉ có một số trường hợp các gia đình đưa con cái của họ đi cùng để kiếm thêm thu nhập”, ông nói.
Theo Tổ chức Lao động Quốc tế, thế giới có 218 triệu trẻ em từ 5 đến 17 tuổi đang phải làm việc, trong đó trẻ em châu Phi chiếm 72,1 triệu người.
“Chính phủ và các đối tác phát triển khác nên thiết lập mạng lưới an toàn kinh tế để đối phó với những khó khăn kinh tế do đại dịch COVID-19 gây ra và ngăn cản sự tham gia của trẻ em vào các hoạt động kinh tế đe dọa tính mạng”, người phát ngôn của Zela cho biết.
Ông Moses Mhlanga, 49 tuổi, và con trai dành cả ngày làm việc trong các mỏ vàng. Ảnh: The Guardian
Gần ngôi làng Marange, ông Moses Mhlanga (49 tuổi) ngồi nghỉ dưới một tán cây cùng cậu con trai 5 tuổi.
"Đây là công việc mới của chúng tôi. Muốn sinh tồn, chúng tôi phải làm việc. Tình hình vô cùng tuyệt vọng", Mhlanga nói.
Cùng với những thợ đào vàng trẻ tuổi khác, hai bố con Mhlanga trở về nhà, chân lấm tay bùn, đói, mệt và dường như chẳng thu được gì.