Giải pháp bền vững ứng phó sạt lở bờ biển Đồng bằng sông Cửu Long

Ưu tiên hàng đầu giải pháp công trình

Với chiều dài bờ biển hơn 310 km (bờ biển Đông 163 km, bờ biển Tây 147 km), Cà Mau được xác định là một trong những địa phương chịu tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Những năm qua, tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp từ công trình cho đến phi công trình nhằm ứng phó, khắc phục và phòng, chống sạt lở bờ biển, bờ sông.

Trong đó then chốt là các giải pháp công trình. Tỉnh Cà Mau đã nâng cấp, kiên cố hóa tuyến đê biển dài 52 km (chủ yếu ở bờ biển Tây). Đến nay, hơn 111 km kè chống sạt lở ven biển cũng đã hoàn thành với tổng kinh phí hơn 4.848 tỷ đồng, riêng bờ biển Tây đã hoàn thiện hơn 56 km kè, phần còn lại thuộc bờ biển Đông và cửa sông Gành Hào.

Tuy nhiên, theo Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau, với tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng và hoạt động của con người, hiện nay tình trạng sạt lở vẫn diễn ra ở mức độ rất nghiêm trọng. Sạt lở không những diễn ra vào mùa mưa, mà còn xuất hiện cả mùa khô, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống và sản xuất của người dân. Vào mùa mưa bão, tình trạng sạt lở và xâm thực bờ biển lại trở nên thường xuyên hơn; đáng lo là tuyến đê biển Tây, nhiều đoạn đai rừng phòng hộ bị tàn phá, thân đê bị đe dọa, phải trong trạng thái được bảo vệ nghiêm ngặt.

Nhiều hộ dân sống ở khu vực cửa biển Rạch Gốc (xã Phan Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau) đang đứng ngồi không yên khi sạt lở vẫn tiếp tục ăn dần vào sâu bên trong. Giữa tháng 8, vùng biển Cà Mau chưa xuất hiện những cơn bão lớn, nhưng gió mùa Tây Nam trên biển đã bắt đầu hoạt động mạnh. Tuyến kè ly tâm như bức tường chắn sóng cho khu vực cửa biển, nay nhiều đoạn đã bị sóng đánh sập, có chỗ chỉ còn những cọc bê tông trơ trọi, ngả nghiêng. Đất rừng, cây rừng bị nước cuốn trôi, nhiều khu vực nuôi trồng thủy sản của người dân cũng bị mất trắng.

“Với tác động của biến đổi khí hậu như hiện nay, nếu không có giải pháp căn cơ lâu dài thì trong thời gian tới sạt lở ven sông, ven biển chắc chắn sẽ tiếp tục làm mất thêm rất nhiều diện tích đất, rừng phòng hộ, nhà cửa, đất sản xuất của người dân và nhiều công trình công cộng khác”, ông Nguyễn Thanh Tùng, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau, nhìn nhận.

Tỉnh Cà Mau đã xây dựng “Đề án phòng, chống sạt lở bờ biển, bờ sông đến năm 2030 và định hướng đến 2050 trên địa bàn tỉnh Cà Mau”, đang trình Chính phủ phê duyệt để tích hợp vào đề án chung của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Dự kiến tổng kinh phí thực hiện đề án trên 35.000 tỷ đồng; trong đó, riêng số công trình phòng, chống sạt lở các đoạn đê biển, sạt lở bờ biển nguy hiểm và đặc biệt nguy hiểm cần nguồn kinh phí khoảng 5.215 tỷ đồng.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Cà Mau Lê Văn Sử cho biết, giải pháp căn cơ của tỉnh là hoàn thiện toàn bộ hệ thống đê, kè ven biển; trong đó, quan trọng nhất là tuyến đê biển Đông dài 138km (từ Kênh 5 - Rạch Chèo đến cửa Gành Hào) và 22km kè còn lại ven biển Tây, kết hợp làm đường giao thông trên đê tạo động lực phát triển kinh tế vùng ven biển.

Tại tỉnh An Giang, hiện còn 70 km của tuyến đê biển Tây (tổng chiều dài 134,4 km), đoạn từ Xẻo Rô (xã An Biên) đến Tiểu Dừa (xã Vân Khánh, giáp tỉnh Cà Mau) là đê được đắp bằng đất tại chỗ, chưa được đầu tư nâng cấp. Trên tuyến đê này, đoạn từ vàm Kim Quy đến Mương Đào thuộc xã Vân Khánh và xã Đông Hưng dài khoảng 1,5 km, phía ngoài đê gần như hoàn toàn mất rừng phòng hộ, khi xuất hiện gió, sóng biển đánh vào bờ, vào đê gây sạt lở nghiêm trọng; một số điểm nước biển tràn vào nội đồng; một số đoạn đã được gia cố tiếp tục bị sạt lở.

Chi cục Thủy lợi tỉnh An Giang cho biết, Chính phủ đã phê duyệt danh mục đầu tư nâng cấp, cứng hóa mặt đê kết hợp làm đường giao thông bộ trên tuyến đê biển Xẻo Rô - Tiểu Dừa dài 70km trong thời gian tới. Tỉnh đang kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm hỗ trợ triển khai đầu tư xây dựng tuyến đường nhằm góp phần nâng cao an toàn tuyến đê biển trên địa bàn tỉnh.

“UBND tỉnh An Giang cũng kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường xem xét, tham mưu Chính phủ tiếp tục hỗ trợ tỉnh triển khai các công trình kè phòng, chống sạt lở bờ biển, bảo vệ tuyến đê ven biển Tây nhằm đảm bảo an toàn tính mạng, tài sản và đời sống sản xuất của người dân, với tổng chiều dài 28,35 km và tổng kinh phí khoảng 794 tỷ đồng”, ông Nguyễn Huỳnh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Thuỷ lợi tỉnh An Giang cho biết thêm.

Khôi phục rừng ngập mặn, nuôi trồng thủy sản bền vững

Song song với giải pháp công trình, để ứng phó lâu dài với tình trạng sạt lở, xâm thực bờ biển, các địa phương ven biển ở Đồng bằng sông Cửu Long cũng đã triển khai một loạt giải pháp phi công trình, như: trồng cây mắm, cây đước, cây đưng bản địa, khôi phục rừng ngập mặn, tuyên truyền nâng cao ý thức bảo vệ rừng và đất ven biển trong cộng đồng dân cư.

Theo các chuyên gia, hệ sinh thái rừng ngập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long có giá trị và ý nghĩa cực kỳ quan trọng. Rừng ngập mặn giúp giữ ổn định bờ biển; giảm xói lở, bảo vệ con người trước bão lũ, triều cường và sóng dữ; che bóng mát, ổn định nhiệt độ; đồng thời, rừng ngập mặn còn là nơi trú ngụ, sinh sống của các loài thủy sinh; cung cấp thức ăn, mùn bã hữu cơ, cải thiện chất lượng nước cho nuôi trồng thủy sản.

“Đai rừng phòng hộ trước đây từ 500 - 700m nhưng do sạt lở bờ biển Tây nên rừng mất nhiều. Không còn rừng, đai rừng mỏng, nguy cơ xâm nhập mặn và mất an toàn cho đời sống và sản xuất của người dân rất cao, như tháng 8/2019, tháng 7/2022 bão lớn, sóng đánh tràn đê…”, ông Nguyễn Cảnh Hạnh, Phó Chủ tịch UBND xã Đá Bạc, tỉnh Cà Mau nêu dẫn chứng và đề xuất cần tiếp tục quan tâm phục hồi rừng ngập mặn ven biển Tây.

Giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Cà Mau đã tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp phục hồi rừng ngập mặn, với tổng diện tích được phục hồi ước đạt đến năm 2025 là 1.819 ha. Để duy trì và phát huy hiệu quả của rừng ngập mặn - “lá chắn xanh” ven biển, bên cạnh các giải pháp quản lý rừng bền vững, công tác tuyên truyền được tăng cường nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò sống còn của rừng ngập mặn trong ứng phó biến đổi khí hậu và bảo vệ sinh kế ven biển.

Việc phát huy vai trò của người dân thông qua mô hình quản lý rừng dựa vào cộng đồng cũng được các địa phương đẩy mạnh với nhiều dự án hợp tác quốc tế như loạt dự án “Tăng cường khả năng chống chịu ven biển thông qua phục hồi rừng ngập mặn tại các khu vực nuôi trồng thủy sản” do Liên minh Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN) phối hợp thực hiện ở Cà Mau, Vĩnh Long (địa bàn Trà Vinh cũ), Cần Thơ (tỉnh Sóc Trăng cũ). Các dự án hướng tới việc phát huy, nhân rộng những mô hình nuôi thủy sản thích ứng với biến đổi khí hậu, đặc biệt là nuôi tôm dưới tán rừng ngập mặn.

Tiến sỹ Phạm Trọng Thịnh, chuyên gia về biến đổi khí hậu của IUCN, cho biết nước biển dâng và triều cường không chỉ nguy cơ gây xói mòn, sạt lở bờ biển mà còn tác động mạnh tới sản xuất nông nghiệp khi mất diện tích nuôi trồng, nhiều khu vực nuôi phải di chuyển hoặc chuyển đổi phương thức sản xuất.

“Cần áp dụng các hình thức nuôi trồng bền vững như nuôi tôm kết hợp rừng ngập mặn, tạo môi trường sống ổn định, thức ăn tự nhiên và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu; nuôi tôm cân bằng sinh học như nuôi quảng canh cải tiến; cải tạo ao nuôi để giảm tác động của mặn và ngập; đồng thời liên kết chuỗi sản xuất và tiêu thụ”, Tiến sỹ Thịnh nêu khuyến nghị với các địa phương và người dân vùng ven biển Đồng bằng sông Cửu Long.

Hiện, các địa phương đang triển khai “Đề án phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tổng kinh phí khoảng 3.400 tỷ đồng. Mục tiêu phát triển nuôi tôm nước lợ toàn vùng đạt 720.000 ha, nuôi theo vùng sinh thái, vùng nuôi tập trung thích ứng với biến đổi khí hậu như: nuôi tôm kết hợp rừng ngập mặn. Riêng tỉnh Cà Mau đến nay đã đạt khoảng 48.000 ha nuôi tôm dưới tán rừng.