Chuyển đổi chậm
Theo lãnh đạo Sở NN&PTNT tỉnh Trà Vinh, trong vụ sản xuất lúa đông xuân năm nay, hơn 12.000 ha lúa của khoảng 14.000 hộ nông dân bị thiệt hại do hạn, mặn. Đây là thiệt hại không hề nhỏ mặc dù sau một thời gian dài tỉnh đã nỗ lực vận động người dân chuyển đổi đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng các loại cây con khác. Đặc biệt là đối với các địa phương thường xuyên gặp khó khăn về nguồn nước tưới vào mùa khô như Trà Cú, Cầu Ngang, Duyên Hải...
Việc chuyển đổi cây trồng vật nuôi ở tỉnh thời gian qua gặp rất nhiều khó khăn. Theo báo cáo của Sở NN&PTNT tỉnh Trà Vinh, năm 2015, mặc dù có kế hoạch chuyển đổi 9.000 ha đất trồng lúa kém hiệu quả sang các loại cây con khác nhưng đến nay Trà Vinh mới chuyển đổi được khoảng 5.000 ha. Riêng vụ đông xuân 2015 - 2016, tỉnh có kế hoạch chuyển đổi 3.000 ha nhưng cũng chỉ mới chuyển đổi được khoảng 1.500 ha. Nguyên nhân của vấn đề này, theo lãnh đạo ngành nông nghiệp tỉnh là việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng đòi hỏi nông dân phải đầu tư nhiều hơn về vốn, kỹ thuật canh tác, cơ sở hạ tầng. Chưa kể đến việc nghiên cứu, tìm tòi những giống cây, con cho năng suất và chất lượng cao, mang lại hiệu quả kinh tế và đủ sức cạnh tranh trên thị trường.
Cánh đồng lớn vụ hè thu 2015 tại huyện Cờ Đỏ, thành phố Cần Thơ. |
Bên cạnh đó, trở lực lớn nhất hiện nay là phần lớn diện tích canh tác rau màu của nông dân vẫn còn ở quy mô nhỏ lẻ, không tập trung. Rất khó chuyển giao ứng dụng khoa học kỹ thuật và không thể tạo thành vùng sản xuất đồng bộ để tạo ra sản lượng đủ để phục vụ yêu cầu thu mua của doanh nghiệp. Đồng thời khâu tổ chức liên kết sản xuất và tiêu thụ chưa chặt chẽ, thiếu bền vững. Do vậy, đa phần sản phẩm rau màu được tiêu thụ qua các kênh phân phối truyền thống mà chưa có nhiều doanh nghiệp hợp đồng đầu tư hay bao tiêu sản phẩm và cả công nghệ sấy, chế biến sau thu hoạch cũng chưa được quan tâm. Tình trạng “được mùa mất giá” thường xuyên diễn ra, phải tự tìm đầu ra cho các mặt hàng nông sản của mình… khiến nhiều nông dân lo ngại không dám chuyển đổi. Điều này, Cục Trồng trọt - Bộ NN&PTNT cũng đã nhìn nhận và cho rằng mặc dù các tỉnh đã quy hoạch được nhiều vùng chuyển đổi cây trồng cạn trên đất lúa nhưng vẫn có một số tỉnh không thể thực hiện được.
Về mặt chính sách cho nông dân chuyển đổi đã có nhưng lại triển khai không kịp thời, không tạo sức hấp dẫn để vận động người dân. Như tỉnh Trà Vinh, gần 3.000 ha lúa trong toàn tỉnh được chuyển đổi từ vụ hè thu 2014, thu đông 2014 - 2015 và vụ đông xuân 2014 - 2015, đến nay nông dân vẫn chưa nhận được kinh phí hỗ trợ 2 triệu đồng/ha theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Đây được xem là thực trạng chung ở nhiều địa phương ở khu vực ĐBSCL. Khó khăn là vậy nhưng áp lực buộc phải chuyển đổi thì lại vô cùng lớn. Theo Cục Trồng trọt, trong vụ hè thu, khu vực ĐBSCL phải chuyển đổi 11.200 ha diện tích đất lúa sang một số loại cây trồng khác do ảnh hưởng của xâm nhập mặn và hạn hán, trong đó tập trung chủ yếu ở các tỉnh đang gặp nhiều khó khăn về nước sản xuất như: Tiền Giang 4.000 ha, Vĩnh Long 3.000 ha, Hậu Giang 1.300 ha…
Cần tìm đầu ra
Khó khăn, vướng mắc đã nhìn thấy rất rõ và đặc biệt trong bối cảnh sản xuất nông nghiệp đang bị tác động nặng nề bởi biến đổi khí hậu thì các địa phương phải nhanh chóng tìm mọi giải pháp nhằm thúc đẩy được chuyển đổi cây trồng, vật nuôi phải gắn chặt với thị trường tiêu thụ. Giải pháp là các tỉnh cần chủ động, tăng cường làm “cầu nối” giữa nông dân và doanh nghiệp bằng việc thực hiện nhiều chính sách ưu đãi kêu gọi các doanh nghiệp tham gia đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. Cùng với đó, ngành nông nghiệp các tỉnh cần tiếp tục đẩy mạnh việc hỗ trợ nông dân về nguồn giống chất lượng, ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến nhằm tăng năng suất, giảm giá thành, hỗ trợ thông tin thị trường giúp nông dân định hướng tốt việc chuyển đổi.
Người nông dân và doanh nghiệp luôn được xác định là hai chủ thể quan trọng trong quá trình chuyển đổi, nâng chất sản xuất nông nghiệp, đảm bảo cuộc sống và bảo vệ, hài hòa lợi ích của môi trường. Tuy nhiên hiện nay vẫn với mô hình sản xuất nông nghiệp manh mún, nhỏ lẻ thì rất khó đạt mục đích chuyển đổi. Do vậy, những yêu cầu thực thi giải pháp nói trên ở các địa phương chưa thể có được một sức hấp dẫn đủ mạnh để tạo ra một cuộc “chuyển đổi lớn”. Vấn đề đặt ra là không chỉ dừng lại bằng những chính sách nhỏ, ngắn hạn như: Hỗ trợ vốn, vài dự án hỗ trợ khoa học kỹ thuật, giống... mà cần có những chính sách lớn phải đẩy mạnh triển khai đồng bộ để dần triệt tiêu cách sản xuất manh mún, nhỏ lẻ bằng việc thúc đẩy liên kết nông dân phát triển kinh tế hợp tác, thành lập hợp tác xã để dễ tiếp cận với khoa học kỹ thuật, nguồn vốn và thị trường tiêu thụ.
Như vậy, kéo theo đó là những vấn đề liên quan đến chính sách quan trọng khác như: Đào tạo để nông dân ĐBSCL tiếp cận được phương thức sản xuất nông nghiệp hiện đại, kiến thức kinh doanh; có giải pháp thu hút lực lượng lao động quay trở lại nông thôn; tháo gỡ khó khăn để nông dân, các tổ chức hợp tác có thể dễ dàng tiếp cận nguồn vốn vay ngân hàng để đáp ứng yêu cầu sản xuất lớn… cũng cần được nghiên cứu triển khai đồng bộ.
Một yêu cầu quan trọng khác, chủ trương thúc đẩy liên kết vùng đã có nhưng rất cần được cụ thể hóa bằng các hoạt động thực tiễn. Trong khi đảm bảo sản xuất nông nghiệp thích ứng với BĐKH là một vấn đề lớn mang tính toàn vùng ĐBSCL và chỉ có thể giải quyết cơ sở toàn vùng mới mang lại hiệu quả. Điều này đòi hỏi Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đẩy nhanh thực hiện để tránh việc đầu tư dàn trải và tăng tốc thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững, trong đó có yêu cầu chuyển đổi cây trồng, vật nuôi được xem là một giải pháp mềm dẻo ứng phó BĐKH.