Hội thảo “Tái cơ cấu ngân hàng, làm sao đạt hiệu quả tối đa?” do Báo Tiền Phong tổ chức vào sáng 11/4 tại TP Hồ Chí Minh.
Theo ông Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, trong bối cảnh ngành ngân hàng Việt Nam đang trải qua những giai đoạn quan trọng với nhiều nỗ lực tái cơ cấu mạnh mẽ, đặc biệt là việc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã công bố và hoàn tất chuyển giao bắt buộc đối với một số ngân hàng, đồng thời tích cực tìm kiếm nhà đầu tư cho Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB), hội thảo được tổ chức nhằm tạo ra một diễn đàn chuyên sâu, nơi các bên liên quan có thể cùng nhau nhìn nhận, đánh giá và đề xuất những giải pháp tối ưu cho quá trình này.
Lịch sử ngành ngân hàng Việt Nam đã chứng kiến nhiều đợt tái cơ cấu với những thành công và cả bài học kinh nghiệm sâu sắc. Việc nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng những tiền lệ này là vô cùng quan trọng để các chuyên gia, nhà quản lý đưa ra những quyết sách đúng đắn, hiệu quả cho giai đoạn hiện tại. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là giúp các ngân hàng yếu kém vượt qua khó khăn mà còn là xây dựng một hệ thống ngân hàng Việt Nam ngày càng vững mạnh, minh bạch và đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Chia sẻ tại hội thảo, Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển thị trường tài chính và bất động sản toàn cầu cho biết, sau khi Luật sửa đổi Luật Tổ chức tín dụng ban hành năm 2024, NHNN đã hoàn tất việc chuyển giao bắt buộc bốn ngân hàng thương mại được kiểm soát đặc biệt. Cụ thể, Ngân hàng Xây dựng được chuyển giao cho Vietcombank và đổi tên thành VCBNeo; Oceanbank được chuyển giao cho MBBank và đổi tên thành Modern Bank of Vietnam; GPBank được giao cho VPBank; Đông Á Bank được chuyển giao cho HDBank và đổi tên thành Vikki Bank. Ngoài bốn ngân hàng 0 đồng này, Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB) đang nằm trong diện kiểm soát đặc biệt.
“Tuy nhiên, hiện bốn ngân hàng đã được chuyển giao đang hoạt động ra sao, tôi chưa có tin tức cụ thể, chỉ biết họ đã đổi tên, thương hiệu mới, định hướng mới, phong cách phục vụ mới với kỹ thuật số, chủ yếu phục vụ khách hàng cá nhân và các doanh nghiệp nhỏ", TS Nguyễn Trí Hiếu nói.
Trước đó, năm 2011, SCB được phép thành lập trên cơ sở hợp nhất tự nguyện của Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB), Ngân hàng TMCP Đệ Nhất (Ficombank), Ngân hàng TMCP Việt Nam Tín Nghĩa (TinNghiaBank). Sau tái cơ cấu, 10 năm sau tổng tài sản SCB đạt 673.000 tỷ đồng, vốn điều lệ hơn 20.000 tỷ đồng tính đến 30/9/2021, với 239 điểm giao dịch, SCB có mạng lưới phủ rộng khắp 28 tỉnh, thành cùng đội ngũ nhân sự hơn 7.000 người.
Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Trí Hiếu, sự tăng trưởng mạnh mẽ nhưng hoàn toàn bất ngờ khi các cơ quan điều tra phát hiện SCB đã trở thành một công cụ tài chính phục vụ bà Trương Mỹ Lan và Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, đưa đến một vụ án lớn chưa từng có trong lịch sử ngành tài chính Việt Nam. Việc tái cơ cấu ba ngân hàng SCB, Ficombank và Tin Nghia Bank được xem là một thất bại lớn nhất trong lịch sử ngành ngân hàng cận đại.
Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển thị trường tài chính và bất động sản toàn cầu chia sẻ thông tin tại hội thảo.
Với 4 ngân hàng 0 đồng, năm 2015, NHNN mua lại bắt buộc toàn bộ cổ phần của 3 ngân hàng thương mại gồm OceanBank, Xây Dựng và GPBank. Sau đó Ngân hàng Đông Á cũng được NHNN mua lại và nằm trong diện "ngân hàng 0 đồng" và trở thành ngân hàng con của NHNN.
“Trước khi 3 ngân hàng này được NHNN mua lại với giá 0 đồng, chính tôi đã được mời về tham gia HĐQT của Oceanbank và sau đó tham gia ban điều hành của Ngân hàng Xây dựng. Nhưng khi tôi về các ngân hàng này, tình thế không còn có thể cứu vãn. Cả Oceanbank và Ngân hàng Xây dựng đã lỗ lũy kế hàng nghìn tỷ đồng vì cho vay các công ty sân sau, vốn chủ sở hữu đã âm đến hàng nghìn tỷ đồng", TS Nguyễn Trí Hiếu nói.
Cũng theo chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu, sau 10 năm, cho đến năm 2024, bốn ngân hàng vẫn làm ăn thua lỗ và không vực lại được. Việc tái cơ cấu 4 ngân hàng qua việc NHNN mua lại với giá 0 đồng và giao lại cho một số ngân hàng lớn để tái cấp vốn và tái tổ chức được xem là thất bại. Theo chuyên gia, nguyên nhân sâu xa của sự thất bại, đó là sự thiếu nhất quán trong thiết kế chính sách, thiếu trách nhiệm trong quản trị, không minh bạch thông tin và thiếu sự giám sát chặt chẽ từ các bên liên quan, dẫn đến việc tái cơ cấu không đạt hiệu quả như mong muốn.
Cụ thể, Luật sửa đổi cho phép ngân hàng nhận chuyển giao sở hữu 100% ngân hàng yếu kém mà không phải hợp nhất báo cáo tài chính. Đây là điều trái với nguyên tắc kế toán quốc tế, gây ra rủi ro khi ngân hàng mẹ hưởng lợi từ tài sản và nhân lực, nhưng lại không chịu trách nhiệm với lỗ lãi và rủi ro của ngân hàng con. Điều này dẫn đến sự “vô tâm” và thiếu trách nhiệm trong quản trị, làm mất đi ý nghĩa của tái cơ cấu.
Thứ hai là thiếu vai trò giám sát hiệu quả từ cơ quan bảo hiểm tiền gửi. Trong khi đó, với kinh nghiệm ba năm làm ngành ngân hàng tại Mỹ, chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu cho biết, FDIC (Cơ quan Bảo hiểm tiền gửi Liên bang) đóng vai trò rất quan trọng trong việc giám sát, đánh giá và xử lý ngân hàng yếu kém. Ngược lại, bảo hiểm tiền gửi quốc gia tại Việt Nam hiện nay không có vai trò rõ ràng trong việc bảo vệ tiền gửi của khách hàng tại các ngân hàng yếu kém, khiến người gửi tiền thiếu niềm tin và tạo rủi ro hệ thống.
Thứ ba là thiếu minh bạch và kế hoạch cụ thể trong tái cơ cấu. Bởi sau khi chuyển giao, bốn ngân hàng được đổi tên nhưng không có thông tin rõ ràng về hoạt động hiện tại, gây hoang mang và thiếu niềm tin từ thị trường và người dân. Không giống như Mỹ, nơi các ngân hàng được tái cơ cấu theo quy trình rõ ràng, có cảnh báo sớm và các lệnh chấm dứt hoạt động khi cần thiết.
Thứ tư, đó là thiếu sự tham gia và giám sát từ cổ đông, những người có quyền lợi và trách nhiệm giám sát cùng NHNN, dẫn đến sự thiếu dân chủ và thiếu đồng thuận trong quá trình tái cơ cấu.
Cuối cùng là thiếu cam kết tài chính thực chất từ ngân hàng mẹ. Vì khi sáp nhập và chuyển ngân hàng yếu kém âm vốn sở hữu sang ngân hàng chủ sở hữu, bắt buộc ngân hàng mẹ phải bơm vốn cho ngân hàng còn ít nhất 3.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, điều này hiện nay không có, nên ngân hàng yếu kém khó có thể phục hồi thực chất, chỉ là sự "chuyển chủ" mà không có thay đổi cốt lõi.
Theo đó, chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu mong muốn tại hội thảo, các chuyên gia, diễn giả như PGS.TS Nguyễn Đức Trung, Hiệu trưởng Trường ĐH Ngân hàng; Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC; Thạc sĩ Nguyễn Xuân Thành, Giảng viên Chính sách công, Đại học Fulbright Việt Nam cùng nhau thảo luận sâu hơn về việc có nên xem xét chuyển vốn chủ sở hữu tối thiểu 3.000 tỷ đồng cho ngân hàng con, nhằm bảo đảm ngân hàng này có đủ nguồn lực duy trì hoạt động, xử lý các khoản nợ tồn đọng và hướng tới vận hành một cách hiệu quả, bền vững hơn hay không.