Những thách thức trong việc xây dựng quân đội mới của Syria

Theo báo National (UAE), sau gần 14 năm xung đột đẫm máu, Syria đang đối mặt với nhiệm vụ lớn: tái thiết một quân đội thống nhất từ "đống đổ nát" của nội chiến. Tuy nhiên, con đường phía trước đầy chông gai, từ việc hòa hợp các nhóm vũ trang đối lập đến khắc phục cơ sở hạ tầng quân sự tan hoang, cùng áp lực từ các thế lực nước ngoài và lệnh trừng phạt kinh tế. 

Các nguồn tin quân sự Syria cho biết, một trong những thách thức lớn nhất là sáp nhập hàng chục nhóm vũ trang từng đối đầu nhau vào một quân đội tập trung. Sau khi chính quyền của Tổng thống Bashar Al-Assad sụp đổ vào tháng 12/2024, các phe phái vẫn duy trì cơ cấu tổ chức cũ, dẫn đến tình trạng “chồng chéo quyền lực” giữa chính quyền mới và các lực lượng địa phương. Một chỉ huy cấp cao Syria thừa nhận: “Không có sự kiểm soát hoàn toàn của một bên với các bên khác”.

Dù hội nghị “chiến thắng” tại Damascus vào tháng 1/2025 tuyên bố giải thể mọi nhóm vũ trang và sáp nhập vào thể chế nhà nước, thực tế vẫn phức tạp. Nhiều thành viên vũ trang cáo buộc chính quyền mới – dưới sự lãnh đạo của ông Ahmed Al Shara – ưu ái các nhóm trung thành với Hayat Tahrir Al Sham (HTS), từng có liên hệ với Al-Qaeda. Trong khi đó, các phe thuộc Lực lượng Quân đội Quốc gia Syria (SNA) do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn (khoảng 70.000 người) lo ngại bị gạt ra ngoài lề. 

Sự hiện diện của lực lượng nước ngoài

Miền Bắc Syria là điểm nóng của xung đột lợi ích. Khu vực này hiện bị chia cắt giữa Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd lãnh đạo (được Mỹ ủng hộ) và SNA do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn. Trong khi SDF kiểm soát phần lớn nguồn dầu mỏ và nước ngọt, Ankara coi họ là mối đe dọa an ninh vì liên quan đến đảng Công nhân người Kurd (PKK). Điều này khiến việc hội nhập SDF vào quân đội quốc gia trở nên nhạy cảm, đặc biệt khi Damascus phản đối mô hình liên bang.

Gần đây, SDF tuyên bố sẵn sàng sáp nhập vào quân đội Syria và loại bỏ chiến binh nước ngoài – động thái được xem là thiện chí với Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, chưa có thỏa thuận cụ thể nào với chính quyền trung ương. “Sự thiếu tin tưởng vẫn tồn tại. Họ có thể ly khai hoặc giữ lại 70% tài nguyên quốc gia”, một chuyên gia nhận định.

Cùng với đó, hậu quả của xung đột khiến cơ sở vật chất quân sự Syria gần như sụp đổ. Theo ước tính, không quân Syria chỉ còn dưới 20 máy bay có thể hoạt động, phần lớn đã lỗi thời. “Chúng không phù hợp để trở thành một phần của quân đội hiện đại”, một nguồn tin quân sự Syria cho biết. Bộ trưởng Quốc phòng lâm thời Syria Murhaf Abu Qasra thừa nhận nhu cầu cấp thiết về vũ khí mới, đặc biệt trong lĩnh vực phòng không và hải quân.

Tuy nhiên, lệnh trừng phạt quốc tế khiến Damascus gặp khó trong việc huy động tài chính. Nền kinh tế kiệt quệ không đủ sức trang bị lại quân đội, trong khi viện trợ từ bên ngoài vẫn là câu hỏi ngỏ. “Chúng tôi cần hỗ trợ quốc tế để đào tạo và cung cấp vũ khí”, một sĩ quan Syria nhấn mạnh.

Trong khi việc tái cấu trúc quân đội gắn liền với chuyển đổi chính trị, Syria hiện chưa có hiến pháp mới để xác định vai trò của lực lượng vũ trang, khiến mọi nỗ lực cải tổ thiếu khuôn khổ pháp lý. Một số đề xuất ban hành hiến pháp tạm thời nhằm thúc đẩy tiến trình, nhưng các cuộc bầu cử có thể kéo dài hàng năm.

Ngoài ra, quyền lợi của binh sĩ là vấn đề nhức nhối. Các chỉ huy phe phái đòi hỏi lương, phúc lợi cho gia đình tử sĩ, và đảm bảo công bằng trong bổ nhiệm. Abu Murshed, Phó chỉ huy lực lượng tác chiến miền Nam Syria, chia sẻ: “Bất kỳ ai đã chiến đấu 14 năm đều có quyền được đối xử xứng đáng”. Tuy nhiên, nhiều thành viên SNA vẫn chưa nhận được cam kết cụ thể về việc làm hay đền bù, dẫn đến nguy cơ bất ổn tiềm ẩn.

Dù khó khăn chồng chất, một số tín hiệu tích cực đang lóe lên. Bộ Quốc phòng Syria đã thành lập ủy ban tái cấu trúc, thu thập dữ liệu về tài sản quân sự và đàm phán với hơn 60 nhóm vũ trang. Hàng chục cuộc họp được tổ chức, cùng cam kết từ các chỉ huy quân sự về việc xây dựng “các lữ đoàn trực thuộc Bộ Quốc phòng”.

Tuy nhiên, thành công cuối cùng phụ thuộc vào sự đồng thuận chính trị và hỗ trợ quốc tế. Như lời một chuyên gia về Trung Đông nhận định: “Syria cần phục hưng trên mọi mặt trận. Quân đội của họ phải được xây dựng từ đầu, với tổ chức minh bạch và đào tạo bài bản”. Trong bối cảnh căng thẳng khu vực vẫn âm ỉ, liệu Damascus có thể vượt qua “vết xe đổ” trước đây, hay lại lặp lại vòng xoáy chia rẽ? Câu trả lời phụ thuộc vào cách họ giải quyết những thách thức này trong thời gian tới.