Vụ việc phát hiện một điểm khai thác than trái phép ở tổ 9, khu 7, phường Hà Tu, TP Hạ Long (Quảng Ninh) vừa qua vẫn chưa tìm ra thủ phạm, mỏ than đang được san lấp hoàn nguyên lại, thì các bên có chức năng quản lý tài nguyên trên địa bàn lại tìm cách đẩy “quả bóng” trách nhiệm cho nhau. Đây phải chăng chính là lỗ hổng có hệ thống về quản lý để nạn "than tặc" vẫn có đất để tồn tại?
Khai thác than trái phép giữa phố
Một moong than khai thác trái phép với quy mô lớn, với diện tích lên tới hơn 2.000 m2 nằm cách trục đường trung tâm thành phố Hạ Long chừng 1,3km từ nhiều tháng nay. Song sự vào cuộc của chính quyền địa phương và ngành than còn yếu ớt, gây bức xúc trong dư luận nhân dân sở tại. Khu vực này nằm giáp với khai trường vỉa 11 và 14 của Công ty Cổ phần Than Núi Béo - Vinacomin. Điểm các đối tượng bốc xúc đất đá giáp với một số nhà dân, có nhà đã bị sụt lún, nứt do việc bốc xúc đất đá.
Có mặt tại hiện trường, chúng tôi thấy một moong sâu có chiều dài chừng hơn 100m, rộng trên 20m, chiều sâu có chỗ 5m đã được bóc toàn bộ đất đá, cách đó khoảng vài mét là một bãi đổ thải đầy bã sít (đá thải và đá sít, đá sít là một dạng đá nhưng chưa đủ thời gian để biến đổi thành than).
Một số người dân đề nghị dấu tên cho biết, khu vực này trước đây đã được một số đối tượng ký kết theo dạng thuê lại đất, hoặc mua đứt cả một mảnh vườn rộng vài nghìn m2 với giá khá cao. Nhiều hộ đã nhận tiền và chuyển đi nơi khác, có 4 ngôi mộ của nhà ông Giang và ông Hải trên quả đồi gần đó cũng được các đối tượng "đền bù" để di chuyển đi nơi khác. Ngay sau khi có được đất, các đối tượng khai thác than trái phép đã đưa máy móc thiết bị khẩn trương đào bới tìm than, nên đã tạo ra một moong sâu như một khai trường khai thác lộ thiên.
Đùn đẩy trách nhiệm
Ông Đào Xuân Đan, Chủ tịch UBND thành phố Hạ Long cho rằng: Tài nguyên than đã giao cho Công ty cổ phần Than Núi Béo quản lý, phía công ty phải chịu trách nhiệm hoặc khi phát hiện vụ việc khai thác than trái phép, phải báo với chính quyền địa phương để cùng phối hợp ngăn chặn.
Song ông Mai Quảng Thái, Phó Giám đốc Công ty cổ phần Than Núi Béo lại lý giải: Điểm khai thác than trái phép trên không thuộc ranh giới mỏ, mà chỉ thuộc phần ranh giới quản lý tài nguyên của công ty, nên trách nhiệm chính vẫn thuộc về phía chính quyền địa phương.
Khi s ự việc vỡ lở, các bên đều đưa ra những bằng chứng để minh chứng cho mình đã làm hết trách nhiệm quản lý. Phía Công ty cổ phần than Núi Béo thì đưa ra các công văn báo cáo về tình hình khai thác, vận chuyển than trái phép tại tổ 9, khu 7, phường Hà Tu với các cơ quan chức năng như Tập đoàn Vinacomin, Công an tỉnh, UBND và Công an phường Hà Tu. Còn phía chính quyền địa phương lại đưa ra các quyết định xử phạt hành chính với các đối tượng vi phạm kể trên, để minh chứng mình không đứng ngoài cuộc. Nhưng dù các bên có đưa ra bằng chứng gì đi nữa, thì các điểm khai thác than trái phép như ở tổ 9, khu 7, phường Hà Tu mỗi ngày một nhiều, gây ra bức xúc trong nhân dân.
Tuy vậy, từ ngày 7/7, chính quyền địa phương cũng đang cùng với Công ty Cổ phần than Núi Béo - Vinacomin tiến hành san lấp mặt bằng để hoàn nguyên lại môi trường.
Quản lý còn chồng chéo
Theo ô ng Đào Xuân Đan, Chủ tịch UBND thành phố Hạ Long: Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2011, chính quyền thành phố đã tổ chức triệt phá 500 điểm, lò khai thác than trái phép. Song vấn nạn này vẫn không có chiều hướng suy giảm, bởi lợi nhuận từ việc khai thác than trái phép quá lớn. Ông Đan thừa nhận gần như “bó tay” với vấn nạn này, bởi do chế tài xử lý hiện hành còn quá yếu, chưa đủ sức răn đe, ngăn chặn các đối tượng vi phạm.
Theo ông Đan, hiện nay mức phạt 3 triệu đồng đối với vi phạm lần đầu và 5 triệu đồng, lần thứ 2 là không đủ sức răn đe đối với “than tặc”. Do đó, nếu được phép xử lý hình sự đối với đối tượng khai thác than trái phép và thắt chặt nguồn xuất khẩu than lậu, thì có thể ngăn chặn hiệu quả vấn nạn trên. Đáng tiếc khung xử lý hình sự về khai thác, vận chuyển than là quá lớn (khai thác, vận chuyển từ 700 tấn trở lên), trong khi các lực lượng chức năng chỉ bắt được một vài ba xe than, hoặc bắt quả tang số than tập kết tại các hầm lò cũng chỉ vài ba chục tấn, nên “than tặc” nhờn với các khung hình phạt và càng coi thường pháp luật-ông Đan nói.
Một thực trạng khác nữa là đa số các điểm mỏ khai thác than trái phép hiện nay đều nằm trong ranh giới quản lý của Tập đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin), nhưng chưa được cấp phép khai thác. Cũng vì chưa nằm trong kế hoạch khai thác, một diện tích không nhỏ là nhà ở của dân, hay đất rừng xen kẽ, nên về lý đất này vẫn thuộc quyền quản lý của chính quyền địa phương hoặc ngành lâm nghiệp. Như vậy, một mảnh đất có tới 2 hoặc 3 cơ quan quản lý chồng chéo, song vẫn để tình trạng khai thác than trái phép diễn ra hằng ngày.
Rõ ràng, để ngăn chặn vấn nạn khai thác, vận chuyển than trái phép ở Quảng Ninh cần có một chế tài mạnh hơn, một cơ chế phối hợp đồng bộ hơn nữa. Đây cũng là sự mong mỏi của các nhà quản lý ở vùng đất mỏ này.
Văn Đức - Mạnh Tú