Tổng thống Trump đang tái khẳng định vai trò Mỹ ở Tây bán cầu bằng sức mạnh quân sự, trừng phạt kinh tế và liên minh với các chính phủ cánh hữu (trong ảnh: Tổng thống Mỹ Donald Trump). Ảnh: IRNA/TTXVN
Theo Wall Street Journal mới đây, Học thuyết Monroe, từng là nền tảng ngoại giao của Mỹ trong thế kỷ XIX, đang có sự trở lại mạnh mẽ dưới một hình thức mới. Hai thế kỷ sau khi Tổng thống James Monroe cảnh báo các thế lực ngoại quốc tránh xa châu Mỹ, học thuyết mang tên ông đã được Tổng thống Trump định hình lại thành một bản thiết kế cho sự thống trị của Mỹ trong khu vực, mà một số quan chức gọi là "Học thuyết Donroe".
Kể từ khi trở lại Phòng Bầu dục vào tháng 1 năm nay, Tổng thống Trump đã đặt Tây bán cầu vào trung tâm chính sách đối ngoại của mình. Từ tuyên bố "lấy lại" Kênh đào Panama và biến Canada thành tiểu bang thứ 51, cho đến việc gây sức ép đặc biệt lên các quốc gia trong khu vực, "Học thuyết Donroe" đã biến một lời cảnh báo lịch sử thành một kế hoạch tác chiến thực tế.
Sự chuyển đổi chiến lược
Trong khi Học thuyết Monroe ban đầu tìm cách ngăn chặn các cường quốc châu Âu xâm nhập khu vực, thì "Học thuyết Donroe" lại hướng vào bên trong. Học thuyết mới coi "bán cầu Nam là một phần mở rộng của lãnh thổ Mỹ", nơi Washington sẵn sàng hành động đơn phương để loại bỏ các mối đe dọa tiềm ẩn. Theo đó, "lòng trung thành sẽ được đền đáp, và sự bất tuân có thể bị trừng phạt".
"Chúng tôi đang khôi phục lại sự tập trung cần thiết vào việc đánh bại các mối đe dọa ở Tây bán cầu", Tổng thống Trump phát biểu trước hàng trăm tướng lĩnh và đô đốc Mỹ tập trung tại Quantico vào tháng trước.
Thông điệp này đã nhanh chóng định hình lại các ưu tiên an ninh quốc gia Mỹ. Bộ Tư lệnh Phương Nam của Mỹ, sau nhiều thập kỷ bị gọi là "mù phương Nam" (đề cập đến một điểm mù chiến lược trong chính sách đối ngoại và trọng tâm quân sự của Mỹ) bởi các quan chức quốc phòng, đột nhiên thấy mình ở tuyến đầu, với nguồn lực mới và sứ mệnh mở rộng đáng kể.
Bộ trưởng Chiến tranh Pete Hegseth, với khẩu hiệu "Nước Mỹ trên hết", đã giám sát đợt tăng cường quân sự lớn nhất trong khu vực trong nhiều thập kỷ, triển khai máy bay chiến đấu F-35, tàu chiến hải quân và lực lượng viễn chinh Thủy quân Lục chiến đến vùng Caribe.
Đồng minh của ông Trump, Steve Bannon, cựu Chiến lược gia Trưởng của Nhà Trắng, nhận xét về tốc độ và quy mô của hành động này: "Thật đáng kinh ngạc khi thấy mức độ rộng lớn, quy mô và cường độ của nó".
Công cụ áp đặt và đòn bẩy kinh tế
Để thực thi học thuyết, chính quyền Trumg đã triển khai lực lượng chống khủng bố hùng hậu nhằm vào các băng đảng tội phạm và các tập đoàn ma túy Mỹ Latinh, tiến hành các cuộc không kích nhắm vào các tàu chở ma túy bị cáo buộc đã giết chết hàng chục người, phê duyệt các hoạt động bí mật của CIA và triển khai đợt tăng cường quân sự lớn nhất trong khu vực trong nhiều thập kỷ.
Sự phản ứng nhanh chóng bị trừng phạt bằng cách tước thị thực và áp đặt các biện pháp trừng phạt từ Colombia đến Brazil. Ngược lại, ông Trump đã đánh giá cao các nhà lãnh đạo cánh hữu có chương trình nghị sự tương đồng với ông, điển hình là Tổng thống Nayib Bukele của El Salvador. Sau khi ông Bukele đồng ý tiếp nhận hơn 250 người bị trục xuất khỏi Mỹ tại nhà tù an ninh của nước này với giá 6 triệu USD, Tổng thống Trump đã ca ngợi ông là "tấm gương cho các quốc gia khác ở Tây Bán Cầu".
Trọng tâm mới trên cũng dựa trên đòn bẩy kinh tế. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent ca ngợi khoản hoán đổi tiền tệ trị giá 20 tỷ USD nhằm ổn định nền kinh tế Argentina là một "Học thuyết Monroe về kinh tế". Tổng thống Trump rõ ràng gắn khoản hỗ trợ này với tương lai chính trị của Tổng thống Javier Milei: "Nếu ông ấy không thắng, chúng ta sẽ thất bại... Nếu Argentina làm tốt, các nước khác sẽ noi theo".
Mặc dù chủ nghĩa "Nước Mỹ trên hết" thường ủng hộ việc tránh xa các mối quan hệ nước ngoài, chính sách mới này lại nhận được sự ủng hộ đáng kể. Một cuộc khảo sát gần đây của Economist/YouGov cho thấy 74% đảng viên Cộng hòa và 82% cử tri ủng hộ ông Trump vào năm 2024 đã ủng hộ các cuộc tấn công vào tàu thuyền ở vùng Caribe.
Tuy nhiên, giới phê bình và các nhà lãnh đạo khu vực cảnh báo về nguy cơ hồi sinh "chủ nghĩa đế quốc Mỹ". Tổng thống Bolivia Luis Arce phát biểu tại Đại hội đồng Liên hợp quốc tháng trước: "Đây chẳng qua chỉ là một cách áp dụng chủ nghĩa Monroe mới, một lần nữa khẳng định rằng châu Mỹ thuộc về Bắc Mỹ, tạo điều kiện cho một thời kỳ mới của chủ nghĩa thực dân mới".
Jorge Heine, Đại sứ kỳ cựu của Chile, cảnh báo: "Năm 2025 không phải là năm 1823. Chính sách này chỉ toàn 'cây gậy' mà không có 'củ cà rốt', tập trung vào chính trị nội bộ của Mỹ, trong khi Trung Quốc là đối tác thương mại số một của Nam Mỹ". Leland Lazarus, cựu trợ lý đặc biệt của Tư lệnh Bộ Tư lệnh phương Nam của Mỹ, bổ sung rằng việc viện dẫn Học thuyết Monroe "có thể đẩy các nước này vào vòng tay Trung Quốc".
Cách tiếp cận trừng phạt của chính quyền Trump cũng đã gây căng thẳng lớn. Sau khi Tổng thống Colombia Gustavo Petro lên án cuộc không kích của Mỹ đã giết chết một ngư dân Colombia, Tổng thống Trump đã gọi ông này là "trùm ma túy bất hợp pháp" và cắt đứt mọi viện trợ, gây nguy hiểm cho nhiều thập kỷ hợp tác an ninh. Tổng thống Trump cũng áp thuế 50% lên hàng hóa Brazil nhằm trả đũa việc truy tố cựu Tổng thống Jair Bolsonaro, động thái gây ra vụ kiện lên WTO.
Mặc dù vấp phải chỉ trích, chính quyền Trump khẳng định cách tiếp cận của họ đã mang lại kết quả. Sau chuyến thăm của Ngoại trưởng Marco Rubio và Bộ trưởng Hegseth, Panama đã tuyên bố rút khỏi Sáng kiến Vành đai và Con đường của Bắc Kinh. Các quan chức Nhà Trắng ca ngợi sự sụt giảm dòng người di cư và ma túy vào Mỹ ở biên giới phía Nam. Tổng thống Ecuador Daniel Noboa cũng thúc đẩy việc cho phép mở một căn cứ quân sự của Mỹ.
Joseph Ledford, nhà sử học tại Viện Hoover, nhận định: “Mỹ giờ đây sẵn sàng sử dụng vũ lực và hiện diện quân sự trở lại ở Mỹ Latinh”. Với việc các tàu chiến và máy bay Mỹ tập trung ngoài khơi bờ biển Venezuela, ít ai trong khu vực nghi ngờ về mức độ nghiêm túc của "Học thuyết Donroe".