Xóa bỏ rào cản, tạo đột phá thu hút đầu tư vào ngành điện

Bốn bất cập trong giá điện

Phân tích về điều này, ông Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng, giá điện đang có 4 bất cập rất lớn. Bất cập thứ nhất có tính chất bao trùm là giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường. Toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường, nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó; có lúc điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện, nên sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn. Số liệu 2 năm 2022 – 2023 cho thấy, chính sách điều hành trên đã gây lỗ cho ngành điện khoảng 47.500 tỷ đồng. Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới.

"Giá điện hiện nay chúng ta kỳ vọng và giao cho nó gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu. Chúng ta muốn phải tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí nhưng phải khuyến khích thu hút đầu tư, phải đảm bảo an sinh xã hội, phải bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát… Có những mục tiêu ngược chiều nhau. Xử lý các mục tiêu đó rất khó hài hòa, không đảm bảo được mong muốn mà chúng ta đặt ra. Cho nên chúng ta phải có tính toán hợp lý vai trò của giá điện, cái nào là mũi nhọn", ông Thỏa nói về bất cập thứ hai.

Theo ông, phải dùng những biện pháp như thuế, phí, các quỹ điều tiết các thị trường để điều tiết thị trường điện, chứ không chỉ trông cậy vào việc kiềm chế giá thấp để đảm bảo được mục tiêu kiểm soát lạm phát. Phải tính toán lại chính sách phát điện từ chính sách thị trường này.

Ngoài ra, ông cũng nêu bất cập trong cơ chế bù chéo giá điện, để kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng; giá điện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội, không bảo đảm đúng nguyên lý về giá cả để bảo đảm mục tiêu khuyến khích ngành điện phát triển, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Đánh giá trong 5 năm trở lại đây, chỉ số tiếp cận điện năng của Việt Nam có sự đột biến và rất ngoạn mục, góp phần nâng cao chất lượng môi trường kinh doanh, song, đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đặt vấn đề "có vẻ chính sách của chúng ta ổn định quá", trong khi "thực tế ngành điện thay đổi rất nhanh chóng, nên sự ổn định là chậm thay đổi".

Theo ông, đầu tư ngành điện rất lớn, đứng từ góc độ các nhà đầu tư thì hệ thống chính sách phải có khả năng tiên lượng và đồng bộ. Chúng ta cải cách rất mạnh về thu hút đầu tư thị trường phát điện, mua điện bán buôn nhưng chậm cải cách về bán lẻ, là không đồng bộ. Về cơ sở pháp lý, nhà đầu tư cần sự vững chắc thì chúng ta đang điều hành khá nhiều ở quyết định. Hệ thống chính sách còn thiếu tính thị trường, rất khó để có công cụ thúc đẩy bền vững. Nhấn mạnh những điểm hàm ý này, ông Hiếu cho rằng, tới đây, cần phải hoàn thiện về cơ chế.

Nêu quan điểm, nếu giá điện thấp thì EVN lỗ, Nhà nước mất vốn, không có lợi nhuận thì không có tái đầu tư mở rộng, ảnh hưởng đến đầu tư nguồn điện và lưới điện, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Bùi Xuân Hồi, chuyên gia kinh tế năng lượng nhận định, Quy hoạch Điện VIII rất đồ sộ, tham vọng, nhưng nếu tiếp tục điều hành giá như hiện nay sẽ rất khó triển khai.

Xóa bỏ rào cản, thúc đẩy bán điện cạnh tranh

Các ý kiến tại Tọa đàm cho rằng, cần phải sửa Luật Điện lực và cải cách căn bản về giá. Sửa đổi Luật Điện lực lần này là một cơ hội, phải tận dụng cơ hội này. Nhìn từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đình Tuấn, Giám đốc Công ty Nhiệt điện Sơn Động đề xuất liên thông điều chỉnh từ giá nhiên liệu đầu vào đến giá điện, có một hệ thống truyền tải đủ và thông minh để có thể cân được nguồn từ các vùng, miền, các thời điểm; xây dựng hệ thống hành lang pháp lý để các đơn vị, tổ chức lớn có thể mua trực tiếp từ các nhà máy; đầu tư thêm các hệ thống dự trữ năng lượng cho các nhà máy năng lượng tái tạo. 

Để giảm giá thành điện, theo Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Phan Đức Hiếu, phải nghĩ đến các thể chế, chính sách khác có giúp cho việc sản xuất điện tiết kiệm hơn không. Nếu cải cách được cả quy trình đầu tư để phát triển một dự án điện; quy trình, thủ tục về tham gia bán buôn, bán lẻ điện… giảm đi, sẽ tạo cơ hội để giảm giá.

Giá điện có tác động đến đời sống kinh tế, xã hội, vì vậy phải rà soát chính sách hỗ trợ về bán điện cho các đối tượng. Việc này phải thực hiện luôn, nhưng vẫn trên nguyên tắc cơ chế tài chính tách bạch, Nhà nước tách bạch giữa việc hỗ trợ với việc kinh doanh. Đồng thời, thúc đẩy bán điện cạnh tranh, để có sự tham gia của nhiều bên hơn. Cần tìm mọi cách để có giá điện tốt nhất với phương hướng tốt nhất, tiết kiệm chi phí nhất.

Cho rằng rào cản hiện nay vẫn đang xuất hiện nhiều chính là các thủ tục hành chính, chuyên gia Nguyễn Tiến Thỏa chỉ ra, "Luật Điện lực cũ có 17 thủ tục hành chính đối với đầu tư điện. Tất cả những rào cản hành chính như Nghị quyết 55 đã đề cập, kể cả về đầu tư, về giá,... phải xóa bỏ để hướng đến tính thị trường nhiều hơn".

"Hãy làm Luật Điện lực một cách chất lượng, tạo ra một dự thảo tốt trình lên Quốc hội. Hãy đưa tất cả những vấn đề thật sự trọng tâm, trọng điểm của ngành vào để làm sao sau này dưới luật là những văn bản pháp quy khác làm cho ngành vận hành tốt. Thứ hai, chúng ta quyết liệt cải tiến cơ cấu biểu giá bán lẻ điện", chuyên gia Bùi Xuân Hồi nhấn mạnh.

Cũng theo ông Hồi, cần phải nghiên cứu sớm sửa Quyết định 28/2014/QĐ-TTg (quy định về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện) song song với quá trình tu chỉnh Luật Điện lực. Cơ cấu biểu giá phải phản ánh một biểu giá phù hợp. Và điểm quan trọng nhất là cơ chế điều hành giá, khi có cơ cấu biểu giá phù hợp rồi thì điều hành như thế nào?

"Những vấn đề về cơ cấu biểu giá và cơ chế điều hành giá nên luật hóa ở mức độ cao hơn, ví dụ như Nghị định của Chính phủ. Xăng dầu chúng ta thậm chí 1 tuần điều chỉnh 1 lần. Chúng ta không làm được như thế với điện, thì từ quyết định của Thủ tướng trở thành nghị định của Chính phủ để 3 tháng chúng ta điều chỉnh 1 lần, "đến hẹn lại lên" chúng ta điều chỉnh được không? Như thế, tôi cho rằng ngành điện sẽ dần dần ổn định và đảm bảo được các mục tiêu mà Chính phủ đề ra một cách hợp lý nhất", vị chuyên gia kinh tế năng lượng này nói.