Gia tăng hạn hán, thiếu nước, nguy cơ mất an ninh nguồn nước
Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường Vũ Minh Việt nhận định, Nam Trung Bộ và Tây Nguyên là những vùng có vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển nông nghiệp hàng hóa, nhất là đối với các cây trồng cạn chủ lực như cà phê, hồ tiêu, điều, cao su, cây ăn quả và cây công nghiệp dài ngày.
Tuy nhiên, đây cũng là khu vực chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu, với tình trạng hạn hán, thiếu nước, suy giảm nguồn nước mặt và nước ngầm ngày càng gay gắt. Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy, phương thức quản lý và sử dụng nước trong nông nghiệp theo hướng hiệu quả, bền vững và thích ứng.
Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường Vũ Minh Việt phát biểu khai mạc Diễn đàn.
Trong bối cảnh chuyển đổi sang nông nghiệp thông minh, nông nghiệp sinh thái, việc nghiên cứu, ứng dụng các công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là giải pháp chiến lược, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng nông sản, giảm chi phí sản xuất, bảo vệ tài nguyên nước và môi trường sinh thái.
“Đây cũng là nội dung quan trọng trong thực hiện các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước về phát triển nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo đảm an ninh nguồn nước quốc gia”, ông Vũ Minh Việt nhấn mạnh.
Diễn đàn là dịp để các cơ quan quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp, địa phương và người sản xuất cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, kết quả nghiên cứu, mô hình thực tiễn và các giải pháp công nghệ mới trong lĩnh vực tưới tiên tiến, tiết kiệm nước. Đây cũng là diễn đàn để đề xuất cơ chế, chính sách, định hướng đầu tư và hợp tác nhằm thúc đẩy ứng dụng rộng rãi các giải pháp hiệu quả, phù hợp với điều kiện đặc thù của Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
Theo Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đang đối mặt với những thách thức lớn từ biến đổi khí hậu làm gia tăng hạn hán, thiếu nước…; nhu cầu nước và cạnh tranh sử dụng nước giữa các ngành, đối tượng sử dụng nước gia tăng do gia tăng dân số, đô thị hoá, công nghiệp hoá và các hoạt động phát triển khác. Bên cạnh đó, nhiều công trình thuỷ lợi xuống cấp, thiếu đồng bộ, nguy cơ mất an ninh nguồn nước gia tăng.
Hiện nay, nhu cầu nước cho nông nghiệp chiếm tỷ trọng trên 80%, trong khi việc áp dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng ở nước ta còn thấp, đặc biệt là đối với cây trồng cạn, chủ lực như cà phê, điều, hồ tiêu, rau quả, cao su….
Ông Nguyễn Thành Long, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Phòng chống thiên tai tỉnh Đắk Lắk, cho biết, đến nay, tỉnh đã có hơn 84.000 ha cây trồng cạn được áp dụng các hình thức tưới tiên tiến, tiết kiệm nước. Kết quả này có được nhờ việc tỉnh chủ động cụ thể hóa các chính sách của Trung ương, đặc biệt là Nghị định số 77/2018/NĐ-CP ngày 16/5/2018 của Chính phủ về hỗ trợ phát triển thủy lợi nhỏ, thủy lợi nội đồng và tưới tiên tiến, tiết kiệm nước, phù hợp với điều kiện thực tế của Đắk Lắk.
Để giải quyết một số khó khăn về nguồn lực, ông Long đề xuất ưu tiên lồng ghép và huy động hiệu quả các nguồn vốn từ Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Chương trình phát triển nông nghiệp bền vững, Chương trình thích ứng với biến đổi khí hậu, các dự án ODA… để đầu tư hạ tầng tích trữ nước, hệ thống tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho các loại cây trồng cạn chủ lực như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng và cây ăn quả.
Quang cảnh diễn đàn.
Cùng với đó, tỉnh khuyến khích xã hội hóa, thu hút doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức kinh tế tham gia đầu tư, liên kết sản xuất gắn với ứng dụng công nghệ tưới hiện đại, từng bước hình thành các chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững. “Ngành thủy lợi cũng đang nghiên cứu, đề xuất cơ chế hỗ trợ tín dụng ưu đãi, giảm lãi suất vay nhằm tạo điều kiện cho nông dân và hợp tác xã đầu tư hệ thống tưới tiên tiến, nhất là tại các vùng sản xuất tập trung”, ông Long khẳng định.
Ở góc độ khoa học công nghệ, tỉnh đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao các công nghệ tưới phù hợp với từng loại cây trồng, điều kiện thổ nhưỡng và nguồn nước của từng vùng sinh thái. Nhiều giải pháp tưới thông minh như tưới tự động, bán tự động, sử dụng cảm biến độ ẩm đất, thời tiết và điều khiển từ xa qua thiết bị di động đang được từng bước triển khai, giúp tiết kiệm nước, giảm chi phí sản xuất và nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên.
Thời gian tới, Đắk Lắk sẽ tiếp tục rà soát, điều chỉnh quy hoạch vùng sản xuất cây trồng cạn gắn với quy hoạch thủy lợi; ưu tiên đầu tư các công trình thủy lợi nhỏ, ao hồ tích trữ nước, hệ thống kênh mương nội đồng, đồng thời tăng cường quản lý, khai thác bền vững nguồn nước mặt và nước ngầm.
Đầu tư ứng dụng giải pháp tưới thông minh
Theo ông Nguyễn Văn Kiên, Trung tâm tư vấn quản lý thủy nông có sự tham gia của người dân (Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam), các công nghệ tưới tiên tiến như tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa đã chứng minh hiệu quả rõ rệt, giúp tăng năng suất cây trồng cạn từ 10 - 30%, giảm 20 - 50% công lao động, tiết kiệm 20 - 40% lượng nước tưới và hạn chế thất thoát phân bón. Dù vậy, diện tích áp dụng hiện mới đạt khoảng 7,3% tổng diện tích cây trồng cạn, chủ yếu tập trung ở các mô hình điểm do Nhà nước hỗ trợ, chưa lan tỏa rộng trong cộng đồng.
Thực tiễn cho thấy hiệu quả rõ rệt khi chuyển cách tiếp cận từ “Nhà nước và nhân dân cùng làm” sang “nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ”. Người dân được tham gia ngay từ khâu lựa chọn công nghệ, thiết kế hệ thống, xác định chi phí và phân bổ trách nhiệm đầu tư. Kết quả, tỷ lệ đóng góp của hộ dân đạt trên 55%, hệ thống sau đầu tư được tự vận hành, bảo dưỡng tốt và nhanh chóng phát huy hiệu quả kinh tế kỹ thuật, tạo sức lan tỏa trong cộng đồng.
Ông Nguyễn Văn Kiên nhấn mạnh, để xã hội hóa đầu tư thành công, cần coi trọng chuyển giao kỹ thuật theo phương pháp “cầm tay, chỉ việc”, giúp nông dân nắm vững kỹ năng lắp đặt, vận hành, sửa chữa hệ thống. Đồng thời, cần thiết lập mạng lưới hỗ trợ kỹ thuật gắn kết chính quyền, cơ quan chuyên môn, doanh nghiệp và các nông dân đi đầu.
Xã hội hóa đầu tư cho tưới tiên tiến, tiết kiệm nước không chỉ là bài toán huy động vốn, mà là quá trình tổ chức lại vai trò của các chủ thể. Khi người dân thực sự làm chủ công nghệ và tài sản, hệ thống tưới mới có thể được khai thác bền vững, góp phần xây dựng nền nông nghiệp thông minh và thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu.
Tại Diễn đàn, ông Đoàn Phúc Cường, Chuyên gia nông nghiệp Netafim (Công ty Cổ phần Công nghệ tưới Khang Thịnh) cho rằng: Ngay cả khi nông dân tự trang bị được đầy đủ hệ thống tưới có điều khiển, đó cũng chỉ mới là 1 phần của quá trình ứng dụng kỹ thuật số, với mục tiêu chính là sử dụng được các kiến thức, tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất, qua phương tiện hệ thống điều khiển kỹ thuật số, tạo ra được năng suất và chất lượng cao, tăng hiệu quả sản xuất, giảm khai thác tài nguyên, giảm thiểu tác động xấu đến môi trường.
Ông Đinh Thanh Mừng, Phó Chánh Văn Phòng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi phát biểu tại diễn đàn.
Ông Đinh Thanh Mừng, Phó Chánh Văn Phòng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh, trên thế giới, các công nghệ hiện đại như IoT, viễn thám, vệ tinh và AI đã chứng minh hiệu quả vượt trội trong tưới và nông nghiệp thông minh, song ở Việt Nam, việc triển khai còn gặp nhiều rào cản như: chi phí đầu tư cao, dữ liệu thiếu đồng bộ và năng lực tiếp cận công nghệ còn hạn chế.
Quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực nông nghiệp và thủy lợi đã bắt đầu gặt hái được những thành quả đáng ghi nhận, tạo đà cho các bước tiến xa hơn. Nền tảng xã hội với tỷ lệ người dân sử dụng Internet và điện thoại thông minh ở mức cao là điều kiện lý tưởng để đưa các ứng dụng công nghệ vào đời sống sản xuất của nông dân. Thời gian tới, công tác truyền thông, tuyên truyền cần tiếp tục đẩy mạnh để nâng cao nhận thức người dân về vai trò, tầm quan trọng và lợi ích của ứng dụng công nghệ số trong tưới tiêu thông minh.
“Chúng ta phải tập trung xây dựng các nền tảng trợ lý AI và công cụ điều khiển thông minh để ra quyết định tưới dựa trên dữ liệu thực tế. Trong đó, chú trọng phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu chuẩn hóa, kết nối từ dữ liệu khí tượng đến độ ẩm đất theo thời gian thực. Bên cạnh nâng cao năng lực sử dụng công, việc triển khai phải tuân thủ theo lộ trình cụ thể, phân định rõ trách nhiệm và sản phẩm đầu ra theo từng giai đoạn, đảm bảo sự thống nhất, tập trung và hiệu quả bền vững trên quy mô rộng”, ông Đinh Thanh Mừng cho biết.