Thí điểm thị trường tài sản số: Cơ hội lớn, thách thức nhiều

Để làm rõ hơn, phóng viên Thông tấn xã Việt Nam đã trao đổi với Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch HĐQT Công ty Luật SB LAW.

Thưa ông, Nghị quyết 05/2025/NQ-CP được coi là bước ngoặt lớn. Theo ông, quyết định này sẽ tác động như thế nào đến môi trường huy động vốn và hệ sinh thái tài chính số tại Việt Nam?

Đây là một bước đột phá, bởi từ trước đến nay các loại tài sản mã hóa đã tồn tại và được giao dịch khá phổ biến, nhưng pháp luật chưa có quy định điều chỉnh. Chúng ta có thể thấy rõ rằng các tài sản này nằm trong "vùng xám", nghĩa là không bị cấm, nhưng cũng không được thừa nhận. Tình trạng này dẫn đến nhiều rủi ro cho cả người phát triển tài sản số lẫn nhà đầu tư.

Việc Chính phủ ban hành Nghị quyết thí điểm và cho phép thành lập, vận hành sàn giao dịch tài sản số sẽ thay đổi cục diện. Doanh nghiệp sẽ có cơ hội tham gia thị trường trong khuôn khổ được pháp luật bảo hộ. Nhà nước có thể quản lý giao dịch chặt chẽ hơn, nhà đầu tư cũng được bảo vệ quyền lợi. Đặc biệt, lần đầu tiên tài sản số được pháp luật công nhận như một loại tài sản hợp pháp theo Bộ luật Dân sự, giống như động sản và bất động sản. Đây là điểm mới mang tính đột phá, khẳng định sự hội nhập của Việt Nam với xu hướng tài chính số toàn cầu.

Đối với ngân sách nhà nước, việc giao dịch tài sản số sẽ được coi như một loại giao dịch tài chính chịu thuế, tương tự chứng khoán. Điều này mở ra nguồn thu mới, tạo sự ổn định cho ngân sách. Còn với nhà đầu tư, sự xuất hiện của thị trường tài sản số có nghĩa là họ có thêm một kênh đầu tư và huy động vốn mới, bên cạnh bất động sản, chứng khoán hay hàng hóa. Với một quốc gia có dân số trẻ như Việt Nam, nhu cầu đầu tư đa dạng và xu hướng tiếp cận công nghệ cao sẽ khiến kênh đầu tư tài sản số có sức hấp dẫn đặc biệt.

Quy định yêu cầu doanh nghiệp muốn lập sàn giao dịch tài sản số phải có vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, trong đó ít nhất 35% do các định chế tài chính lớn góp vốn. Điều kiện này mang lại lợi ích và thách thức gì, thưa ông?

Đây là điều kiện khá cao và cho thấy cách tiếp cận thận trọng của Chính phủ trong giai đoạn đầu. Mục tiêu là xây dựng một thị trường thử nghiệm nhưng vẫn đảm bảo an toàn, không để xảy ra tình trạng phát triển ồ ạt dẫn đến khó kiểm soát.

Yêu cầu vốn điều lệ 10.000 tỷ đồng là một rào cản nhất định, song lại có ý nghĩa tích cực. Nó bảo đảm rằng chỉ những doanh nghiệp thực sự có tiềm lực mạnh mới tham gia. Khi các định chế tài chính lớn góp vốn, doanh nghiệp sẽ được hỗ trợ không chỉ về tài chính mà cả về kinh nghiệm quản trị rủi ro, hệ thống công nghệ và nhân sự. Điều này giúp sàn giao dịch khi đi vào vận hành có độ ổn định cao, hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư cũng như toàn thị trường.

Tuy nhiên, quy định này cũng tạo ra thách thức lớn cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Với yêu cầu vốn hàng chục nghìn tỷ đồng và sự tham gia của tổ chức tài chính lớn, gần như các startup không có cơ hội tham gia thị trường này. Đây là một hạn chế, vì trên thực tế chính các doanh nghiệp khởi nghiệp mới thường mang đến nhiều ý tưởng sáng tạo, công nghệ mới và sự linh hoạt trong mô hình kinh doanh.

Theo tôi, về lâu dài, Nhà nước có thể tính đến việc mở thêm cơ chế riêng phù hợp với doanh nghiệp nhỏ và vừa, hoặc khối khởi nghiệp sáng tạo. Những doanh nghiệp này có thể tham gia thử nghiệm với quy mô vốn nhỏ hơn, phạm vi giao dịch hẹp hơn nhưng vẫn nằm trong sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý. Cách làm này vừa đảm bảo sự an toàn cho thị trường, vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, không để một bộ phận tiềm năng bị bỏ lại phía sau.

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là nhân lực và năng lực quản trị rủi ro trong lĩnh vực blockchain và tài sản số. Theo ông, Việt Nam cần chuẩn bị những giải pháp gì để xây dựng đội ngũ chuyên môn vững vàng, bảo đảm vận hành thị trường minh bạch và an toàn?

Đây chính là điểm mấu chốt. Nguyên nhân khiến Chính phủ và Bộ Tài chính mất nhiều năm mới có thể ban hành Nghị quyết là vì nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực này còn quá thiếu.

Thực tế, ngay cả các cơ quan quản lý nhà nước cũng chưa có nhiều chuyên gia am hiểu sâu về blockchain và tài sản số. Việc thẩm định hồ sơ, xem xét cấp phép hay giám sát thị trường đều đòi hỏi kiến thức chuyên môn rất sâu, trong khi nhân lực hiện nay chưa đáp ứng được. Nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, việc quản lý thị trường sẽ gặp nhiều khó khăn, thậm chí có thể dẫn đến rủi ro lớn.

Muốn khắc phục vấn đề này, trước hết phải tập trung đào tạo nguồn nhân lực. Các trường đại học, học viện cần sớm đưa những môn học về blockchain, tài sản số và quản trị rủi ro tài chính số vào chương trình chính quy. Khi có nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, thị trường mới có nền tảng để phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, cần thay đổi tư duy quản lý theo hướng cởi mở. Giai đoạn thí điểm phải được hiểu là quá trình vừa làm vừa điều chỉnh. Nếu các điều kiện quá ngặt nghèo, doanh nghiệp và nhà đầu tư sẽ khó tham gia, thị trường khó hình thành. Ngược lại, khi có nhiều hoạt động thực tế, Nhà nước mới có cơ sở để điều chỉnh chính sách, hoàn thiện khung pháp lý.

Một bài học có thể rút ra từ các lĩnh vực thử nghiệm trước đây là nếu yêu cầu quá chặt chẽ, mô hình sẽ thất bại. Ví dụ như thị trường cá cược thể thao, do điều kiện khắt khe nên chưa thể triển khai thành công. Với thị trường tài sản số, cần tránh lặp lại sai lầm này. Chính sách phải đủ chặt chẽ để kiểm soát rủi ro, nhưng cũng cần đủ linh hoạt để thu hút doanh nghiệp và nhà đầu tư tham gia. Chỉ như vậy, thị trường mới có cơ hội hình thành, phát triển và mang lại lợi ích thực sự cho nền kinh tế.