Sông Mã là huyện vùng cao biên giới của tỉnh Sơn La, cách thành phố Sơn La trên 100 km về phía thượng nguồn sông Mã. Hơn 10 năm trở lại đây, nhiều hộ nông dân vùng ven bờ sông Mã bắt đầu chuyển nghề nông thuần túy sang nuôi ba ba. Giờ đây, nơi này nổi tiếng là xứ sở nuôi ba ba gai của cả vùng Tây Bắc với trên 400 hộ có mô hình nuôi ba ba một cách bài bản, khoa học. Trong đó tập trung chủ yếu ở xã Nà Nghịu, nơi các hộ đồng bào tỉnh Hưng Yên chuyển cư lên khai hoang phát triển kinh tế miền núi, xây dựng Sơn La từ những năm 1960 của thế kỷ trước.
Nghề mới
Đã tròn 50 năm, kể từ khi bà con ở hai huyện Tiên Lữ và Yên Mỹ (Hưng Yên) nghe theo tiếng gọi của Đảng lên Sơn La xây dựng kinh tế mới. Các cụ cao niên ở bản Hưng Mai kể rằng: Buổi đầu đặt chân lên đất Sông Mã, nhãn lồng là hạt giống đầu tiên người Hưng Yên ươm trồng trên đầu nguồn sông Mã này. Bà con cho rằng cây nhãn lồng là “cây biểu tượng” của quê hương. Thời kỳ hưng thịnh nhất, diện tích trồng nhãn ở Sông Mã lên đến trên 4.000 ha. Vào mùa thu hoạch nhãn, cả vùng Sông Mã đông vui như ngày hội. Những năm 1998 - 2003, phong trào làm long nhãn khá mạnh, mỗi năm Sông Mã xuất khoảng 800.000 tấn long nhãn. Các gia đình ông Thủy, ông An (HTX Tiên Sơn, xã Chiềng Khương), ông Bảy, ông Ngọc (bản Hải Sơn, xã Chiềng Khoong), ông Sáng, ông Dụng (bản Hưng Mai, xã Nà Nghịu) thu hàng trăm triệu đồng từ làm long nhãn. Cá biệt, gia đình ông Thủy năm thu cao nhất, tính giá trị đồng tiền quy ra vàng đến 35-40 cây vàng từ nhãn. Mấy năm nay, long nhãn xuống giá, mặc dù bà con vẫn giữ diện tích nhãn dưới 10 năm tuổi để tỉa cành, làm nhãn ghép, nhưng một số hộ chuyển sang nuôi ba ba gai thương phẩm.
Nhiều hộ gia đình đầu tư nuôi thả ba ba. Ảnh: Lê Phú |
Ông Nguyễn Minh Đức, trưởng bản Hưng Mai, cho biết: Ba ba gai là con vật sống hoang dã trong rừng, được mang về nuôi, sinh sản, có giá trị dinh dưỡng cao hơn hẳn ba ba trơn. Khoảng từ giữa tháng 4 đến tháng 8 hàng năm là mùa ba ba đẻ trứng và ấp nở, trong đó ba ba gai đẻ rộ từ ngày 11/5 đến 30/6. Ba ba con mới nở bán giá từ 250 - 300 nghìn/con. Đây là lợi thế để nhiều hộ gia đình ở Sông Mã đầu tư phát triển nghề nuôi thả ba ba. Nhiều mô hình nuôi ba ba gai của các hộ ông Đặng Duyên, Nguyễn Mạnh Trung, Nguyễn Quang Ngọc đầu tư xây dựng cơ sở nuôi lớn, đang mở ra một hướng làm giàu về kinh tế hộ tại xã Nà Nghịu.
Hiệu quả kinh tế cao
Do lợi thế ở đầu nguồn sông Mã, lại có nhiều đầm hồ, nên người dân tìm bắt ba ba gai trong tự nhiên về nuôi và nhân giống. Ông Lê Trọng Khánh, Giám đốc Doanh nghiệp tư nhân Hải Ly, cho biết: Doanh nghiệp mua gom từ các hộ dân lúc đầu là 300 con ba ba gai bố mẹ có trọng lượng 3 kg/con và đầu tư ao nuôi ba ba bố mẹ với diện tích 1.000 m2, xây dựng bể ba ba đẻ 6m2, xây 2 bể ấp diện tích 5 m2/bể với quy mô ấp 3.000 trứng/đợt. Đồng thời đầu tư thêm ba ao với diện tích 1.500 m2 để nuôi ba ba gai thương phẩm. Kết quả rất khả quan, đạt hiệu quả cao hơn các hộ nuôi ba ba gai truyền thống trong huyện Sông Mã cũng như các cơ sở nuôi ba ba gai ở Thanh Hóa, Nghệ An. Thời gian đẻ trứng mỗi lần kéo dài 18 ngày, trung bình số trứng đẻ cao, đạt 17 quả/lần/con, tỷ lệ trứng được thụ tinh đạt trên 92,8%. Với kỹ thuật này, 300 con ba ba gai giống sau hai lần đã đẻ được 3.421 quả trứng, trong đó ấp nở được 3.000 con ba ba giống với tỷ lệ nở đạt trên 94%.
Mô hình nuôi thả ba ba từ 2006 của ông Lê Văn Khánh là một trong 50 mô hình nuôi ba ba gai ở bản Hưng Mai, xã Nà Nghịu, huyện Sông Mã. Ông Khánh cho biết: Nuôi ba ba không khó, nhưng phải biết tuân thủ các nguyên tắc đảm bảo môi trường sạch, vì loại này sống bày đàn, nếu để phát bệnh sẽ lây rất nhanh. Một trong những nguyên tắc đó là phải xử lý định kỳ nguồn nước vào ao (từ 15 đến 20 ngày/lần) bằng vôi, không cần bơm nước ao ra, cứ hòa 5 kg vôi/100 m3 nước tích vào ao là được. Năm 2012, “trang trại” ba ba của ông Khánh thu trên một tỷ đồng, trừ chi phí và trả tiền người trông coi ao thì cũng được lãi 800 triệu đồng.
Ông Bùi Huy Ngọc, Chi hội trưởng Hội nuôi ba ba Sông Mã, cho biết: Với 6.000 m2 mặt hồ, gia đình thả 600 con ba ba giống. Năm 2010, gia đình ông thu về 1,5 tỷ đồng. Năm 2012, mặc dù giá ba ba giống và ba ba thương phẩm có giảm so với năm trước, nhưng gia đình ông cũng thu được trên ba tỷ đồng. Năm nay, gia đình ông Ngọc dự tính thu từ nguồn bán ba ba (cả con giống và ba ba thương phẩm) khoảng 3,5 tỷ đồng.
Nghề nuôi ba ba gai giống và ba ba gai thương phẩm đã mở ra hướng sản xuất mới cho các hộ nông dân trên địa bàn huyện Sông Mã. Hiện nay, Chi hội nuôi ba ba gai (Hội ngành nghề) huyện Sông Mã có trên 50 hội viên tham gia. Nghề nuôi ba ba gai ở huyện biên giới Sông Mã đã mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người nông dân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội ở một huyện vùng cao biên giới tỉnh Sơn La.
Tuy nhiên, phát triển nghề nuôi thả ba ba gai ở huyện Sông Mã mới chỉ dừng ở mức “trang trại” nhỏ lẻ, nhiều hộ mới chỉ đầu tư khoảng 100 m2 đến 200 m2 ao nuôi. Hơn nữa, việc phát triển nghề nuôi thủy sản ở tỉnh Sơn La nói chung và nghề nuôi ba ba gai ở huyện Sông Mã nói riêng còn phụ thuộc rất nhiều vào nhu cầu thị trường, thường xuyên biến động giá cả.
Điêu Chính Tới