Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh. Ảnh tư liệu: Thanh Vũ/TTXVN
Xung quanh vấn đề này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh.
Nghị quyết 70 nhấn mạnh phát triển năng lượng tái tạo và năng lượng mới. Theo ông, những điểm đột phá trong nghị quyết này có thể giúp thúc đẩy ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam như thế nào?
Không phải đến bây giờ chúng ta mới quan tâm đến năng lượng tái tạo. Thời gian qua, các chính sách, cơ chế đều hướng tới mục tiêu sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo như một nguồn tự cung, tự cấp của đất nước và giảm phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu. Rất nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, từ năm 2015 Việt Nam đã trở thành quốc gia nhập khẩu năng lượng ròng.
Ngay từ Quy hoạch Điện VI điều chỉnh, chúng ta đã có những bước chuẩn bị cho việc thúc đẩy đầu tư năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, giai đoạn đó chi phí điện gió và điện mặt trời còn quá cao, nên quy mô công suất trong quy hoạch vẫn ở mức thấp; ngay cả Quy hoạch Điện VII cũng vậy. Nhưng gần đây, nhờ sự đột phá về công nghệ và chi phí đầu tư giảm mạnh, năng lượng tái tạo đã rẻ hơn so với năng lượng truyền thống.
Với điện mặt trời, Việt Nam đã phần nào làm chủ công nghệ, có khả năng nắm bắt và thậm chí đã có sản xuất nội địa tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Với điện gió, một số doanh nghiệp trong nước đã có hợp đồng cung ứng phụ kiện, trang thiết bị cho các dự án, kể cả dự án điện gió ngoài khơi trên thế giới. Điều này cho thấy năng lượng tái tạo là lĩnh vực mà Việt Nam hoàn toàn có thể tiếp cận, làm chủ dựa trên năng lực nội tại, đồng thời kết hợp với hợp tác quốc tế và chuyển giao công nghệ.
Trong tương lai, với tốc độ tăng trưởng nhu cầu năng lượng và nhu cầu điện năng, việc thúc đẩy đầu tư phát triển các nguồn điện, hạ tầng liên quan đến năng lượng tái tạo, cũng như sản xuất và cung ứng dịch vụ, sẽ rất có tiềm năng. Nghị quyết 70 cũng đã nêu rất rõ mục tiêu: phải làm chủ công nghệ, xây dựng các tập đoàn đủ năng lực tham gia chuỗi cung ứng thế giới, đồng thời hình thành trung tâm công nghiệp, dịch vụ cho năng lượng tái tạo. Những nội dung này cũng đã được mô tả trong Quy hoạch Điện VIII, nhưng cần nghiên cứu chi tiết và cụ thể hơn để triển khai.
Nghị quyết 70 đề cập đến việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số và phát triển hạ tầng lưu trữ năng lượng. Ông đánh giá khả năng triển khai thực tiễn ra sao, và đâu là thách thức chính đối với ngành năng lượng tái tạo?
Các nguồn năng lượng tái tạo có nhiều lợi thế. Chi phí đầu tư hiện đã rẻ hơn nhiều so với trước, chi phí phát điện cũng giảm. Ngoài ra, việc phát triển năng lượng tái tạo còn giúp giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam.
Tuy nhiên, những nguồn năng lượng này lại có điểm yếu nhất định, đó là chưa bảo đảm được tính ổn định và khả năng cung ứng đầy đủ. Vì vậy, khi đầu tư năng lượng tái tạo, cần đi kèm với các nguồn điện khác để điều hòa cung cầu, bảo đảm an toàn hệ thống. Đặc biệt, đầu tư hệ thống pin lưu trữ là hết sức quan trọng trong thời gian tới.
Hiện nay, Bộ Công Thương đang thúc đẩy mạnh mẽ các nghiên cứu và dự án hợp tác với tổ chức quốc tế, nhà đầu tư nước ngoài và cả doanh nghiệp trong nước nhằm sớm triển khai các giải pháp về pin lưu trữ cũng như thủy điện tích năng. Đây là yếu tố then chốt để khai thác hiệu quả năng lượng tái tạo trong dài hạn.
Nghị quyết 70 mở rộng cơ hội cho khu vực tư nhân tham gia đầu tư năng lượng tái tạo, đồng thời đề xuất cơ chế thị trường nhằm tăng cạnh tranh và giảm thế độc quyền trong ngành điện. Theo ông, những chính sách nào cần được ưu tiên để huy động nguồn lực xã hội và phát triển bền vững ngành năng lượng tái tạo?
Thời gian qua, đầu tư vào năng lượng tái tạo có sự tăng trưởng quá nóng, dẫn đến thiếu đồng bộ giữa nguồn và hạ tầng, đặc biệt là lưới truyền tải. Có dự án đã xây dựng xong nhưng không được huy động, hoặc không khai thác hết công suất, khiến hiệu quả đầu tư thấp, nhiều nhà đầu tư thất vọng vì không đạt được như kế hoạch ban đầu.
Để khắc phục, cần có tầm nhìn dài hạn và thực hiện đúng cam kết. Nghị quyết 70 đã nêu rất rõ điều này. Trước hết, phải có cơ chế đặc thù để tháo gỡ các vướng mắc hiện nay, từ hợp đồng đến thủ tục, quy trình xác nhận. Hiện vẫn còn nhiều dự án bị “kẹt” vì vướng thủ tục, khiến nhà đầu tư bức xúc. Nếu xử lý nhanh, sẽ khôi phục được niềm tin, cho thấy Chính phủ nghiêm túc trong việc xây dựng thị trường năng lượng tái tạo.
Ngoài ra, năng lượng tái tạo vẫn cần nguồn vốn lớn. Do đó, cần các cơ chế về vốn, thuế, tín dụng xanh, đồng thời chú trọng đào tạo nhân lực, phát triển trung tâm nghiên cứu, chuyển giao công nghệ. Đây là nền tảng để Việt Nam làm chủ công nghệ hiện đại, đặc biệt trong điện mặt trời và điện gió.
Để triển khai hiệu quả Nghị quyết 70, theo ông, những giải pháp cụ thể nào cần được thực hiện, đặc biệt trong việc phát triển năng lượng tái tạo và thu hút đầu tư tư nhân?
Vai trò của tư nhân đã được xác định rõ trong nhiều nghị quyết của Đảng, và Nghị quyết 70 một lần nữa nhấn mạnh điều này. Tuy nhiên, cần nhìn nhận bối cảnh Việt Nam đang chuyển từ nền kinh tế tập trung, kế hoạch hóa sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, vẫn còn nhiều vướng mắc. Không phải mọi yêu cầu của nhà đầu tư đều có thể đáp ứng ngay, có những vấn đề thuộc thông lệ quốc tế nhưng cũng phải phù hợp với điều kiện Việt Nam. Do đó, rất cần có sự đối thoại, chia sẻ giữa nhà nước và nhà đầu tư để cân bằng lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.
Đặc biệt, cơ chế giá điện hiện nay là điểm nghẽn lớn. Giá bán lẻ điện ở Việt Nam do Nhà nước quản lý và quy định thống nhất trên toàn quốc. Điều này khiến EVN - bên mua điện - không có nhiều dư địa linh hoạt trong đàm phán. Với khung giá bán lẻ đã cố định, giá mua đầu vào từ các dự án tư nhân khó có thể đáp ứng kỳ vọng tài chính của nhà đầu tư.
Vì vậy, cần có lộ trình cụ thể và minh bạch về cải tổ thị trường điện, từng bước thay đổi cơ chế giá bán lẻ, vừa không gây tác động lớn tới an sinh xã hội, vừa tạo “room” để EVN có cơ chế đàm phán tốt hơn với nhà đầu tư. Đồng thời, cũng cần rà soát lại các cơ chế định giá, chi trả dịch vụ truyền tải và phân phối điện. Chỉ khi đó, mới có thể thu hút vốn đầu tư cho hạ tầng truyền tải, cũng như phát triển thị trường bán lẻ điện cạnh tranh trong tương lai.
Trân trọng cảm ơn ông!