Nghề muối tại Bạc Liêu: Loay hoay với nỗi lo cũ

Với chất lượng và mang vị độc đáo rất riêng, năm 2013, muối Bạc Liêu được Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học - Công nghệ cấp Giấy Chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý. Đặc biệt, năm 2020, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận “Nghề làm muối ở Bạc Liêu” là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Thế nhưng, đời sống của diêm dân vẫn gặp rất nhiều khó khăn nên năm 2022 khi vụ sản xuất muối đã bắt đầu, người làm muối vẫn canh cánh những nỗi lo cũ.

Thông thường vụ sản xuất muối bắt đầu khoảng tháng 12, nhưng năm nay do mùa mưa kết thúc chậm, việc sản xuất của bà con diêm dân cũng bắt đầu chậm hơn gần 1 tháng.

Trên đồng muối xã Điền Hải, huyện Đông Hải những ngày này, bầu không không khí khá ảm đạm. Bước vào vụ sản xuất mới, giá muối hiện đang ở mức thấp, từ 800 – 1.000 đồng/kg. Trong khi đó, giá xăng dầu cùng các chi phí khác đều tăng cao khiến người làm muối không khỏi lo lắng.

Ông Trần Văn Cộng, một diêm dân cả đời gắn bó với nghề muối cho biết, do không tiếp cận được nguồn vốn vay từ ngân hàng nên người nông dân chỉ có thể ứng trước tiền từ các thương lái hoặc vay mượn bên ngoài để có tiền mua vật tư, nhiên liệu, trả cho nhân công, từ đó chi phí đội lên nhiều, sau vụ mùa nhiều khi trắng tay.

Nghề làm muối phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết. Sản xuất mà gặp phải mưa trái mùa thì xem như thất bát, của tiền tan theo muối. Muối tan, diêm dân lại phải tranh thủ những ngày nắng nóng để cải tạo lại sân.

Để làm ra được hạt muối, người nông dân phải trải qua rất nhiều công đoạn với sự lao động vô cùng vất vả. Sân muối phải được được xử lý công phu, nền sân thật dẻ và láng để đưa nước biển vào. Rồi từ cái nắng chang chang ấy mà hạt muối kết tinh.

Đất Bạc Liêu, biển Bạc Liêu mang theo vị phù sa, nắng Bạc Liêu đã hòa quyện lại, để kết tinh thành hạt muối đậm vị, nổi tiếng khắp Nam kì lục tỉnh ngày xưa. Những hạt muối trắng tinh tươm không thể thiếu trong bữa ăn của mỗi gia đình phải trải qua một quá trình cực kỳ công phu. Để có hạt muối chất lượng, đạt năng suất cao, không chỉ cần công sức mà cả sự khéo léo, tính toán thật kỹ.

Những năm gần đây, diêm dân đã áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, sản xuất muối chất lượng cao bằng phương pháp trải bạt nhựa trên sân kết tinh. Ứng dụng phương pháp sản xuất này không chỉ mang lại năng suất gấp đôi mà muối cũng được bán với giá cao hơn so với phương pháp sản xuất truyền thống vì chất lượng tốt hơn.

Tuy vậy, theo ông Nguyễn Hoàng Quốc – Chủ tịch Hội đồng quản trị Hợp tác xã Huy Điền, xã Điền Hải, huyện Đông Hải, không có nhiều diêm dân áp dụng phương pháp này bởi chi phí đầu tư vượt quá khả năng của phần đông bà con.

Chỉ tính riêng chi phí đầu tư trải bạt nhựa lát nền 1.000 mét vuông, bà con phải đầu tư 50 triệu đồng, nếu cộng với các khoảng chi phí khác sẽ từ 140 – 150 triệu đồng/1.000 m2. Chính vì thế, tổng diện tích sản xuất muối của Bạc Liêu là 1.468 ha nhưng chỉ có 70 ha sản xuất muối trải bạt.

Nếu hạt muối cần nắng thì với bà con diêm dân, hiệu quả sản xuất muối không chỉ phụ thuộc thời tiết, mà còn chịu sự tác động rất lớn của giá cả thị trường. Sự vất vả của nghề muối còn ở khâu tiêu thụ sản phẩm.  

Đối với diêm dân, mọi trang trải chi phí sản xuất, sinh hoạt gia đình đều trông chờ vào muối. Trừ một ít cá nhân có điều kiện, thường sau vụ muối nếu giá thấp thì họ trữ lại chờ giá cao mới bán, còn lại hầu hết diêm dân đều bán hết để có tiền chi trả nhân công cũng như các trang trải khác trong gia đình.

Nhiều năm trở lại đây, nghề làm muối bấp bênh, rất nhiều gia đình đã không trụ lại được với nghề truyền thống. Nhiều thanh niên rời bỏ đồng muối, tha phương tìm việc xứ người nên việc tìm nhân công để phục vụ sản xuất khi vào vụ muối cũng rất khó khăn. Những người ở lại gắn bó với nghề muối đến nay đều là vì đó là nghề cha truyền con nối, nặng tình với nghề không thể bỏ được.

Thực hiện tái cơ cấu ngành muối, UBND tỉnh Bạc Liêu đã phê duyệt Đề án Nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối giai đoạn 2021 -2030. Theo đó, mục tiêu cụ thể, đến năm 2025 duy trì diện tích sản xuất muối của tỉnh là 1.500 ha, sản lượng muối đạt 55.000 tấn/năm; trong đó, diện tích muối kết tinh trên nền trải bạt 120 ha.

Đối với sản xuất muối thủ công, tỉnh định hướng cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng đồng muối, nhất là hệ thống thủy lợi; ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất, chế biến muối, tăng năng suất tối thiểu 20%, nâng cao giá trị các sản phẩm muối, đầu tư cơ sở hạ tầng sản xuất muối; máy móc, thiết bị sản xuất, chế biến muối gắn với mở rộng thị trường tiêu thụ.

Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bạc Liêu đang tập trung quy hoạch giữ diện tích các cánh đồng sản xuất muối lớn, đầu tư cải tạo hạ tầng khôi phục sản xuất.

Cùng với đó, sở đẩy mạnh chuyển giao ứng dụng, tiến bộ khoa học công nghệ trong sản xuất, chế biến muối nhằm nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối, trọng tâm là hỗ trợ hoàn thiện quy trình sản xuất muối theo hướng cơ giới hóa, hiện đại hóa, đồng bộ các khâu từ cung cấp nước biển đến thu hoạch, vận chuyển, làm sạch và bảo quản muối.

Mặt khác, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh tập trung hướng dẫn hỗ trợ các dự án xây dựng các mô hình liên kết ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến và thích ứng với biển đổi khí hậu trong sản xuất muối; ưu tiên cao cho dự án nghiên cứu sản xuất chế biến muối sạch, an toàn đủ tiêu chuẩn xuất khẩu, sản xuất chế biến muối biển nhạt nhiều khoáng chất, vi chất dinh dưỡng tự nhiên với hàm lượng NaCl thấp có lợi cho sức khỏe.

Đặc biệt, nghiên cứu sản xuất thử nghiệm các sản phẩm mới từ muối để phục vụ nhu cầu của thị trường; xây dựng mô hình bảo tồn và phát triển nghề sản xuất muối truyền thống gắn với du lịch. Đồng thời, xây dựng thương hiệu và đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu các sản phẩm muối tại các hội chợ triển lãm, hội nghị kết nối cung cầu nhằm giúp người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh ngày càng biết nhiều về sản phẩm muối của Bạc Liêu.

Ông Lưu Hoàng Ly – Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bạc Liêu cho rằng, với những giải pháp như vậy, nghề muối của địa phương sẽ có cơ hội phát triển trong thời gian tới. Khi ấy diêm dân mới gắn bó, yên tâm phát triển sản xuất và như vậy nghề sản xuất muối mới có thể được duy trì, chứ không phải chịu cảnh bấp bênh như lâu nay.