Nông dân huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị thu hoạch lúa Đông Xuân. Ảnh tư liệu: Hồ Cầu/TTXVN
Từ vùng đất lửa đến chiến lược phát thải bằng 0
Trong năm 2025, Quảng Trị đã có 969 ha đăng ký mô hình lúa giảm phát thải cho vụ Hè Thu và 208 ha cho vụ Đông Xuân 2025–2026. Những hợp tác xã đi đầu như Hợp tác xã Gio Linh, Hợp tác xã Gia Độ, Hợp tác xã Triệu Thuận, Hợp tác xã Bích La… đều chủ động tham gia và phối hợp tốt trong việc điều tiết nước, ghi nhật ký canh tác, đồng bộ hóa các chỉ số đo lường khí.
Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Trị Nguyễn Hồng Phương, mô hình tại Vĩnh Lâm không chỉ là thí điểm công nghệ mà còn là bài học triển khai chính sách từ gốc. "Quảng Trị đang chuyển từ mục tiêu đảm bảo an ninh lương thực sang phát triển nông nghiệp xanh – tuần hoàn. Những tín chỉ carbon tạo ra từ cây lúa không chỉ giúp tăng thu nhập cho người dân, mà còn đóng góp trực tiếp vào chiến lược quốc gia về phát thải ròng bằng 0".
Trên thực tế, dự án đã ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực: lượng nước tưới giảm trung bình 25–30%, chi phí điện – dầu cho bơm nước giảm tương ứng, cây lúa phát triển tốt và không có dấu hiệu nhiễm bệnh so với đối chứng. Đặc biệt, nhờ đào tạo tập huấn kỹ lưỡng từ vụ Xuân, đội ngũ hợp tác xã và nông dân đã sẵn sàng nhân rộng mô hình trên toàn xã Vĩnh Lâm và lan tỏa sang các địa phương khác như Triệu Phong, Gio Linh, Hải Lăng.
Giám đốc Hợp tác xã Nông sản hữu cơ Gio Linh Nguyễn Giang cho rằng, thách thức lớn nhất khi áp dụng AWD không phải là kỹ thuật, mà là “thay đổi thói quen” của người dân: “Nông dân quen bơm nước cho đầy ruộng. Nay phải học cách ‘nghe tiếng đất’, nhìn ống đo mực nước mà ra quyết định. Nhưng một khi hiểu được lợi ích – giảm chi phí, giữ độ phì đất, tăng năng suất và còn có thể tăng thu nhập từ giảm phát thải – thì bà con sẵn sàng làm”.
Để thúc đẩy các mô hình này trở thành một phần của hệ thống hỗ trợ sản xuất nông nghiệp carbon thấp, tỉnh Quảng Trị đang xúc tiến việc xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử hóa nhật ký canh tác, mã hóa thửa ruộng, quản lý quy trình theo thời gian thực. “Chúng tôi hướng đến mục tiêu có thể cấp chứng nhận tín chỉ carbon cho từng mùa vụ, từng hộ dân, từng hợp tác xã”, bà Phương nhấn mạnh.
Sau hợp nhất, tỉnh Quảng Trị đang được khẩn trương hoàn thiện, ngành nông nghiệp địa phương xác định lúa gạo không chỉ là lương thực, mà là “công cụ giảm phát thải quốc gia”. Khi tín chỉ carbon từ lúa được định danh và giao dịch minh bạch, là cơ sở để chính phủ thành lập hành lang pháp lý cho lĩnh vực này.
Từ những ống nước PVC cắm giữa ruộng, từ nhật ký canh tác ghi tay từng đợt mưa nắng, một hành trình chuyển đổi đang bắt đầu. Có thể nói, mô hình lúa AWD tại Quảng Trị chính là “hạt giống xanh” gieo xuống hôm nay, để mai này nảy mầm thành những cánh đồng bền vững, nơi khí hậu được gìn giữ ngay từ thửa ruộng quê hương.
Từ khí sạch đến dòng tiền xanh
Theo đánh giá của dự án tại Quảng Trị đã chứng minh: Trung bình 1ha ruộng lúa AWD có thể giảm 3-5 tCO₂eq/ha/vụ (tấn 1,8–2,5 tấn CO₂eq/vụ), đồng nghĩa với việc tạo ra lượng tín chỉ carbon quy đổi tương đương. Nếu áp dụng trên quy mô lớn hơn, toàn bộ 1.177 ha lúa AWD trong vụ Hè Thu 2025 tại tỉnh Quảng Trị có thể góp phần cải thiện chính sách hỗ trợ nông nghiệp xanh.
Theo quy chuẩn quốc tế Gold Standard, mỗi tấn CO₂eq giảm phát thải có thể tạo ra 1 tín chỉ carbon được giao dịch. Với giá dao động từ 5 đến 50 USD/tín chỉ tùy thuộc vào chuẩn và khu vực, tiềm năng tăng thu nhập từ lúa giảm phát thải đang được tính đến. Tuy nhiên, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Trị Nguyễn Hồng Phương cho rằng: "Câu chuyện không chỉ nằm ở con số mà là ở niềm tin. Khi nông dân tin rằng mình đang đóng góp vào chống biến đổi khí hậu, và rằng hạt lúa mình trồng ra mang giá trị không chỉ ở chợ, họ sẽ thay đổi."
Hiện nay, một số doanh nghiệp Việt Nam đang hứa hẹn hợp tác với Quảng Trị để thiết lập chuỗi giá trị carbon từ lúa gạo, kết nối các sản phẩm có truy xuất nguồn gốc và tối ưu đóng góp vào tổng lượng giảm phát thải quốc gia. Đồng thời, các tổ chức quốc tế như JICA, Ngân hàng Thế giới (WB), Tổ chức Nông – Lương Liên hiệp quốc (FAO) đã đề xuất việc đưa lúa AWD vào danh mục đối tượng được hỗ trợ từ Quỹ Carbon trong các thoả thuận song phương.
Sau hợp nhất, tỉnh Quảng Trị đang mở ra hướng tích hợp các vùng sản xuất lúa carbon thấp từ Thạch Hãn đến Nhật Lệ. Các phường Hải Trường, Hải Phong, Hải Tân, Hải Thượng và các xã trung du phía tây được định hướng trở thành vùng lòng chảo sinh thái, nơi thí điểm mô hình canh tác lúa carbon thấp theo chuỗi hợp tác xã – doanh nghiệp – nhà nước – tổ chức tài chính.
Theo bà Nguyễn Hồng Phương: "Chúng tôi không chỉ khuyến khích nông dân canh tác xanh, mà còn đưa tiêu chí phát thải vào quy trình kỹ thuật. Mỗi mô hình đều có nhật ký điện tử, được kiểm kê bằng ứng dụng, có thể truy xuất đến từng m2 đất."
Đây là sự chuyển đổi mạnh mẽ trong tư duy sản xuất: Từ tăng năng suất sang tối ưu hóa phát thải. Nhiều hợp tác xã tại Quảng Trị đã chuyển sang lối sản xuất xanh, giảm phụ thuộc hóa chất, đẩy mạnh canh tác hữu cơ, tuân thủ quy trình truy xuất nguồn gốc. Chốt lại số liệu carbon không chỉ để báo cáo, mà để đàm phán giá. Mỗi kg lúa giờ đây không chỉ mang theo dư lượng về không khí sạch, mà có thể quy đổi ra số tiền thật trên sàn.
Cánh đồng xanh của tương lai
Từ canh tác đến tài chính carbon, tỉnh Quảng Trị đang hình thành một hệ sinh thái mới, trong đó lúa gạo trở thành một loại tài sản xanh, đóng góp vào chiến lược tăng trưởng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu của Việt Nam.
Mục tiêu dự án đến năm 2030, Quảng Trị có ít nhất 5.000 ha lúa áp dụng quy trình giám sát phát thải đạt chuẩn quốc tế, với hệ thống thu thập dữ liệu canh tác số hóa… sâu sát đến từng hộ dân. Theo kỹ sư Nguyễn Trọng Hiếu, điều phối viên kỹ thuật mô hình lúa phát thải thấp tại Vĩnh Lâm: “Chúng tôi sử dụng ứng dụng điện thoại để nông dân cập nhật trực tiếp các thông tin bón phân, làm cỏ, thu hoạch. Mỗi bước canh tác đều gắn với dữ liệu số, là cơ sở để kiểm đếm tín chỉ carbon và phân bổ quyền lợi công bằng cho từng hộ”.
Dù còn không ít khó khăn về hạ tầng số, năng lực địa phương và thể chế tài chính carbon, nhưng Quảng Trị vẫn là một trong những tỉnh đầu tiên kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho phép thí điểm mô hình xác minh tín chỉ carbon trong sản xuất lúa. Theo bà Phương, mục tiêu trong 3 năm tới là mỗi hợp tác xã có thể tự quản lý dữ liệu, đăng ký phát hành tín chỉ và thương thảo bán ra thị trường, qua đó tạo dòng thu nhập bổ sung bền vững cho nông dân.
Cây lúa được chọn là ngành “mở hàng” cho hành trình định danh tín chỉ carbon trong nông nghiệp Việt Nam, bởi ngoài vai trò về an ninh lương thực, cây lúa còn gắn liền với văn hóa, sinh kế của hàng triệu hộ gia đình, và nếu biến chuyển từ đây, sự lan tỏa sẽ rất lớn.
Một chiếc ống nhựa đo mực nước giữa ruộng, một ứng dụng ghi nhật ký điện tử, vài chỉ số khí thải được ghi lại đều đặn… tất cả tưởng chừng nhỏ bé, nhưng đang khởi tạo một hệ sinh thái mới, tạo ra giá trị vô hình với tín chỉ carbon gắn với uy tín quốc gia, và trách nhiệm với hành tinh.
Lúa gạo Quảng Trị giờ đây không chỉ là niềm tự hào của một vùng đất biết vượt lên gian khó, mà còn là “nhà tiên phong” gõ cửa thị trường carbon toàn cầu. Từ những thửa ruộng quê nhà, một cuộc “cách mạng xanh” đang lặng lẽ lan xa.