‘Gỡ nút’ vốn và rào cản cho doanh nghiệp nhỏ

Doanh nghiệp xây dựng báo cáo tài chính minh bạch

Theo ông Đào Minh Tú, đến nay, hoạt động cấp tín dụng của ngân hàng đối với kinh tế tư nhân đạt kết quả tích cực. Theo đó, dư nợ tín dụng cho vay đối với doanh nghiệp tư nhân tính đến cuối năm 2024 đạt khoảng 7 triệu tỷ đồng, tăng 14,7% so với năm 2023, chiếm 44% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. 

Trong đó có 100 tổ chức tín dụng (TCTD) phát sinh dư nợ cho vay DNN&V với tổng dư nợ đạt 2,74 triệu tỷ đồng, tăng 10,7% so với cuối năm 2023, chiếm 17,6% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. Đến nay có 208.992 DNN&V gần như là kinh tế tư nhân đang có dư nợ vay vốn ngân hàng.

Theo NHNN, mặt bằng lãi suất cho vay đã giảm mạnh (lãi suất cho vay bình quân năm 2024 giảm 1,24%, năm 2025 tiếp tục có xu hướng giảm so với cuối năm 2024), góp phần hỗ trợ hoạt động của doanh nghiệp, người dân. “Với các DNN&V, NHNN xác định là đối tượng ưu tiên cho vay với lãi suất ưu đãi khi cho vay ngắn hạn bằng VND thấp hơn các lĩnh vực sản xuất kinh doanh thông thường (hiện là 4%/năm)”, ông Đào Minh Tú cho biết.

Song song với đó, NHNN cũng yêu cầu các TCTD tăng trưởng tín dụng an toàn, hiệu quả, lành mạnh, hạn chế nợ xấu gia tăng và phát sinh; hướng tín dụng vào các lĩnh vực sản xuất, lĩnh vực ưu tiên, lĩnh vực là động lực tăng trưởng kinh tế theo chủ trương của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; kiểm soát chặt chẽ tín dụng với các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro. 

Tại Hội thảo “Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân” do Thời báo Ngân hàng tổ chức ngày 21/3, bà Phùng Thị Bình, Phó Tổng giám đốc Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) cho biết, trong suốt thời gian qua, tình hình dịch bệnh, khủng hoảng kinh tế toàn cầu, thiên tai, bão lũ, Agribank đã thực hiện các chương trình như: Cơ cấu lại nợ, giữ nguyên nhóm nợ, giảm lãi suất cho vay…

“Quan trọng nhất, với mục tiêu phát triển nền kinh tế đạt 8% năm 2025, Agribank được thông báo tăng trưởng tín dụng 13% với số tuyệt đối 230 nghìn tỷ đồng. Trong khi đó, với dư nợ hiện tại là 1,74 nghìn tỷ đồng thì 90% dành cho khu vực kinh tế tư nhân. Số liệu trên thể hiện chúng tôi rất quan tâm đến khách hàng kinh tế tư nhân, đặc biệt Agribank luôn gắn với sứ mệnh phát triển nông nghiệp nông thôn và nông dân”, bà Phùng Thị Bình cho biết.

Theo Phó Tổng giám đốc Agribank, Agribank đang triển khai 9 chương trình tín dụng ưu đãi dành cho các đối tượng, trong đó 8 chương trình dành cho hộ kinh tế tư nhân, gồm doanh nghiệp xuất nhập khẩu, DNN&V, sản xuất kinh doanh tiêu dùng... 

Trong các chương trình này, lãi suất được áp dụng thấp hơn cho vay thông thường từ 1 - 2% và có các chương trình ưu đãi cho xuất nhập khẩu, tham gia vào chuỗi giá trị. Để các hộ kinh tế tư nhân, cụ thể là DNN&V, xích lại gần với ngân hàng hơn, Agribank triển khai liên kết với hộ nông dân, hội phụ nữ.

Chủ tịch Hãng kiểm toán ASCO Nguyễn Thanh Khiết cho rằng, để nâng cao khả năng tiếp cận vốn, các doanh nghiệp cần nâng cao năng lực quản trị, năng lực tài chính và minh bạch thông tin của doanh nghiệp. 

“Xây dựng, cải thiện hệ thống quản trị doanh nghiệp, áp dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) trong kế toán và quản lý tài chính, các lĩnh vực tác nghiệp khác. DNN&V cần xây dựng báo cáo tài chính minh bạch, có kiểm toán độc lập để tạo niềm tin với ngân hàng; chủ động xây dựng kế hoạch kinh doanh đồng bộ với các kế hoạch tác nghiệp khác và phương án sử dụng vốn hiệu quả để thuyết phục ngân hàng”, ông Nguyễn Thanh Khiết cho biết.

Bà Phùng Thị Bình cho biết, Agribank mong muốn sẽ cấp vốn cho DNNV&V để có được các phương án kinh doanh hiệu quả, có nguồn trả lại ngân hàng. “Agribank đang cơ cấu nguồn vốn hợp lý để giữ được lãi suất huy động hỗ trợ doanh nghiệp. Agribank luôn thấu hiểu và đồng hành cùng doanh nghiệp trong các bước phát triển mới, sau các cuộc khủng hoảng, dịch bệnh, thiên tai. Do việc huy động vốn sẽ gặp nhiều khó khăn hơn nên Agribank tập trung vào 3 đối tượng: Nguồn vốn huy động từ dân cư (chiếm 80%), nguồn vốn không kỳ hạn, phát hành trái phiếu”, lãnh đạo Agribank chia sẻ.

Thiết kế sản phẩm tài chính chuyên biệt

Theo ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (Vinasme), một trong những thách thức lớn nhất mà DNN&V gặp khó trong tiếp cận nguồn vốn từ ngân hàng là do thiếu tài sản đảm bảo, hồ sơ tài chính chưa minh bạch và quy trình vay vốn phức tạp. Để giải quyết vấn đề này, cần triển khai các giải pháp đồng bộ từ phía ngân hàng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý Nhà nước.

“Cần nâng cao năng lực quản trị, năng lực tài chính và minh bạch thông tin của doanh nghiệp; xây dựng, cải thiện hệ thống quản trị doanh nghiệp, áp dụng công nghệ và AI trong kế toán và quản lý tài chính, các lĩnh vực tác nghiệp khác DNN&V cần xây dựng báo cáo tài chính minh bạch, có kiểm toán độc lập để tạo niềm tin với ngân hàng”, ông Nguyễn Văn Thân cho biết.

Ông Nguyễn Thanh Khiết đề xuất, ngân hàng cần xây dựng các gói tín dụng linh hoạt, phù hợp với đặc thù của DNN&V. Các ngân hàng nên thiết kế các sản phẩm tài chính chuyên biệt như: Khoản vay tín chấp dựa trên dòng tiền kinh doanh, khoản vay theo hợp đồng đầu ra hoặc khoản vay dựa trên tài sản hình thành từ vốn vay. Ngoài ra, cần mở rộng mô hình đánh giá tín dụng dựa trên dữ liệu giao dịch thực tế của doanh nghiệp thay vì chỉ tập trung vào tài sản đảm bảo.

Nhiều doanh nghiệp cũng cho rằng, hệ thống ngân hàng cần cải tiến quy trình thẩm định tín dụng theo hướng đơn giản, minh bạch và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ: Áp dụng mô hình thẩm định tín dụng theo rủi ro, kết hợp đánh giá tín nhiệm doanh nghiệp bằng các tiêu chí linh hoạt, giảm bớt yêu cầu giấy tờ không cần thiết và tự động hóa một số bước xét duyệt để tăng tốc độ giải ngân.

“Ngân hàng có thể tận dụng dữ liệu lớn (Big Data) và AI để đánh giá tín nhiệm doanh nghiệp dựa trên dữ liệu giao dịch, hóa đơn điện tử và lịch sử thanh toán. Điều này giúp tăng tính chính xác trong quyết định tín dụng và rút ngắn thời gian duyệt vay, tạo điều kiện thuận lợi cho DNN&V tiếp cận nguồn vốn nhanh chóng”, Chủ tịch Hãng kiểm toán ASCO Nguyễn Thanh Khiết đề xuất.

Một số doanh nghiệp cũng mong mỏi Việt Nam phát triển mạnh hệ thống Quỹ bảo lãnh tín dụng nhằm giảm bớt rủi ro cho ngân hàng và hỗ trợ doanh nghiệp không có tài sản đảm bảo: Chính phủ và các tổ chức tài chính cần tăng cường vốn cho các Quỹ bảo lãnh tín dụng, mở rộng phạm vi bảo lãnh để giúp nhiều doanh nghiệp tiếp cận vốn dễ dàng hơn. 

Chủ tịch Vinasme nhấn mạnh vai trò của các Quỹ bảo lãnh tín dụng và tổ chức tài chính phi ngân hàng “Phát triển mạnh hệ thống quỹ bảo lãnh tín dụng nhằm giảm bớt rủi ro cho ngân hàng và hỗ trợ doanh nghiệp không có tài sản đảm bảo: Chính phủ và các tổ chức tài chính cần tăng cường vốn cho các quỹ bảo lãnh tín dụng, mở rộng phạm vi bảo lãnh để giúp nhiều DNNVV tiếp cận vốn dễ dàng hơn”, ông Nguyễn Văn Thân đề xuất.

Bên cạnh đó, cần thúc đẩy các mô hình tài chính thay thế để mở rộng kênh huy động vốn: Thuê tài chính (Leasing), tức là doanh nghiệp có thể thuê thiết bị, máy móc thay vì mua, giúp giảm áp lực tài chính ban đầu và tối ưu hóa dòng tiền; tín dụng chuỗi cung ứng, đó là các doanh nghiệp có thể vay dựa trên hợp đồng đầu vào, đầu ra, giúp họ duy trì hoạt động sản xuất mà không cần tài sản thế chấp.

Bên cạnh đó, theo ông Nguyễn Văn Thân, doanh nghiệp có thể huy động vốn từ cộng đồng thông qua các nền tảng công nghệ, giúp tiếp cận nguồn vốn nhanh chóng mà không cần qua trung gian ngân hàng.; P2P Lending (cho vay ngang hàng), kết nối trực tiếp nhà đầu tư và doanh nghiệp, giảm bớt các yêu cầu khắt khe của ngân hàng và giúp doanh nghiệp nhỏ tiếp cận vốn dễ dàng hơn.

Đặc biệt từ phía Chính phủ và các tổ chức liên quan tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, tạo môi trường thuận lợi cho các TCTD  phát triển sản phẩm tài chính phù hợp với DNN&V; xây dựng chương trình đào tạo nâng cao năng lực tài chính và quản trị cho DNN&V, giúp tiếp cận và sử dụng vốn hiệu quả hơn; thiết lập cơ sở dữ liệu tín dụng tập trung để doanh nghiệp có lịch sử tín dụng tốt dễ dàng tiếp cận vốn hơn.

Hiện chưa có ngân hàng nào ưu tiên cho vay để đổi mới sáng tạo, đầu tư vào nền tảng, AI. Vì vậy, cần có thể chế nhằm ưu tiên với lãi suất ưu đãi chỉ 0%. Nếu không có ngân hàng hỗ trợ quá trình chuyển đổi khoa học công nghệ của doanh nghiệp có thể phải mất 10 năm nhưng nếu có sự đồng hành của ngân hàng thì thời gian sẽ rút ngắn được 1 nửa, thậm chí chỉ mất 2 - 3 năm.

Tôi đề xuất nên có gói lãi suất ưu đãi với doanh nghiệp cho hoạt động chuyển đổi số với lãi suất chỉ 0%. Nếu vẫn để lãi suất trung - dài hạn 8 - 10%/năm thì rất khó hấp dẫn để đổi mới sáng tạo. Chúng tôi có thể bù bằng thuế thu nhập doanh nghiệp.

Kim Nam mong muốn các ngân hàng nghiên cứu cho vay theo chuỗi cung ứng. Mong muốn NHNN là đầu mối để các doanh nghiệp đầu chuỗi có thể làm đại lý đứng ra làm việc với các ngân hàng thương mại sau đó cho vay lại doanh nghiệp trong chuỗi. Vì bản thân các doanh nghiệp đầu chuỗi đang sở hữu tài sản, nguồn vốn của doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ bằng cách chiếm dụng vốn. Cho vay như vậy sẽ không cần tài sản thế chấp mà thế chấp bằng dòng tiền, nguồn thu của doanh nghiệp.

Thời gian tới, với sự phát triển của công nghệ, kinh tế sáng tạo, ngoài những hỗ trợ đã có, NHNN đã và đang có nghiên cứu để có những giải pháp mạnh hơn cho vốn vào kinh tế tư nhân; tổ chức nhiều hội thảo, tọa đàm để tăng sức tiếp cận của doanh nghiệp tư nhân với vốn ngân hàng nhiều hơn nữa.

Bản thân mỗi DNN&V nói riêng, kinh tế tư nhân nói chung, cũng phải tăng cường chia sẻ. TCTD cần có giải pháp để mối quan hệ cộng sinh này tốt hơn.