Dây chuyền chế biến cá tra phi lê xuất khẩu tại nhà máy của Công ty CP đầu tư phát triển đa quốc gia. Ảnh: Vũ Sinh/TTXVN.
Cần linh hoạt trong quy định cho phép lưu hành
Nhóm chuyên gia NEU cho rằng chuỗi cung ứng đứt gãy, chính sách an sinh chưa đảm bảo là điểm mấu chốt khiến mục tiêu kép khó thực hiện.
Theo báo cáo phân tích mới nhất của NEU, việc một số tỉnh, thành phố thực hiện giãn cách xã hội áp dụng mô hình "ba tại chỗ" và "một cung đường - hai điểm đến" cứng nhắc đang gây khó khăn lớn cho các doanh nghiệp cả về chi phí lẫn rủi ro kiểm soát bệnh tật, sức khỏe và không gian ăn ở. Nhiều lao động có trình độ cao tại các thành phố lớn như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng… nơi bị phong tỏa bị chốt chặt, không thể đến nơi làm việc, làm đứt gãy nguồn lao động.
Biện pháp kiểm soát lưu thông và quan niệm “hàng thiết yếu” ở các địa phương khác nhau đã gây cản trở hoạt động vận chuyển và lưu thông hàng hóa. Đơn cử, chuỗi cung ứng mặt hàng chế biến chế tạo như điện, điện tử, máy móc thiết bị… bị đứt gãy cung lao động và nguyên vật liệu; chuỗi cung ứng mặt hàng thủy sản và nông sản đứt gãy lao động, thị trường, vận chuyển; chuỗi cung ứng hàng dệt may đứt gãy do lao động bị dãn cách, chi phí đáp ứng điều kiện sản xuất quá cao.
Theo các chuyên gia của NEU, việc thực thi các chính sách an sinh xã hội cho người lao động hiện còn nhiều hạn chế, bất cập, ảnh hưởng đến đời sống, sức khỏe và niềm tin của nhân dân. Nhiều lao động buộc phải nghỉ việc hoặc phải thỏa thuận ngừng việc, giãn việc… nhưng không được hưởng chế độ kịp thời do các quy định hành chính không thể thực hiện khi bị phong tỏa, cách ly. Nhiều lao động chưa tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) đầy đủ hoặc có tham gia nhưng doanh nghiệp vẫn nợ đóng BHXH nên không được coi là đối tượng hỗ trợ của Nghị quyết 68/NQ-CP ngày 7/1/2021 và Quyết định 23/2021/QĐ-TTg ngày 7/7/2021.
Đối với việc tháo gỡ đứt gãy chuỗi cung ứng, nhóm nghiên cứu NEU khuyến nghị: Chính phủ chỉ đạo các bộ, ban ngành Trung ương và địa phương thực hiện theo đúng tinh thần của Chỉ thị 16/CT-TTg, bảo đảm vận hành thông suốt việc vận chuyển hàng hóa, nguyên vật liệu sản xuất; cho phép các doanh nghiệp được phép sử dụng lao động đủ điều kiện an toàn (tiêm hai mũi vaccine hoặc xét nghiệm âm tính trong 72 giờ). Đặc biệt, các lao động tại các khu công nghiệp và các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng có không gian độc lập tách rời khu dân cư.
Các chuyên gia kinh tế của NEU đề xuất: Nên bỏ quy định về hàng hóa, dịch vụ thiết yếu trong Chỉ thị 16 của Thủ tướng Chính phủ, thay vào đó, cần quy định các hàng hóa và dịch vụ không được phép lưu hành; thay thế cơ chế "luồng xanh" bằng cơ chế cho phép xe tự do di chuyển các tuyến đường trục quốc lộ, tỉnh lộ và các tuyến đường chính (tuyến đường xanh) nhưng quản lý chặt lái xe (đảm bảo đã tiêm 2 mũi vaccine hoặc xét nghiệm âm tính trong 72 giờ) không được đỗ, dừng và xuống hàng tùy tiện tại địa phương.
Theo NEU, mỗi địa phương tổ chức ngay vùng đệm là các trung tâm logistics để hạ tải và luân chuyển hàng hóa cho nhu cầu của doanh nghiệp và cư dân địa phương; tổ chức các đội tuần tra trên các trục quốc lộ, tỉnh lộ. Đặc biệt, xây dựng ứng dụng điện tử (App) “Nguồn lao động an toàn mùa dịch” nhằm thông tin tuyển dụng và việc làm tạm thời tại các khu công nghiệp, các tỉnh thành giúp cho các lao động “vùng xanh” có việc làm ngay, doanh nghiệp đủ điều kiện sản xuất dễ tiếp cận nguồn lao động an toàn.
Sử dụng khẩn các quỹ an sinh xã hội kết dư hỗ trợ người lao động
Theo NEU, Chính phủ có thể xử lý tình trạng khẩn cấp bằng việc tạm thời sử dụng các quỹ an sinh xã hội đang kết dư như: Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp, quỹ Công đoàn… để hỗ trợ người lao động khó khăn; xem xét nâng mức hỗ trợ cho người lao động bị mất việc làm khi giãn cách xã hội kéo dài.
Đối với chính quyền các tỉnh, thành phố, cần có sự tham gia của đại diện doanh nghiệp trong Tổ tư vấn phục hồi kinh tế hoặc Tổ chống đại dịch ở các địa phương; tiếp tục rà soát toàn bộ lao động trên địa bàn, đặc biệt lao động tự do, người di cư không có chỗ ở ổn định để kịp thời hỗ trợ; triển khai rộng rãi các “Siêu thị 0 đồng” trong khu cách ly, phong tỏa.
Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh hoạt động tư vấn, chăm sóc tại nhà cho người dân có nguy cơ hoặc bị nhiễm COVID-19; triển khai rộng hơn mạng lưới bác sỹ gia đình; tăng cường hoạt động Telehealth cho người dân và S-Health cho người cao tuổi; cùng chính quyền các địa phương tiếp tục rà soát lao động tự do để kịp thời hỗ trợ; tăng cường sử dụng mã số định danh cá nhân (theo thẻ căn cước công dân) để tự đăng ký nhận gói an sinh, vừa xác định đúng đối tượng, vừa thực hiện giãn cách xã hội hiệu quả.
Để gỡ khó cho doanh nghiệp, các hộ kinh doanh, ngành tài chính tiếp tục giảm, miễn thuế đối với các cơ sở kinh doanh lưu trú, cho thuê căn hộ; bố trí chỗ ăn ở cho người lao động, người bị lưu lại trên địa bàn mà không có nơi ở ổn định (như lao động tự do, sinh viên…) thông qua giảm tiền thuê nhà.
Cơ quan bảo hiểm xã hội các tỉnh, thành phố cần kết hợp với chính quyền địa phương rà soát và tháo gỡ khó khăn về thủ tục cho người lao động được tiếp cận kịp thời với gói hỗ trợ theo Nghị quyết 68 và Quyết định 23; giải quyết nhanh thanh toán bảo hiểm y tế cho các nhóm đối tượng tham gia khi khám, chữa bệnh liên quan tới COVID-19
Sự bùng phát mạnh của làn sóng COVID-19 lần thứ 4 cùng với các đợt giãn cách liên tiếp khiến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề, đặc biệt là các địa phương phía Nam. Theo Cục Quản lý đăng ký kinh doanh (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường trong 8/2021 là 85,5 nghìn doanh nghiệp, tăng 24,2% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó Thành phố Hồ Chí Minh có 24.000 doanh nghiệp (chiếm 28,1% tổng số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường), tăng 6,6%.