Doanh nghiệp ngành gỗ gặp khó khi hoàn thuế giá trị gia tăng

Như vậy, theo kiến nghị của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, doanh nghiệp chế biến - xuất khẩu không phải khấu trừ thuế và không được hoàn thuế nhằm giảm bớt gánh nặng thủ tục, chi phí vốn cho doanh nghiệp. Đồng thời ngăn chặn rủi ro pháp lý, hạn chế thất thoát ngân sách do gian lận, mua bán hóa đơn chứng từ; bảo vệ sinh kế cho hàng triệu hộ nông dân trồng rừng. Bên cạnh đó, giữ vững uy tín quốc gia, tránh nguy cơ bị EU áp “thẻ vàng, thẻ đỏ” theo Liên minh châu Âu (EUDR), nâng cao sức cạnh tranh quốc tế, đưa ngành gỗ trở thành trụ cột kinh tế xanh, tuần hoàn, bền vững.

Theo báo cáo của hiệp hội, 2 thập kỷ qua, ngành lâm nghiệp Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, như diện tích rừng trồng đạt trên 4,6 triệu ha; sản lượng khai thác gỗ rừng trồng đạt 35-40 triệu m³/năm, đáp ứng 75-80% nhu cầu nguyên liệu gỗ cho chế biến xuất khẩu và tiêu dùng nội địa. Kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ dự kiến đạt 16,9 tỷ USD năm 2025, đứng thứ 6 trong các ngành hàng đóng góp kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Ngành gỗ hiện tạo việc làm cho hơn 500.000 lao động trực tiếp và hàng triệu hộ dân trồng rừng.

Bên cạnh những kết quả đạt được, các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu gỗ đang gặp phải nhiều vướng mắc trong việc thực hiện thủ tục hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT) đầu vào. Mặc dù đã có nhiều chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tài chính về việc đẩy mạnh hoàn thuế GTGT, nhưng trên thực tế, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa được giải quyết kịp thời. Không ít doanh nghiệp hoạt động hợp pháp, có hồ sơ và chứng từ đầy đủ, song tiến độ giải quyết hoàn thuế chậm, gây ảnh hưởng đáng kể đến dòng tiền và hoạt động sản xuất - kinh doanh.

Việc chậm hoàn thuế GTGT đang khiến doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong việc tái đầu tư, duy trì và mở rộng sản xuất, ảnh hưởng không chỉ đến việc làm của người lao động, mà còn tác động trực tiếp đến đầu ra tiêu thụ lâm sản của người dân trồng rừng.

Soi chiếu vào nhiều trường hợp, ông Cao Xuân Thanh, Chánh văn phòng Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết, nhiều hồ sơ hoàn thuế bị yêu cầu bổ sung, giải trình nhiều lần, dẫn đến thời gian giải quyết vượt quá quy định. Một số cơ quan thuế địa phương áp dụng tiêu chí xét duyệt, xác minh hóa đơn hoặc đối chiếu nguồn gốc nguyên liệu khác nhau, gây lúng túng cho doanh nghiệp. Quá nhiều bất cập trong truy xuất, xác minh nguồn gốc gỗ vì theo quy định phải xác minh tới tận hộ trồng rừng. Trong khi đó, một lô hàng xuất khẩu của doanh nghiệp được mua của vài chục hộ trồng rừng tại rất nhiều các địa phương khác nhau. 

Doanh nghiệp xuất khẩu cũng phải ứng trước chi phí thuế GTGT đầu vào (10%) trong khi chờ hoàn, làm giảm khả năng quay vòng vốn, đặc biệt với các đơn vị quy mô vừa và nhỏ. Doanh nghiệp ngành gỗ hiện chưa được hoàn VAT 6.100 tỷ đồng (số liệu điều tra sơ bộ của VIFOREST 2023). Việc chậm hoàn thuế ảnh hưởng tới tiến độ thanh toán, giao hàng và niềm tin của khách hàng quốc tế; thậm chí ảnh hưởng tới lợi nhuận khi biên lợi nhuận của ngành gỗ chỉ ở mức 5-7% nên kéo theo thiệt hại từ 500-600 tỷ đồng/năm, tương đương 2-3% lợi nhuận của toàn ngành.

Khó khăn hơn là không ít doanh nghiệp và doanh nhân rơi vào rủi ro vi phạm pháp luật, thậm chí vướng lao lý, bế tắc dòng vốn do rất khó truy xuất chuỗi cung ứng. Chưa kể đến các nguy cơ với thị trường quốc tế khi các đối tác Liên minh châu Âu (EU) có thể áp dụng “thẻ vàng, thẻ đỏ” theo Quy định về các sản phẩm không gây phá rừng của EUDR. Doanh nghiệp gỗ Việt Nam có thể bị đối tác quốc tế tẩy chay vì không thực hiện đầy đủ trách nhiệm giải trình và truy xuất gỗ nguyên liệu...

Tất cả những vấn đề này, điều khiến cho ngân sách Nhà nước thất thu do tình trạng mua bán hóa đơn VAT và cơ chế “xin - cho” dễ bị lạm dụng, gây tiêu cực, nhũng nhiễu. Hệ lụy là tâm lý e ngại sử dụng gỗ rừng trồng trong nước và doanh nghiệp buộc phải nhập khẩu nguyên liệu gỗ để né tránh hoàn thuế, dẫn đến việc hàng triệu hộ nông dân mất thị trường tiêu thụ và mất động lực trồng rừng và Chính phủ có thể phải đối mặt với tình huống “giải cứu rừng trồng thương mại” - đi ngược lại mục tiêu phát triển lâm nghiệp bền vững, ông Cao Xuân Thanh nhấn mạnh. 

Đi vào phân tích nguyên nhân của thực trạng này, ông Nguyễn Liêm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho hay, theo ước tính của hiệp hội, đến nay, có hàng nghìn tỷ đồng chưa được hoàn thuế. Tình trạng này xuất phát từ việc Tổng cục Thuế xếp gỗ vào nhóm mặt hàng có rủi ro cao, áp dụng quy trình “kiểm tra trước - hoàn thuế sau”. Bên cạnh đó, yêu cầu truy xuất nguồn gốc đến từng hộ trồng rừng là không khả thi trên thực tế, do đặc thù ngành gỗ trong nước hiện nay phần lớn là mua bán qua nhiều khâu trung gian.

Việc xác minh kéo dài đã dẫn đến ách tắc trong giải quyết hồ sơ hoàn thuế, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền của doanh nghiệp. Sản phẩm gỗ, lâm sản rừng trồng sau khai thác: bóc vỏ, xẻ phôi, băm… chưa được xác định rõ là sản phẩm sơ chế. Doanh nghiệp xuất khẩu mua sản phẩm này phát sinh thuế đầu vào lớn dẫn đến số thuế GTGT phải hoàn hàng kỳ lớn, ảnh hưởng đến vốn kinh doanh của doanh nghiệp. 

Ngoài ra, doanh nghiệp, hộ kinh doanh sản phẩm gỗ phải kê khai nộp thuế đối với sản phẩm gỗ, lâm sản chưa qua chế biến hoặc sơ chế thông thường đã làm phát sinh thủ tục tính kê khai nộp thuế nên mất nhiều thời gian và chi phí. Thêm vào đó, một số doanh nghiệp khi hoàn thuế lớn lại bị cáo buộc là nhận trợ cấp từ điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp của nước ngoài. Cuối cùng là việc hoàn thuế lớn có thể phát sinh tiêu cực, gian lận về hoàn thuế ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh của doanh nghiệp.