Để thực sự phát triển chuỗi giá trị bền vững, góp phần đóng góp tăng trưởng nền kinh tế, các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp Việt cần có sự liên kết, hỗ trợ nhau cùng vươn lên.
Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng đã chỉ ra 2 nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên đó là, các doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp lớn thường đã có sẵn hệ sinh thái riêng đi theo và có chuỗi cung ứng sẵn sàng, hoặc tự phát triển chuỗi khép kín. Do đó, cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam khác tham gia được vào chuỗi giá trị do các doanh nghiệp này dẫn dắt là rất khó.
Tiếp theo là do quy mô nhỏ bé nên đa số các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam có trình độ quản lý thấp, nguồn nhân lực hạn chế cả về lượng và chất; hầu như không có khả năng tích tụ và tập trung vốn để đầu tư, đổi mới công nghệ, mở rộng quy mô sản xuất; nâng cao năng suất và chất lượng lượng sản phẩm để có thể đáp ứng được các yêu cầu ngày càng khắt khe của khách hàng lớn trong nước và quốc tế. Đôi lúc doanh nghiệp còn tâm lý e dè, chưa dám chấp nhận rủi ro để đầu tư nâng cấp tiêu chuẩn nên chưa thể có những bước đi đột phá.
Bên cạnh đó, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng Dũng cũng chỉ ra rằng, sự liên kết giữa các khu vực doanh nghiệp còn yếu và rời rạc, không chỉ ảnh hưởng tới sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp mà còn giảm hiệu quả FDI. Bên cạnh đó, tác động từ dịch COVID-19 đã tạo ra nhận thức mới, xu hướng tiêu dùng mới. Các mô hình kinh doanh mới, đem lại cơ hội thị trường để hình thành các chuỗi giá trị, liên kết mới.
Ông Frank Weiand, Cố vấn kỹ thuật, Dự án USAID LinkSME cho rằng, khi tiếp xúc với doanh nghiệp Việt Nam, khó khăn đầu tiên là chia sẻ thông tin doanh nghiệp. Ngoài ra, những điểm yếu trong quản trị, quản lí, quy trình và chất lượng vận hành yếu kém của nhiều doanh nghiệp Việt Nam cũng là hạn chế lớn.
Sản xuất dăm gỗ và gỗ ghép thanh tại Công ty TNHH Sông Kôn tại Khu Công ngiệp Phú Tài (Bình Định). Ảnh minh họa: Vũ Sinh/TTXVN
Các doanh nghiệp có mô hình doanh nghiệp nhỏ và vừa nhỏ hẹp, trước kia chỉ hoạt động trong nước, khi tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu phải có những sản phẩm đáp ứng chất lượng nên gặp rất nhiều khó khăn. Ông Frank Weiand mong muốn các doanh nghiệp và Chính phủ phải cùng hỗ trợ lẫn nhau để quảng bá hình ảnh Việt Nam với thế giới.
Dù đã trở thành một “mắt xích” trong chuỗi cung ứng của Panasonic, song ông Lê Cảnh Dương - Tổng giám đốc Công ty VPMS thừa nhận, khi gặp các đơn hàng lớn của các tập đoàn lớn, doanh nghiệp Việt Nam thường e dè. Doanh nghiệp sẽ phải bình tĩnh để xử lý từng bước các yêu cầu của bên mua hàng.
Bà Hoàng Thu Thủy, Phó Tổng giám đốc bộ phận mua hàng toàn cầu, Panasonic Việt Nam cho biết, các doanh nghiệp FDI rất tích cực và muốn hợp tác với doanh nghiệp Việt Nam, tiêu chuẩn lựa chọn đối tác của công ty cũng rõ ràng. Chỉ cần doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng được, tự tin chứng minh cho nhà mua hàng thấy được khả năng của mình thì có thể tham gia vào chuỗi.
Theo bà Dương Liên, Phó Giám đốc Dự án Thúc đẩy cải cách và nâng cao năng lực kết nối của doanh nghiệp nhỏ và vừa (LinkSME) do USAID tài trợ cho biết, doanh nghiệp Việt Nam còn nhiều vướng mắc trong kết nối; trong đó, vấn đề quan trọng là năng lực chưa sẵn sàng. Việt Nam vẫn thường nhập nguyên liệu đầu vào từ Trung Quốc để sản xuất.
Đơn cử như ngành may mặc nhập khẩu từ 70-80% nguyên vật liệu từ Trung Quốc, công nghiệp điện tử nhập khẩu sản phẩm đầu vào lên tới 77% tổng giá trị sản phẩm, dược phẩm nhập khẩu từ 85-90%. Ngành nhựa nhập khẩu các sản phẩm đầu vào chiếm từ 70-80% chi phí sản xuất.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, đây thực sự là cơ hội giúp các doanh nghiệp Việt Nam nhìn nhận, sát hạch lại năng lực thực sự, sức chống chịu, khả năng thích nghi trước biến cố thị trường, tái cấu trúc doanh nghiệp theo hướng hiệu quả, bền vững hơn.
Để giải bài toán vươn lên tham gia vào chuỗi giá trị của các doanh nghiệp, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho rằng, nỗ lực của doanh nghiệp là yếu tố chính, hỗ trợ của địa phương rất quan trọng; đồng thời, định hướng nhà nước mang tính quyết định. Cùng với đó, nhiều quy định mới như: Nghị quyết số 50/NQ-TW của Bộ Chính trị về định hướng đầu tư nước ngoài đến năm 2030 hay Luật Hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng đang hỗ trợ doanh nghiệp Việt tham gia vào chuỗi cung ứng.
Để tăng cường năng lực đón nhận dòng vốn FDI đang dịch chuyển, cũng như tăng tính bền vững cho chuỗi kết nối, Việt Nam cần chuẩn bị ngay những điều kiện như: chuẩn bị sẵn mặt bằng đất sạch trong các khu công nghiệp, khu kinh tế; cấp đất dễ dàng, nhanh chóng; sẵn sàng hạ tầng kỹ thuật, điện, nước, xử lý nước thải và xử lý chất thải rắn, nguồn nhân lực - số lượng và chất lượng, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao.
Bà Hoàng Thu Thuỷ cho rằng, đơn vị này luôn mở cơ hội cho các doanh nghiệp, cả doanh nghiệp trong và ngoài nước. Theo đó là những điều khoản, tiêu chuẩn rõ ràng, các công ty đáp ứng được thì sẽ tham gia được.
Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Trưởng phòng Hỗ trợ chiến lược, Tổ hợp Samsung Việt Nam, Samsung cởi mở và có môi trường cạnh tranh bình đẳng dành cho các đối tác. Tính cạnh tranh của doanh nghiệp là giá thành và chất lượng sản phẩm. Song ông Nguyễn Anh Tuấn cho rằng, việc thay đổi dây chuyền, công nghệ là một trong những thách thức lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
“Khi đã xác định cung ứng linh kiện điện tử cho Samsung thì doanh nghiệp phải thay đổi tư duy và nâng cao năng lực sản xuất của mình”- ông Nguyễn Anh Tuấn nói.
Cùng với thúc đẩy công nghiệp phụ trợ nội địa phát triển, Việt Nam cần giảm chi phí bốc xếp hàng hóa, lưu kho, vận chuyển; cải thiện thủ tục hành chính thuận tiện, nhanh chóng. Môi trường kinh doanh cần tiếp tục được cải thiện theo hướng minh bạch, rõ ràng, nhất quán, ổn định, dự đoán được, chuyển từ "tháo gỡ khó khăn" sang "tạo thuận lợi". Bên cạnh đó, cũng không quên phòng ngừa nguy cơ hàng hóa nước ngoài, hàng hóa Trung Quốc "đội lốt" hàng Việt Nam nhằm gian lận, lẩn tránh xuất xứ.
Ông Thân Văn Hùng- Chủ tịch Công ty Tập đoàn VISIMEX cho hay, công ty chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu (nông sản) là chính, doanh nghiệp tự hoàn thiện mình để thích nghi được với nhu cầu của đối tác.
Còn theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, bối cảnh hiện nay là “cơ hội ngàn vàng” để tham gia mua lại một phần hoặc toàn bộ các công ty tiềm năng có sẵn dây chuyền, thị trường đang có giá rất rẻ hiện nay. Nhiệm vụ của các doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa là đầu tư nâng cấp để đáp ứng được yêu cầu chuỗi giá trị.
Các tập đoàn, doanh nghiệp lớn cần phát huy vai trò dẫn dắt, ưu tiên doanh nghiệp trong nước tham gia để thiết lập vị thế mới của thương hiệu Việt ở thị trường trong và ngoài nước. Đối với các doanh nghiệp FDI, Chính phủ có chính sách thu hút nhưng yêu cầu có mối quan hệ tương hỗ để cùng lớn mạnh, tăng cường liên kết chuyển giao công nghệ, kiến thức.
“Chúng ta không còn nói đi nói lại nhiều quá, thay vào đó, cần bắt tay hành động. Theo đó, các doanh nghiệp cần xác định cần làm gì, Nhà nước có thể hỗ trợ gì để kết nối với nhau ở từng dự án, từng chuỗi, từ mục tiêu nhỏ sẽ làm được các mục tiêu lớn hơn”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.