Từ tuân thủ đến đánh bắt bền vững - Bài cuối

 Bài cuối: TP. Hồ Chí Minh hướng đến đánh bắt bền vững

Nhiều bất cập cần được tháo gỡ

Những năm gần đây, thành phố đã đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận trong công tác chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định. Tuy nhiên, theo ghi nhận của các cơ quan chức năng, vẫn còn những tồn tại, bất cập cần khắc phục. 

Theo ông Bùi Minh Thạnh, Phó Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh, hiện vẫn còn tàu chưa tuân thủ tốt hoạt động khai thác, đánh bắt trên biển. Nhiệm vụ trước mắt là quản lý chặt việc đăng ký, giám sát hành trình và vận hành tàu theo đúng quy định của Luật Thủy sản, mục tiêu 100% tàu cá phải đăng ký và sử dụng thiết bị giám sát hành trình. Không được để bất cứ tàu nào thiếu đăng ký, không gắn thiết bị giám sát hành trình hay vận hành sai quy định”, 

Một trong những vấn đề nổi bật là tình trạng tàu cá né tránh cập cảng chỉ định tại TP. Hồ Chí Minh, chuyển sang các tỉnh lân cận để giảm giám sát. Theo báo cáo của Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư, trong 10 tháng qua có hơn 11.300 lượt tàu rời cảng nhưng chỉ gần 10.000 lượt tàu cập cảng.

Bà Phạm Thị Na, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Hồ Chí Minh cho biết: “Chúng tôi đã chỉ đạo các cảng cá lập danh sách và phối hợp với các địa phương xung quanh để kiểm soát chặt chẽ nhóm tàu này. Yêu cầu tất cả chủ tàu thực hiện nghiêm việc khai báo xuất, nhập cảng, phối hợp với các tỉnh bạn để không còn tình trạng ‘né’ kiểm tra.”

Không chỉ vậy, công tác phối hợp giữa các ngành, các địa phương trong xử lý vi phạm hành chính đôi khi còn chậm, thiếu đồng bộ, làm ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả phòng ngừa vi phạm. Nhiều trường hợp tàu cá vi phạm quy định IUU đã bán phương tiện hoặc đang hoạt động dài ngày ở các tỉnh khác khiến việc xác minh, xử lý gặp khó khăn.

Đáng chú ý, một số cơ quan chức năng nước ngoài nơi tàu cá Việt Nam vi phạm cũng chậm cung cấp thông tin, gây trở ngại cho quá trình điều tra. Trong khi đó, trên thực tế, việc xác định nguyên nhân mất kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS) vẫn còn hạn chế, do nhiều nguyên nhân: ngư dân quên đóng cước, tự ý ngắt thiết bị, hoặc thiết bị hư hỏng…

Một số tàu cá được cấp giấy phép khai thác vùng khơi nhưng lại hoạt động ở vùng lộng hoặc vùng bờ. Khi kiểm tra, tàu không có nhật ký khai thác, không ghi chép sản lượng, khiến lực lượng chức năng rất khó xác định hành vi vi phạm theo Điều 21 Nghị định số 38/2024/NĐ-CP.

Tại địa bàn ven biển, công tác quản lý đội tàu cũng gặp nhiều trở ngại. Ông Phan Trọng Hạnh, Phó Chủ tịch UBND phường Phước Thắng cho biết: Phường có hệ thống sông và rạch với chiều dài hơn 40 km và 6 km giáp biển thuận lợi về phát triển ngành thủy sản nhưng khó khăn trong quản lý đội tàu. Theo đó, tình trạng mua bán tàu cá không qua xác nhận của địa phương cũng gây khó khăn trong kiểm tra, giám sát đội tàu cá. Bên cạnh đó, một số chủ tàu không còn đủ điều kiện hoạt động như hết hạn các loại giấy phép, giấy đăng ký đang bị tạm giữ, tàu cải hoán, tàu mua bán không có các giấy tờ liên quan… nhưng không muốn chuyển đổi ngành nghề khác.

“Nhờ địa hình sông, rạch thuận tiện việc neo đậu tránh sóng, gió nên rất nhiều tàu của địa phương lân cận neo đậu với thời gian dài (kể cả tàu đủ điều kiện và không đủ điều kiện) gây khó khăn trong việc phân biệt để giám sát tàu cá của địa phương. Lực lượng Tổ quản lý tàu cá không đủ điều kiện của phường còn kiêm nhiệm các công việc nên hạn chế về thời gian trong kiểm tra, giám sát đội tàu cá,” ông Hạnh chia sẻ.

Đồng bộ giải pháp

Để khắc phục những tồn tại, TP. Hồ Chí Minh đã mở đợt cao điểm kiểm tra, siết chặt công tác chống IUU nhằm chuẩn bị cho đoàn thanh tra EC vào tháng 11 này. Phó Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh Bùi Minh Thạnh nhấn mạnh: “Đây là nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ. Phải vừa quản lý, vừa tuyên truyền để người dân hiểu và đồng thuận. Khi ngư dân có kiến thức, có trách nhiệm thì vi phạm IUU sẽ giảm đến mức thấp nhất. Thành phố đã chỉ đạo thực hiện nghiêm Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản.

Mới đây, Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh yêu cầu các đơn vị rà soát toàn bộ tàu cá chưa đủ điều kiện hoạt động, phân loại, ghi nhận vị trí neo đậu, hình ảnh tàu và giao trách nhiệm cho tổ quản lý giám sát. Các trường hợp thiếu đăng ký, đăng kiểm, hoặc giấy phép khai thác sẽ bị đình chỉ hoạt động. Đặc biệt, thành phố yêu cầu xử lý nghiêm các tập thể, cá nhân thiếu trách nhiệm, xem đây là tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của người đứng đầu.

Cùng với đó, các lực lượng Công an, Biên phòng, Cảnh sát biển và Hải quân được giao phối hợp tuần tra 24/24 tại các cửa sông, cửa biển, ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài và đảm bảo an ninh trật tự tại các khu vực cảng cá. Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Phạm Thị Na cho biết, Ban Chỉ đạo IUU thành phố đã yêu cầu các địa phương tập kết toàn bộ tàu không đủ điều kiện về một khu vực cố định để dễ quản lý; đồng thời giao Bộ đội Biên phòng chịu trách nhiệm giám sát chặt chẽ, không để tàu cá không đủ điều kiện xuất bến. “Nếu đơn vị nào để xảy ra tình trạng tàu không đủ điều kiện ra khơi, thành phố sẽ kiến nghị xử lý trách nhiệm người đứng đầu,” bà Na nhấn mạnh.

Song song với công tác quản lý, thành phố đặc biệt chú trọng đến việc nâng cao nhận thức cộng đồng ngư dân. Thông qua các chương trình truyền thông, tập huấn, các chủ tàu và thuyền viên được hướng dẫn chi tiết về quy định khai thác, ghi nhật ký hành trình, cũng như tác hại của vi phạm IUU đối với thương hiệu thủy sản Việt Nam. Bà Phạm Thị Na cho rằng, tuyên truyền phải gắn liền với lợi ích thực tế của ngư dân. Khi bà con hiểu rằng tuân thủ quy định không chỉ giúp quốc gia gỡ thẻ vàng mà còn bảo vệ sinh kế lâu dài của chính mình, họ sẽ tự giác hơn trong việc chấp hành.

Bên cạnh đó, thành phố đang hoàn thiện các cơ chế chính sách để hỗ trợ bà con đủ điều kiện tiếp tục bám biển và hỗ trợ bà con có nhu cầu chuyển đổi nghề nghiệp khi không đảm bảo điều kiện ổn định cuộc sống trong thời gian tới. Thành phố hiện đã quản lý điện tử 100% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên thông qua hệ thống giám sát hành trình (VMS). Dữ liệu hành trình được kết nối với trung tâm điều hành, giúp lực lượng kiểm ngư phát hiện sớm dấu hiệu vi phạm. Nhờ đó, không còn tàu cá bị nước ngoài bắt giữ trong thời gian gần đây – một tín hiệu tích cực trong hành trình gỡ “thẻ vàng”.

Tại cuộc làm việc với các địa phương ven biển mới đây, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh Bùi Minh Thạnh yêu cầu các xã “gom” số tàu vào các điểm tập trung, cắm bảng công khai, nếu cần lắp camera giám sát, huy động “tai mắt” người dân hỗ trợ quản lý; đồng thời, truy xuất, xử lý các tàu mất tích, “không bỏ lọt bất cứ trường hợp nào” và sẵn sàng truy tố nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng.

Trong công tác xử phạt, lãnh đạo Thành phố yêu cầu lực lượng chức năng “mạnh tay” hơn trong xử lý tàu mất kết nối giám sát hành trình mà chủ tàu không chứng minh được lý do, đưa về bờ hoặc xử lý tại nơi cư trú; tàu không có giấy phép phải bị tạm giữ ngay tại biển. Nếu phát hiện có ngư cụ và sản phẩm khai thác, buộc phải xem xét xử lý hình sự.

Với sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo thành phố, sự phối hợp chặt chẽ của các lực lượng chức năng và ý thức chuyển biến tích cực của ngư dân, TP. Hồ Chí Minh đang thể hiện vai trò tiên phong trong chống khai thác IUU.

Những kết quả đạt được – từ việc giảm mạnh vi phạm, tăng hiệu quả giám sát, đến xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ, là minh chứng cho hiệu quả của cách làm “quản lý thực chất, hành động đồng bộ”.

Song song với các giải pháp đảm bảo chấp hành tốt các quy định, pháp luật về đánh bắt xa bờ, hiện Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố đang chỉ đạo cho Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tham mưu xây dựng lại Đề án chuyển đổi nghề đánh bắt tận diệt trong thời gian sớm nhất để trình UBND thành phố cho chủ trương thực hiện. Từ năm 2013, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu trước đây cũng đã có chủ trương không cho đóng mới tàu giã cào, những tàu hết niên hạn cũng sẽ xóa đăng ký và tự giải bản. Nhờ đó, số lượng tàu giã cào trên địa bàn thành phố hiện nay đã giảm đáng kể. Hiện, chúng tôi chỉ cho phát triển đóng mới những tàu cá hành nghề thân thiện, hoạt động đánh bắt và khai thác thủy sản bền vững.

 “Chống IUU không chỉ là nhiệm vụ mà còn là danh dự của quốc gia”, Phó Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh Bùi Minh Thạnh khẳng định. Với tinh thần ấy, TP. Hồ Chí Minh đang góp phần quan trọng cùng cả nước sớm gỡ bỏ “thẻ vàng” IUU, nâng cao uy tín và vị thế của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, hướng đến một nền đánh bắt bền vững, hội nhập và có trách nhiệm.