Hà Nội - từ mốc son 19/8/1945 đến trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước

Ngày 19/8/1945: khởi nghĩa giành chính quyền ở Thủ đô thắng lợi

Hà Nội - mảnh đất nghìn năm văn hiến - từ lâu đã được xem là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước. Trải qua hơn một nghìn năm lịch sử, Thăng Long - Hà Nội không chỉ lưu giữ những giá trị tinh hoa dân tộc mà còn là nơi hội tụ, kết tinh sức mạnh của nhân dân Việt Nam trong suốt các thời kỳ dựng nước và giữ nước. Chính nền tảng ấy đã làm nên vai trò tiên phong của Hà Nội trong mùa Thu năm 1945, khi Thủ đô trở thành địa phương đầu tiên khởi nghĩa giành chính quyền thành công, cổ vũ cả nước đứng lên làm nên thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám.

Ngược dòng lịch sử, sau ngày Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945), không khí cách mạng ở Hà Nội càng thêm sôi sục. Xứ ủy Bắc kỳ và Thành ủy Hà Nội đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng lực lượng chính trị, lực lượng quân sự chuẩn bị khởi nghĩa; đồng thời tổ chức phát động nhiều phong trào đấu tranh để rèn luyện, tập dượt quần chúng.

Đêm 13/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc ra Quân lệnh số 1, phát lệnh Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên phạm vi cả nước. Trước tình hình đó, Xứ ủy Bắc Kỳ họp tại Vạn Phúc (Hà Đông) trong hai ngày 14 và 15/8, quyết định tiến hành khởi nghĩa ở 10 tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, đồng thời thành lập Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội để trực tiếp lãnh đạo cuộc khởi nghĩa.

Thực hiện chỉ đạo của Xứ ủy Bắc Kỳ, Thành ủy Hà Nội triệu tập Hội nghị quân sự bất thường ngay tối 15/8/1945 tại Chùa Hà (Dịch Vọng) bàn về kế hoạch chuẩn bị khởi nghĩa. Hội nghị nhận định: quân Nhật ở Hà Nội còn đông, lại được trang bị các loại vũ khí hiện đại; trong khi lực lượng vũ trang tập trung của ta còn mỏng, trang bị phần lớn là vũ khí thô sơ. Do đó, Hội nghị chủ trương kết hợp chặt chẽ giữa lực lượng vũ trang xung kích với phong trào quần chúng rộng lớn, cố gắng tránh xung đột trực tiếp với quân Nhật để bảo toàn lực lượng, lấy sức mạnh chính trị của quần chúng làm đòn quyết định giành chính quyền.

Chiều 17/8/1945, tận dụng việc Tổng hội Viên chức tổ chức mít tinh tại Quảng trường Nhà hát Lớn với mục đích ủng hộ chính phủ thân Nhật, lực lượng Việt Minh và thanh niên cứu quốc nhanh đã chóng chiếm diễn đàn, biến cuộc mít tinh thành cuộc biểu dương lực lượng cách mạng. Cuộc mít tinh trở thành một cuộc biểu tình tuần hành qua các phố với cờ đỏ sao vàng dẫn đầu, lôi kéo thêm hàng vạn quần chúng xuống đường với khí thế cách mạng chưa từng thấy.

Ngay tối 17/8/1945, Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ và Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội quyết định phát động khởi nghĩa. Thời gian khởi nghĩa được ấn định chính thức là ngày 19/8/1945. Trong ngày 18/8/1945, không khí sửa soạn khởi nghĩa bao trùm khắp Hà Nội.

Sáng 19/8/1945, cả Thủ đô tràn ngập khí thế cách mạng. Người dân tập trung kéo đến Quảng trường Nhà hát Lớn dự cuộc mít tinh lớn do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Đại biểu Việt Minh đọc tuyên ngôn, chương trình của Việt Minh và kêu gọi nhân dân đứng dậy giành chính quyền. Cuộc mít tinh nhanh chóng chuyển thành biểu tình, chia ra nhiều đoàn đi chiếm các công sở của chính quyền bù nhìn. Đến tối 19/8/1945, các cơ quan quan trọng của chính quyền bù nhìn tay sai tại Hà Nội đã về tay cách mạng, Việt Minh hoàn toàn làm chủ thành phố. Cuộc khởi nghĩa đã thắng lợi hoàn toàn.

Việc Hà Nội giành chính quyền mang tính hiệu triệu cả nước, thúc đẩy làn sóng khởi nghĩa tiếp theo ở Huế, Sài Gòn và nhiều tỉnh, tạo thế áp đảo để dân ta giành chính quyền trên cả nước.

Những ngày cuối tháng 8/1945, nhân dân Hà Nội nhiệt liệt chào đón Giải phóng quân cùng các cơ quan đầu não Trung ương Đảng, Chính phủ cách mạng lâm thời từ căn cứ Việt Bắc trở về, mở ra một cột mốc lịch sử mới của thời đại.

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ cách mạng lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa - nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á. Cũng từ đây, Hà Nội trở thành Thủ đô của nước Việt Nam mới, giữ vai trò là thành trì bảo vệ nền độc lập, tự do và chính quyền non trẻ vừa giành được.

Hà Nội khẳng định vị thế Thủ đô hiện đại và giàu bản sắc

Trải qua 80 năm kể từ khi khởi nghĩa giành chính quyền thành công, Hà Nội hôm nay đang khẳng định mạnh mẽ vai trò đầu tàu phát triển kinh tế, văn hóa và sáng tạo của cả nước. Bằng sự năng động trong quản trị, cùng sức sống của một đô thị nghìn năm văn hiến, Thủ đô đang bước vào giai đoạn bứt phá trong hội nhập quốc tế.

Trong nhiều năm qua, Hà Nội luôn duy trì vai trò là một trong hai đầu tàu kinh tế, đóng góp tích cực vào tăng trưởng chung của cả nước. Mặc dù chỉ chiếm 1% về diện tích và 8,5% về dân số nhưng Hà Nội hiện đóng góp khoảng 16% GDP cả nước, 18,5% thu ngân sách, 20% thu nội địa và 8,6% tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu của cả nước. Năm 2024, GRDP thành phố đạt 6,52%, thu nhập bình quân đầu người đạt 163,5 triệu đồng. Đặc biệt, thu ngân sách lần đầu vượt 500.000 tỷ đồng, phản ánh sức bật của sản xuất - dịch vụ và hiệu quả quản trị tài khóa. Bước sang năm 2025, đà tăng trưởng tiếp tục khởi sắc với GRDP 6 tháng ước tăng 7,63%.

Hà Nội cũng trở thành điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư và du khách nước ngoài. Năm 2024, Hà Nội thu hút được trên 2,2 tỷ USD vốn FDI và là một trong 5 địa phương dẫn đầu cả nước về thu hút vốn FDI. Cũng trong năm này, Hà Nội đón 27,86 triệu lượt khách du lịch, trong đó có 6,35 triệu lượt khách quốc tế. Trong 6 tháng đầu năm 2025, Hà Nội đã đón hơn 15,5 triệu lượt khách với 3,66 triệu lượt khách quốc tế. Không chỉ gia tăng về lượng, Hà Nội còn chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm trải nghiệm, khai thác thế mạnh di sản, ẩm thực và sự kiện, củng cố vị thế là đô thị văn hóa-sáng tạo hàng đầu cả nước.

Ở lĩnh vực văn hóa, Thủ đô tiếp tục khẳng định vai trò dẫn dắt. Với gần 6.000 di tích, trong đó nhiều di sản đặc biệt như Hoàng thành Thăng Long hay Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội vừa là trung tâm bảo tồn vừa là nơi phát huy giá trị truyền thống cho phát triển du lịch và giáo dục. Thành phố được UNESCO công nhận là Thành phố Vì hòa bình năm 1999.

Không chỉ bảo tồn di sản, Hà Nội còn chú trọng phát triển ngành công nghiệp văn hóa, từ âm nhạc, thời trang, mỹ thuật đến nhiếp ảnh, tạo cơ hội việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Việc Hà Nội được công nhận là "Thành phố sáng tạo" của UNESCO năm 2019 trong lĩnh vực thiết kế là minh chứng cho bước tiến đáng kể trong văn hóa sáng tạo của thành phố.

Trong lĩnh vực giáo dục-đào tạo, Hà Nội ghi dấu nhiều thành tích xuất sắc với nhiều học sinh đạt giải cao trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế. Hà Nội còn tự hào là trung tâm đào tạo nhân lực của cả nước với hơn 2.900 trường học các cấp và gần 100 trường đại học, học viện.

Trong lĩnh vực y tế, Hà Nội là nơi tập trung nhiều bệnh viện lớn và hiện đại nhất của đất nước, đồng thời cũng là địa phương tiên phong trong việc áp dụng những thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến vào công tác khám chữa bệnh. Các bệnh viện lớn đã triển khai thành công nhiều kỹ thuật điều trị phức tạp, như: phẫu thuật tim, ghép tạng và điều trị ung thư...

Không chỉ chú trọng phát triển kinh tế-xã hội, trong những năm qua, Hà Nội còn dành ưu tiên lớn cho việc hiện đại hóa và nâng cấp kết cấu hạ tầng, tạo bước chuyển rõ nét trong diện mạo đô thị. Các công trình giao thông trọng điểm được hoàn thành đã giúp giảm ùn tắc, tăng kết nối và thúc đẩy kinh tế-xã hội. Song song đó, thành phố đã mở rộng mạng lưới vận tải công cộng, phát triển nhà ở, từng bước nâng cao chất lượng sống cho người dân. Hệ thống cấp nước, chiếu sáng công cộng tiếp tục được hoàn thiện, bảo đảm an sinh và hướng tới phát triển bền vững.

Hà Nội còn đặc biệt quan tâm đầu tư hạ tầng công nghệ, thúc đẩy chuyển đổi số và xây dựng đô thị thông minh. Năm 2023, Hà Nội xếp thứ 6/63 tỉnh, thành phố về chỉ số chuyển đổi số (DTI), tăng 18 bậc so với năm 2022 và tăng 34 bậc so với năm 2021. Tỷ lệ hồ sơ dịch vụ công trực tuyến tăng nhanh, nhiều tiện ích về y tế, giáo dục, an sinh được tích hợp trên nền tảng số, mang lại thuận lợi rõ rệt cho người dân và doanh nghiệp.

Tất cả những nỗ lực trên không chỉ tạo ra một Thủ đô hiện đại, văn minh mà còn khẳng định quyết tâm của thành phố trong việc xây dựng một tương lai bền vững và hạnh phúc cho người dân. Từ những thành tựu đã đạt được, Hà Nội đang chứng minh sức sống sáng tạo và khả năng hội nhập mạnh mẽ, tiếp nối truyền thống lịch sử để khẳng định vị thế một Thủ đô hiện đại và giàu bản sắc.