Sau khi Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố phương án thi tốt nghiệp
có 2 môn tự chọn, rất ít học sinh chọn thi môn lịch sử. Lý giải hiện
tượng ở thời điểm này, các chuyên gia hàng đầu về lịch sử cho rằng
nguyên nhân chủ yếu do việc thi tốt nghiệp đã gắn bó chặt chẽ hơn với
các môn thi tuyển vào đại học và với xu hướng nghề nghiệp lâu dài của
mỗi thí sinh. Trong thực tế thị trường lao động những người làm các việc
chuyên sâu về lịch sử cũng chiếm một tỷ lệ không nhiều. Bên cạnh đó
là nỗi lo canh cánh về những bất cập trong công tác dạy và học môn lịch
sử hiện chưa làm học sinh thấy thích thú và mang lại lợi ích thiết thực
cho cuộc sống hiện tại.
* Không nên đánh đồng việc lựa chọn môn thi với việc yêu thích học Sử
Phó Giáo sư. Tiến sỹ Nghiêm Đình Vì - Chủ tịch Hội đồng khoa học giáo
dục bộ môn lịch sử, nguyên Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, nguyên
Hiệu trưởng trường đại học sư phạm Hà Nội cho rằng: Không nên đánh
đồng chuyện lựa chọn môn thi với việc học sinh thích học Sử. Theo thống
kê của Bộ Giáo dục Đào tạo, năm 2012-2013, số học sinh thi đại học khối C
(bao gồm môn sử) chỉ có 65.000-75.000/1,1 triệu lượt em, bằng 5-7%.
Như vậy tại kỳ thi tốt nghiệp năm nay tỷ lệ chọn thi môn lịch sử cũng
tương tự là điều dễ hiểu vì chỉ những học sinh thi vào ngành xã hội
mới chọn môn này. So với mọi năm, tỷ lệ này không có sự giảm sút. Ngoài
ra, với quy định thi mới áp dụng từ năm nay, học sinh vẫn phải học môn
Sử vì kết quả quá trình học chiếm 50% tỷ lệ xét tốt nghiệp.
Giáo
sư. Tiến sỹ khoa học Vũ Minh Giang - Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử
Việt Nam cũng cho biết, việc học sinh không thích lắm môn lịch sử đã tồn
tại từ lâu, không phải chỉ năm nay. Nguyên nhân sâu xa vì quá trình dạy
chưa tạo cho học sinh hứng thú, môn học trở thành gánh nặng cho học
sinh.
*Cần xác định triết lý dạy Sử
Giáo sư Vũ Minh Giang cho biết: Đã có thời gian rất dài Việt Nam xây
dựng chương trình áp đặt, không chú trọng ý kiến người học. Do vậy, phải
tìm triết lý phù hợp người Việt Nam, phù hợp xu thế thời đại hiện nay,
coi đó là căn cứ khoa học để xây dựng chương trình mới. Việc thay đổi
căn bản việc dạy và học môn Lịch sử từ cung cấp kiến thức sang cung cấp
kỹ năng, phương pháp tự học sẽ giúp người học có hứng thú hơn với môn
học.
Theo Phó Giáo sư Nghiêm Đình Vì, thay đổi nội dung chương
trình SGK là việc khó nhưng không phải không làm được. Nội dung chương
trình mới sau khi được xây dựng sẽ đưa ra hội đồng bộ môn, với sự tham
vấn của các giáo sư khối sư phạm và cả khối xã hội nhân văn. Ngoài các
giáo sư có kinh nghiệm như Giáo sư Viện sĩ Phan Huy Lê, Giáo sư Đinh
Xuân Lâm… còn cả những giảng viên trẻ đã học tập kinh nghiệm ở nước
ngoài và giáo viên phổ thông có kinh nghiệm.
*Hiểu quá khứ để sống tốt hơn trong hiện tại
Trước ý kiến lo ngại chương trình lịch sử hiện nay gần như đồng nhất
với lịch sử của các cuộc chiến tranh, trong khi thực tế những kinh
nghiệm của cha ông trong gìn giữ hòa bình, hòa hiếu với lân bang, quản
trị và xây dựng đất nước thời bình lại chưa được chú trọng và đề cập
nhiều, Giáo sư Vũ Minh Giang cho rằng tại Việt Nam, lịch sử chiến tranh
chiếm tỷ trọng lớn. Dân tộc Việt Nam không có giai đoạn lịch sử nào
không phải đứng lên chống ngoại xâm. Ý kiến của nhiều sử gia nước ngoài
cho rằng: Nếu không hiểu lịch sử chiến tranh thì sẽ không hiểu đúng và
đầy đủ lịch sử Việt Nam. Đó là đặc thù của Việt Nam và lịch sử các cuộc
kháng chiến vẫn chiếm vai trò rất quan trọng. Lịch sử dân tộc là lịch sử
đấu tranh nên phải giáo dục học sinh về lòng yêu nước. Điều này vẫn cần
thiết trong thời đại hiện nay.
Tuy nhiên, có thực tế là lịch sử
chiến tranh có lúc bị nhấn quá mức. Điều đó làm giới trẻ có cảm giác
chiến tranh chi phối toàn bộ lịch sử. Nhiều bộ sách lịch sử trình bày về
thế kỷ 13 chỉ về 3 cuộc chiến chống quân Nguyên Mông gây hiểu lầm toàn
bộ thế kỷ toàn chiến tranh, trong khi thực tế 3 cuộc chiến này chỉ kéo
dài trong vài tháng, còn lại là phát triển văn hóa, làm ăn, bang giao...
Phó Giáo sư Nghiêm Đình Vỳ cho biết: Hiện nay, trong sách từ
lớp 4 đã có các bài học về việc đắp đê của nhà Trần. Lớp 7 cũng có bài
nói về thành lập nhà Trần, 1 bài nói về 3 cuộc kháng chiến chống Nguyên
Mông, 1 bài về phát triển kinh tế văn hóa thời Trần… Tuy nhiên, thời
gian tới trong sách giáo khoa đổi mới cần tăng cường hơn những nội dung
này nhằm giúp thế hệ trẻ hiểu rõ quá khứ để sống tốt hơn trong hiện tại.
*Cần đổi mới đồng bộ công tác kiểm tra đánh giá, tuyển dụng
Tại một số nước, Lịch sử dân tộc là môn bắt buộc như Mỹ, Canada, Hàn
Quốc. Ở đại học Hàn Quốc, những ngành khoa học tự nhiên vẫn phải học
lịch sử để biết ứng xử trong điều hành công việc. Điều này giúp giáo dục
tinh thần yêu nước, tính nhân văn cho học sinh khi ra đời công tác.
Tuy nhiên, muốn môn Sử trở thành môn học yêu thích ở phổ thông, theo
Giáo sư Vũ Minh Giang, không nên dùng các biện pháp mang tính bắt buộc
mà phải thay đổi căn bản. Phải để học sinh nhận thức rằng Lịch sử không
chỉ là môn học mà là lĩnh vực học thuật giúp nuôi dưỡng tâm hồn, rèn
luyện ý chí và bồi dưỡng ý thức đối với đất nước, dân tộc. Lịch sử không
chỉ trang bị kiến thức mà còn góp phần xây dựng phẩm chất cần thiết cho
người lao động ở nhiều ngành nghề.
Có những nghề tưởng như
thuần túy về kỹ thuật và tự nhiên như khoa học máy tính nhưng người Mỹ
luôn yêu cầu ứng viên phải có phông kiến thức về lịch sử, văn hóa, hay
ngành quản trị kinh doanh cũng đòi hỏi phải am tường lịch sử, văn hóa để
biết cách đối nhân xử thế,... Đổi mới thi tuyển đại học không nên bó
hẹp trong phạm vi các khối A,B,C,D như trước mà nên linh hoạt, thích
ứng, sát hợp từng ngành nghề và mở rộng cơ hội nhiều hơn cho các môn
lịch sử, khoa học xã hội.
Chính vì thế theo Gs Vũ Minh Giang và
PGs Nghiêm Đình Vỳ các nhà tuyển dụng cũng nên có các câu hỏi liên
quan đến lịch sử. Như vậy, sẽ có sự đồng bộ và Lịch sử sẽ có được vị trí
đúng trong xã hội.
Hiện nay định hướng Chương trình SGK là
tiếp cận nội dung, cung cấp kiến thức nên căn bệnh trầm kha là “quá tải”
vì kiến thức quá nhiều. Dẫn đến tệ “học vẹt”, “học tủ” hay tệ nhất là
quay cóp. Đổi mới kiểm tra, thi cử theo hướng đánh giá năng lực là một
định hướng đúng, tuy nhiều người cho rằng khó áp dụng với các môn tự
luận nhưng theo Gs Vũ Minh Giang hoàn toàn có thể làm được cả ở môn Sử
và ông nhấn mạnh: "Môn Sử nên là môn đổi mới tiên phong".
Hoàng Hoa - Ngọc Anh