TS. Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam.
Lo ngại mức tiêu thụ đường
Con số trên là cảnh báo của bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) tại hội thảo Cung cấp thông tin báo chí về tác hại của đồ uống có đường và vai trò của thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) trong kiểm soát tiêu dùng, do Bộ Y tế phối hợp với Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam và HealthBridge tổ chức ngày 28/4.
Bà Đinh Thị Thu Thủy nhấn mạnh: “Việc tiêu thụ đồ uống có đường trong thời thơ ấu của trẻ có liên quan đến nguy cơ thừa cân, béo phì. Cứ tiêu thụ thêm 100ml đồ uống có đường mỗi ngày sẽ tăng chỉ số khối cơ thể và tăng nguy cơ thừa cân, béo phì lên 1,2 lần ở trẻ độ tuổi lên 6”.
Theo đó, việc sử dụng thường xuyên đồ uống có đường làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh răng miệng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của xương. Tiêu thụ đường là nguyên nhân chính làm tăng tỷ lệ béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống; đây là vấn đề sức khỏe đáng lo ngại ở cả người lớn và trẻ em ở Việt Nam hiện nay.
Không chỉ ở trẻ em, việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường là một trong những nguyên nhân gây ra thừa cân, béo phì và các rối loạn chuyển hóa cả ở người trưởng thành, làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp cũng như các biến chứng về bệnh tim mạch, đột quỵ, tử vong và các bệnh liên quan đến đường tiêu hóa, bệnh răng miệng...
Đáng ngại, các loại nước giải khát có đường và thực phẩm có đường dạng rắn (như bánh, kẹo...) chứa đường tự do không có lợi cho sức khỏe. Trong đó, đồ uống có đường là nguồn cung cấp đường lớn nhất trong chế độ ăn, đóng góp 25% lượng đường tự do tiêu thụ ở người lớn và 40% lượng tiêu thụ ở thanh thiếu niên.
"Đáng chú ý, đường dạng lỏng sẽ hấp thụ trực tiếp vào máu và gan, chuyển hóa rất nhanh, cơ thể không kịp ghi nhận, không đạt được cảm giác no dẫn đến dư thừa năng lượng do không kiểm soát được mức dung nạp... Đặc biệt đường fructose (thường ở trong các loại đồ uống) thường được chuyển hóa ưu tiên ở gan. Khi tiêu thụ quá nhiều loại đường này sẽ dẫn tới nguy cơ tạo mỡ mới ở gan, có thể dẫn đến sản xuất lipoprotein mật độ rất thấp và triglyceride sau bữa ăn; làm tăng các yếu tố nguy cơ tim mạch, chuyển hóa, béo phì, tăng huyết áp, kháng insulin và rối loạn lipid máu...", bà Đinh Thị Thuy Thủy nhấn mạnh.
TS. Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cũng cho biết: Theo khuyến nghị mỗi người tiêu thụ không quá 50gr đường/ngày từ các nguồn nạp vào cơ thể; nếu tiêu thụ lượng đường ít hơn mức khuyến cáo cũng không ảnh hưởng sức khỏe. Trong khi đó, nếu chỉ uống 1 lon nước ngọt có ga đã chứa tới 40gr đường, gần mức khuyến cáo tiêu thụ trong ngày. Ở Việt Nam hiện nay, việc tiêu thụ các đồ uống này vẫn rất cao và có xu hướng gia tăng; thậm chí hiện tăng gấp 4 lần so với năm 2009; trung bình mỗi người tiêu thụ khoảng 70 lít đồ uống có đường/năm, tương đương 1,3 lít/tuần.
Việc đánh thuế là chính sách hiệu quả
Theo bà Đinh Thị Thu Thủy, việc áp thuế TTĐB đối với đồ uống có đường là biện pháp quan trọng trong các giải pháp can thiệp được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị nhằm giảm tiêu thụ và tác hại đối với sức khỏe cộng đồng bởi nó mang lại 3 hiệu quả, bao gồm: Cải thiện sức khỏe cộng đồng; tăng thu cho ngân sách nhà nước; và giúp giảm chi phí chăm sóc sức khỏe với các bệnh có liên quan, giảm tổn thất về năng suất lao động trong tương lai.
Các tác động tiêu cực của áp thuế TTĐB đối với đồ uống có đường là không đáng lo ngại. Nhằm bảo vệ sức khoẻ cộng đồng, về dài hạn, cần xem xét đưa ra một lộ trình mở rộng phạm vi, đối tượng áp thuế và tăng thuế suất theo khuyến cáo của WHO.
Hiện Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi đã đưa nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam vào danh mục chịu thế, dự kiến khoảng 10%. Bộ Tài chính cũng đã trình lộ trình giãn thời gian áp dụng 8% năm 2027và 10% từ năm 2028.
WHO, Bộ Y tế cũng đề xuất mức thuế cần đạt 40% mới đảm bảo hạn chế tiêu dùng bảo vệ sức khỏe; và cần có lộ trình tăng thuế phù hợp tránh gây sốc với doanh nghiệp. Bộ Y tế thống nhất phương án mức thuế áp dụng 8% năm 2027 và 10% năm 2028. Tuy nhiên, cần xem xét lộ trình mở rộng phạm vi, đối tượng áp thuế và tăng thuế suất theo khuyến cáo của WHO.
Tại Hội thảo, các chuyên gia cũng đã thảo luận về việc thuế TTĐB là công cụ hiệu quả giúp giảm tiêu thụ đồ uống có đường, phù hợp với khuyến nghị của WHO và kinh nghiệm quốc tế; việc tuyên truyền thông tin góp phần giúp giảm tiêu thụ đồ uống có đường và thúc đẩy thay đổi hành vi tiêu dùng của người dân.
Theo TS. Angela Pratt, thuế sẽ là giải pháp hữu hiệu để giảm tiêu thụ các đồ uống có đường; bên cạnh đó cần tăng cường thông tin giúp người dân hiểu sâu hơn về tác hại của việc tiêu thụ nhiều đường, tạo ra hành vi lành mạnh hơn cho người dân. Đặc biệt người dân cũng cần cảnh giác với các luận điệu của ngành công nghiệp này, làm trì hoãn, yếu đi các chế độ thuế được áp dụng.
“Bằng chứng từ các quốc gia cho thấy, khi đánh thuế cao với đồ uống có đường, người dân sẽ chuyển sang uống các đồ lành mạnh hơn; nhiều doanh nghiệp thông minh sẽ có điều chỉnh trong các sản phẩm để đáp ứng nhu cầu người dân; do đó ít ảnh hưởng đến các doanh nghiệp”, TS. Angela Pratt nhấn mạnh.