Với người dân Thạnh An, Tết có thể vắng nhà, nhưng đến ngày Nghinh Bà thì dù đi làm xa cũng tìm cách trở về. Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tín ngưỡng mà còn là ký ức và lời tri ân biển cả, nơi đã nuôi dưỡng bao đời người dân vùng đảo.
Đặc sắc lễ hội Nghinh Bà Thủy Long 2025 tại xã Thạnh An.
Thạnh An là xã đảo duy nhất của TP Hồ Chí Minh, thuộc vùng biển Cần Giờ, được bao quanh bởi hệ thống kênh rạch đổ ra biển lớn. Cuộc sống gắn với con nước và những chuyến ra khơi khiến người dân luôn gìn giữ sự tôn kính đối với Bà Thủy Long, vị thần được tin rằng che chở thuyền bè vượt sóng gió, mang lại mùa biển thuận lợi.
Người dân và du khách tập trung tại bến ghe chuẩn bị tham gia nghi thức Nghinh Bà trên biển.
Theo lời các bô lão, cốt Bà Thủy Long được phát hiện khi dạt vào vùng biển Cần Giờ cách đây hàng trăm năm. Từ đó, miễu Bà được lập và lễ Nghinh Bà trở thành nghi thức quan trọng nhất trong năm.
Có mặt tại Thạnh An trong những ngày hội, dễ dàng cảm nhận không khí tưng bừng, náo nhiệt. Hàng nghìn người dân và du khách đổ về đảo để theo dõi nghi thức rước Bà trên biển. Sau phần lễ tại miễu, ghe Bà rời bến trong tiếng trống hội, dẫn đầu đoàn ghe ngư dân nối dài trên mặt nước. Tiếng trống, tiếng kèn hòa cùng âm thanh máy ghe tạo nên khung cảnh sôi động giữa vùng sông nước, cờ hoa tung bay rực rỡ.
Ban nghi lễ trang trọng thực hiện các thủ tục truyền thống trong ngày Nghinh Bà.
Nhiều du khách lần đầu tham dự không giấu được sự xúc động. Chị Nguyễn Thị Diễm Quỳnh (đến từ phường Thông Tây Hội, TP Hồ Chí Minh) cho biết: "Lần đầu tiên được qua đảo Thạnh An để dự lễ Nghinh Bà, tôi thấy lễ tổ chức rất trang trọng, nghi thức thì chỉnh chu. Người dân Thạnh An hiền lành, hiếu khách lắm nên tôi rất thích. Nếu năm nào có duyên, tôi sẽ ghé Thạnh An lần nữa. Lễ hội này thật sự rất có ích, giúp người dân hiểu hơn về văn hóa của đất nước mình, về truyền thống của bà con vùng biển. Mong rằng mỗi năm lễ hội đều được duy trì, vì đây là nét văn hóa rất đẹp của người Việt Nam".
Khi ghe Bà trở về bến, đoàn rước nối dài từ bờ sông vào miễu Bà. Người dân và du khách cùng tham dự trong không khí trang nghiêm nhưng ấm áp, nơi các thế hệ cùng thắp hương và tưởng nhớ các bậc tiền nhân.
Đoàn ghe rước Bà rời bến trong tiếng trống hội rộn ràng tại xã đảo Thạnh An.
Ông Nguyễn Văn Đại, Phó Ban Tổ chức điều hành lễ hội cho biết: "Lễ hội này đã tồn tại hơn trăm năm ở xã đảo. Hằng năm đều tổ chức vào rằm tháng Mười âm lịch để cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, sản xuất được nhiều kết quả tốt đẹp. Qua lễ hội, các vị tiền bối muốn gửi gắm đến con cháu đời sau phải luôn lưu truyền, giữ gìn truyền thống của miễu Bà, để nét văn hóa này còn mãi".
Phần hội năm nay càng thêm rộn ràng với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao đặc trưng của xã đảo như bi sắt, Pickleball, đua xuồng, thả diều nghệ thuật và các trò chơi dân gian gắn với nghề biển: Đan lưới, gánh muối, kéo co, leo cột mỡ bò.
Nghinh Bà Thủy Long thu hút đông đảo người dân trở về quê và du khách đến tham quan.
Nhiều người dân Thạnh An hào hứng tham gia để sống lại ký ức làng biển. Ông Nguyễn Văn Tranh (người dân Thạnh An) chia sẻ: "Trò quăng chài này tái hiện lại nghề ngày xưa của bà con. Giờ thì nghề này hầu như không còn nữa, bà con chuyển sang những nghề hiện đại hơn, đi đánh bắt xa bờ là chính. Đây là một trong những trò chơi dân gian của xã, được duy trì nhiều năm nay. Chơi lại thấy vui lắm, gợi nhớ cả một thời lao động trên biển".
Nhiều du khách từ nội thành cũng tìm đến để trải nghiệm không khí sôi động. Bạn Mỹ Liên, đến từ phường Xóm Chiếu (TP Hồ Chí Minh) cho biết, lần đầu tham dự lễ hội khiến cô ấn tượng mạnh bởi sự náo nhiệt và ý nghĩa của các hoạt động dân gian, những điều mà cô cho rằng hiếm còn thấy ở đô thị.
Người dân Thạnh An và du khách thực hành quăng chài trong phần hội, tái hiện nghề truyền thống của cư dân làng biển.
"Em được tham gia những hoạt động truyền thống như kéo co, đập heo đất, vá lưới, chèo mỏ bò… Những hoạt động này ở thành phố gần như không còn nữa. Em cảm thấy rất hứng thú và ý nghĩa khi những giá trị truyền thống lâu đời vẫn còn hiện hữu và được thế hệ trẻ như tụi em tiếp nhận. Em hy vọng lễ hội này sẽ được duy trì và kéo dài thật lâu”, bạn Mỹ Liên chia sẻ thêm.
Theo ông Hồ Hoàng Thành Tính, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Thạnh An, lễ Nghinh Bà Thủy Long không chỉ là nét văn hóa tâm linh mà còn là tài sản văn hóa giúp xã đảo phát triển du lịch cộng đồng. Cùng với mô hình Hợp tác xã du lịch Thiềng Liềng, lễ hội được kỳ vọng trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng, góp phần gắn kết du khách với đời sống văn hóa vùng biển.
Du khách hào hứng trải nghiệm các trò chơi dân gian trong khuôn khổ lễ hội.
Hơn một thế kỷ qua, lễ Nghinh Bà Thủy Long vẫn là điểm tựa tinh thần của người dân Thạnh An, nơi tín ngưỡng dân gian hòa vào nhịp sống mưu sinh giữa biển khơi. Với du khách, đây là dịp khám phá vẻ đẹp văn hóa của xã đảo hiền hòa, nơi tiếng trống hội và những nghi thức truyền thống tạo nên dấu ấn khó quên. Lễ hội tiếp tục khẳng định vị trí đặc sắc trên bản đồ văn hóa và du lịch của TP Hồ Chí Minh.
Nghinh Bà Thủy Long là một trong những lễ hội văn hóa tâm linh đặc sắc nhất của cư dân Nam Bộ, đặc biệt phổ biến tại các vùng sông nước như Bình Dương (Lái Thiêu), Đồng Tháp và các tỉnh miền Tây. Đây là nghi thức rước Thủy Long Thần Nữ - vị nữ thần tối cao cai quản nguồn nước, sông rạch và đất đai ven sông.
Sở dĩ gọi là "Nghinh Bà Thủy Long" bởi trọng tâm lễ hội là nghi thức "Nghinh" (tức là rước) bài vị hoặc kiệu Bà tuần du qua các tuyến đường hoặc trên sông. Danh xưng "Thủy Long" (Rồng Nước) là sự hình tượng hóa dòng sông uốn lượn đầy uy quyền nhưng mang lại sự sống.
Việc người dân tôn xưng vị thần này là "Bà" thay vì "Ông" phản ánh triết lý âm dương và tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt: Nước mang tính âm, đại diện cho người mẹ, sự sinh sôi, nảy nở và bao dung. Khác hoàn toàn với lễ Nghinh Ông (thờ Cá Ông) của ngư dân biển cả chuyên về cứu nạn khơi xa, Nghinh Bà Thủy Long là khát vọng của cư dân nông nghiệp và thương hồ, cầu mong "mưa thuận gió hòa", dòng chảy hiền hòa để mùa màng tươi tốt và buôn bán thuận lợi.
Về nguồn gốc, tín ngưỡng này xuất phát trực tiếp từ quá trình khẩn hoang phương Nam và nền văn minh lúa nước. Khi những lưu dân người Việt đi mở cõi, họ đối diện với hệ thống sông ngòi chằng chịt, nơi dòng nước vừa mang lại phù sa, tôm cá, vừa tiềm ẩn những cơn lũ dữ. Từ tư duy "vạn vật hữu linh", tục thờ Bà Thủy Long hình thành như một điểm tựa tinh thần để "trấn trạch" vùng đất mới, thể hiện sự kính sợ và biết ơn đối với thiên nhiên.
Theo Ban tổ chức, Lễ hội truyền thống Nghinh Bà Thủy Long xã đảo Thạnh An năm 2025 diễn ra từ ngày 3 đến 6/12, tức từ ngày 14 đến 17/10 âm lịch, với nhiều hoạt động phong phú xuyên suốt.