Bảng giới thiệu về sâm Ngọc Linh. |
Củ sâm Ngọc Linh được cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý sẽ góp phần bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, kiểm soát tốt đối với sâm củ Ngọc Linh.
* Thuốc “giấu” của người Xê ĐăngTừ bao đời này, cây sâm Ngọc Linh được người Xê Đăng sinh sống ở đỉnh núi Ngọc Linh (tỉnh Kon Tum) nơi có độ cao từ 1.800 - 2.500 mét so với mặt nước biển thường hay gọi là cây thuốc “giấu”. Cây thuốc này giúp người dân chống chọi với bệnh tật. Trong chiến tranh, lúc bộ đội đau ốm người Xê Đăng sử dụng thuốc “giấu” giúp bộ đội điều trị bệnh, sớm bình phục sức khoẻ. Thuốc “giấu” giúp người dân và bộ đội đảm bảo sức khoẻ khi đi rừng.
Đến năm 1973 cây thuốc “giấu” này được dược sỹ Đào Kim Long phát hiện giá trị và bắt đầu sưu tầm. Đây là cây bản địa, đặc hữu của núi rừng Ngọc Linh và là loại cây quý hiếm. Tuy nhiên, vì bất cập trong công tác quản lý, cây sâm Ngọc Linh hầu như bị khai thác cạn kiệt và có nguy cơ tuyệt chủng.
Trước thực tế trên, nhiều hộ dân sống trên đỉnh Ngọc Linh bắt đầu sưu tầm sâm Ngọc Linh để bảo tồn và phát triển. Theo đó, người dân chọn mảnh đất trên đỉnh Ngọc Linh có độ cao lớn, được rừng tự nhiên bao bọc, có thảm thực vật là rừng nguyên sinh ở đỉnh Ngọc Linh để trồng sâm.
Tuy đây là loại sâm trồng nhưng thực tế chúng phát triển tự nhiên trên rừng, không có sự can thiệp của bất kỳ loại hoá chất nào. Người dân bao bọc quanh vườn sâm bằng vô số đường hào, rào tấm bạt nhằm chống chuột xâm phạm, ăn củ và gần như thực hiện chiến dịch ăn, ngủ cùng sâm.
Mọi thông tin, vị trí của vườn được người dân giấu kín. Người lạ rất khó tìm vào vì sâm được trồng trên đỉnh núi, có dốc thẳng đứng, đường trơn trượt. Xe máy, ôtô nếu muốn tiếp cận chỉ có thể đi vào mùa khô. Trong mùa mưa, lốp quấn xích mới giúp xe bám đường vào được mặt đường. Sâm quý hiếm nên người Xê Đăng bảo vệ vườn cây bằng mọi biện pháp, bao gồm việc không khai báo, thống kê chính thức diện tích sâm Ngọc Linh được trồng.
Những năm qua, tỉnh Kon Tum phối hợp với các ngành có liên quan, nhà khoa học trong và ngoài tỉnh triển khai đề tài, dự án nghiên cứu việc bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh. Cùng với đó, các cấp uỷ Đảng và chính quyền địa phương ban hành nhiều chính sách ưu tiên phát triển sâm thành sản phẩm hàng hoá, nâng cao đời sống của người dân tại vùng phân bổ sâm tự nhiên.
Ngoài ra, UBND huyện Tumơrông bằng nguồn vốn của các chương trình, dự án khác nhau đầu tư hỗ trợ cây sâm giống cho người dân trồng ở quy mô hộ gia đình… Nguồn gen quý của sâm Ngọc Linh nhờ vậy dần được người dân cùng chính quyền chung tay bảo tồn.
* Rừng sâm cho tương laiĐến nay, tỉnh Kon Tum trồng được khoảng 320 ha Sâm trên đỉnh Ngọc Linh (chưa kể diện tích trồng trong dân). Tỉnh xác định đến năm 2020 Kon Tum sẽ hình thành một vùng chuyên canh Sâm Ngọc Linh với quy mô 1.000 ha. Đến năm 2025, diện tích sâm tăng lên gấp 10 lần.
Để hiện thực hoá mục tiêu trên, năm 2001, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Kon Tum phối hợp với Viện Dược liệu (Bộ Y tế), Trung tâm Nghiên cứu trồng và chế biến cây thuốc cùng Công ty TNHH MTV lâm nghiệp Đăk Tô triển khai dự án “Nghiên cứu hoàn thiện công nghệ sản xuất giống, kỹ thuật trồng và quy hoạch phát triển sâm Ngọc Linh tại Kon Tum”.
Kết quả bước đầu của dự án đã khôi phục vườn sâm giống có khả năng cung cấp giống mở rộng, quy mô. Mô hình trồng sâm tự nhiên, bán tự nhiên cho thấy sâm phát triển tốt, đầu tư ít nhưng hiệu quả kinh tế cao. Theo đó, dự án cấp giống cho từng hộ dân trồng, chăm sóc, quản lý đã phát huy được ý thức, trách nhiệm của từng hộ dân. Công ty cổ phần Sâm Ngọc Linh nơi đang quản lý, bảo vệ và phát triển được hơn 300 ha sâm cũng đưa giống cho người dân trồng tại xã Măng Ri huyện Tumơrông để gây trồng.
Theo ông Trần Văn Hảo-Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Sâm Ngọc Linh, đơn vị đang mở rộng quy mô vườn cây bằng cách liên kết với toàn bộ người dân ở các thôn, làng trong vùng dự án. Công ty cấp giống, giám sát quá trình trồng, vừa góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động lại vừa nâng ý thức bảo vệ phát triển rừng. Sản phẩm sau thu hoạch sẽ là của dân.
Từ những mối liên kết giữa doanh nghiệp, người dân cùng ý thức trong việc bảo tồn, phát triển sâm, đem lại hiệu quả kinh tế cao. Gần 20 năm qua, Công ty cổ phần sâm Ngọc Linh trồng, không khai thác, chủ yếu thu hạt giống để mở rộng diện tích. Ngoài ra, công ty cũng tổ chức thu mua củ sâm, hạt để bảo tồn và phát triển vườn cây.
Theo tính toán, một cây sâm đến mùa thu hạt cho được ít nhất 3 giống cây mới, có cây cho hàng chục hạt giống. Với diện tích trên, mỗi năm vườn sâm của doanh nghiệp cho hàng chục triệu hạt giống để mở rộng diện tích cũng như cung cấp cho dân trồng. Như vậy, tham vọng 1.000 ha sâm trong năm 2020 là hoàn toàn khả thi với tỉnh Kon Tum.
Ông Nguyễn Thành Chung, Giám đốc Công ty TNHH MTV lâm nghiệp Đăk Tô - doanh nghiệp Nhà nước tham gia bảo tồn, phát triển sâm - cho biết, công ty đang quản lý gần 10.000 ha rừng. Tại đây, những nơi có thổ nhưỡng phù hợp đã được khoanh vùng để doanh nghiệp và người dân cùng trồng sâm. Thấy được hiệu quả, lợi ích của việc trồng sâm, người dân đang đua nhau trồng.
“Tương lai 1.000 ha là hoàn toàn khả thi. Năm nay, chúng tôi sẽ khai thác từ 200-300 kg sâm củ. Cuối năm sẽ có các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh như trà sâm, viên ngậm cao cấp từ sâm Ngọc Linh” ông Chung khẳng định.
Theo ông Chung, với diện tích hiện có, hàng năm công ty sẽ cung cấp cả triệu hạt giống cho dân. Tính toán sau 10 năm trồng, mỗi ha sâm cho thu hoạch cả tấn sâm, giá trị 30 - 50 tỷ đồng. Đây không còn là cây xoá nghèo mà cây làm giàu nhanh, bền vững cho đồng bào nơi đây.
Do sâm chỉ phát triển dưới tán rừng, Công ty cổ phần sâm Ngọc Linh đề nghị UBND tỉnh giao đơn vị toàn bộ quỹ đất làm nương rẫy mà trước đây bà con phát đốt để công ty cùng người dân khôi phục trồng lại rừng, tạo vùng đệm an toàn sinh thái cho sâm Ngọc Linh phát triển.
Nhờ các cách làm khoa học, kết hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân, đến nay, tỉnh Kon Tum phát triển được một vùng chuyên canh sâm Ngọc Linh với diện tích gần 320 ha (chưa kể diện tích trong dân). Đến năm 2025, tỉnh Kon Tum có tham vọng hình thành “rừng” sâm với quy mô 9.000 ha.