Vai trò của nghệ nhân trong bảo tồn văn hóa dân tộc ở Điện Biên

Điện Biên là vùng đất giàu bản sắc, nơi hội tụ 19 dân tộc anh em cùng chung sống, tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng, rực rỡ sắc màu. Từ trang phục truyền thống, làn điệu dân ca, điệu múa đến phong tục, tập quán, lễ hội… tất cả đã làm nên kho tàng di sản văn hóa phong phú của tỉnh. Trong hành trình gìn giữ và lan tỏa những giá trị ấy, vai trò của các nghệ nhân được xem như “linh hồn sống”, những người thắp ngọn lửa đam mê, trao truyền tinh hoa cho thế hệ mai sau.

 Những “linh hồn sống” của di sản

Ở Điện Biên, nhiều nghệ nhân đã dành cả cuộc đời gắn bó với di sản, trở thành cầu nối đưa văn hóa truyền thống đến gần hơn với cộng đồng. Ông Vàng Văn Thức, ở bản Na Nát, phường Mường Lay là một ví dụ tiêu biểu.

Hơn 30 năm gắn bó với hát Then và lễ Kin pang then – nghi lễ tạ ơn thần linh, tổ tiên của dân tộc Thái trắng, ông được coi là “người giữ hồn” của đồng bào Thái tại Mường Lay. Năm 2015, ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Không chỉ truyền dạy trong cộng đồng người Thái, ông còn tận tình hướng dẫn cả những học viên người Kinh có niềm đam mê với văn hóa dân gian.

Không riêng ông Thức, nhiều nghệ nhân khác cũng đang lặng thầm giữ lửa văn hóa. Nhiều nghệ nhân nổi tiếng với nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Thái. Bằng đôi bàn tay khéo léo và tâm huyết, các bà vừa duy trì nghề dệt trong gia đình, vừa mở lớp truyền nghề cho phụ nữ, thanh niên trong bản, góp phần hồi sinh những hoa văn tinh xảo tưởng chừng mai một.

Đồng bào Mông nhắc đến Pú Súa, còn là nhắc đến tiếng khèn trầm bổng của nghệ nhân Hầu Phái Sếnh. Anh Hậu A Sở - một học trò của nghệ nhân Hậu Phái Sếnh, chia sẻ: “Trước đây, tôi chỉ biết nghe khèn, chứ không biết thổi. Nhờ nghệ nhân Hầu Phái Sếnh chỉ bảo, giờ tôi đã có thể biểu diễn  trong các dịp lễ hội của bản. Quan trọng hơn là tôi thấy mình thêm yêu văn hóa Mông và muốn góp phần giữ gìn nét đẹp này cho con cháu mai sau...”.

Điều đáng trân trọng ở các nghệ nhân là họ không chỉ lưu giữ kỹ năng, mà còn có trách nhiệm truyền dạy cho thế hệ trẻ. Nhiều lớp học dân ca, múa xòe, nhạc cụ truyền thống được mở ngay tại nhà nghệ nhân, thu hút đông đảo thanh, thiếu niên tham gia. Chính sự nhiệt tình, trách nhiệm của họ đã góp phần giúp lớp trẻ hiểu, yêu và tự hào hơn về văn hóa dân tộc mình.

Bên cạnh đó, các nghệ nhân cũng tích cực tham gia các lễ hội, sự kiện văn hóa – du lịch của tỉnh, giới thiệu và trình diễn các tiết mục dân gian, giúp công chúng trong và ngoài nước có cơ hội tiếp cận, trải nghiệm nét đẹp văn hóa đặc sắc của Điện Biên. Qua đó, di sản không chỉ được bảo tồn trong phạm vi cộng đồng mà còn lan tỏa rộng rãi, trở thành tài sản chung của xã hội.

Bảo tồn gắn với phát triển bền vững

Những năm qua, tỉnh Điện Biên đã quan tâm, tạo điều kiện để nghệ nhân phát huy vai trò trong sự nghiệp bảo tồn văn hóa. Hàng chục nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú; nhiều dự án, chương trình hỗ trợ sưu tầm, truyền dạy dân ca, nhạc cụ, nghề thủ công truyền thống đã được triển khai. Đây là nguồn động viên to lớn, giúp nghệ nhân thêm gắn bó, yên tâm cống hiến.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, không ít nghệ nhân đã cao tuổi, sức khỏe hạn chế, trong khi lớp trẻ còn ít mặn mà với nghề truyền thống. Do đó, việc phát huy vai trò nghệ nhân cần gắn với chính sách đãi ngộ phù hợp, hỗ trợ kinh phí truyền dạy, đồng thời kết hợp phát triển du lịch văn hóa để tăng giá trị, sức sống cho di sản.

Trong dòng chảy hội nhập, nhiều giá trị văn hóa có nguy cơ mai một. Chính vì vậy, vai trò của nghệ nhân càng trở nên quan trọng, là điểm tựa để cộng đồng gìn giữ bản sắc riêng, đồng thời hòa nhập cùng sự phát triển chung của đất nước.

Những nghệ nhân như ông Vàng Văn Thức, Hậu Phái Sếnh và nhiều nghệ nhân dệt thổ cẩm... không chỉ là người giữ hồn di sản, mà còn là tấm gương sáng để thế hệ trẻ noi theo. Họ đã, đang và sẽ tiếp tục viết tiếp câu chuyện về sự trường tồn của văn hóa dân tộc, để kho tàng văn hóa Điện Biên mãi rực rỡ trong dòng chảy thời gian.