Mục tiêu của chương trình hướng tới giảm nghèo nhanh, bền vững, thu hẹp dần khoảng cách về mức sống, thu nhập của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi so với bình quân chung của cả nước; cải thiện đời sống của nhân dân; nâng cao số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động là người dân tộc thiểu số...
Quang cảnh Quốc hội chiều 11/6. Ảnh: Doãn Tấn/ TTXVN
Giải quyết vấn đề bức thiết
Chương trình thực hiện ở địa bàn vùng dân tộc thiểu số và miền núi là các xã, thôn có tỷ lệ hộ dân tộc thiểu số từ 15% trở lên trong 10 năm (2021-2030). Thời gian thực hiện chương trình chia thành 2 giai đoạn: giai đoạn 1 từ năm 2021 đến năm 2025; giai đoạn 2 từ năm 2026 đến năm 2030.
Qua thực hiện chương trình nhằm giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc thiểu số đi đôi với xóa bỏ phong tục tập quán lạc hậu; thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em; đảm bảo hệ thống chính trị ở cơ sở vững mạnh, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, đảm bảo an ninh biên giới quốc gia; củng cố, tăng cường khối đại đoàn kết các dân tộc, nâng cao niềm tin của đồng bào các dân tộc đối với Đảng, nhà nước.
Mục tiêu cụ thể đến năm 2025 cải thiện cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội, tạo sinh kế giải quyết vấn đề bức thiết của nhóm dân tộc rất ít người và dân tộc còn nhiều khó khăn đối với hơn 16.100 hộ; hỗ trợ tạo mô hình sinh kế, ổn định đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số ở 382 xã biên giới đất liền; góp phần tăng thu nhập bình quân người dân tộc thiểu số trên 2 lần so với 2020. Bên cạnh đó, chương trình nhằm góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi hàng năm trên 3%; phấn đấu giảm trên 60% số xã, thôn đặc biệt khó khăn so với tiêu chí năm 2020…
Định hướng mục tiêu đến năm 2030, Chương trình nhằm nâng cao thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số bằng 1/2 bình quân chung của cả nước; giảm hộ nghèo xuống dưới 10%; cơ bản không còn các xã, thôn đặc biệt khó khăn; 70% số xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đạt chuẩn nông thôn mới. Ngoài ra, chương trình nhằm chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số, hàng năm thu hút 3% lao động sang làm các ngành, nghề: công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, du lịch, dịch vụ. Đến năm 2030, Chương trình phấn đấu khoảng 40% lao động người dân tộc thiểu số biết làm các ngành nghề công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, du lịch, dịch vụ…
Cần đầu tư trọng tâm, trọng điểm
Tổng nguồn vốn thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 khoảng 137.665 tỷ đồng; giai đoạn 2026-2030 khoảng 134.270 tỷ đồng. Dự kiến nhu cầu đầu tư lớn trong khi khả năng nguồn lực đáp ứng có hạn, nếu đầu tư dàn trải, phân tán sẽ khó đạt được mục tiêu đề ra. Vì vậy, tại báo cáo thẩm tra Đề xuất chủ trương đầu tư Chương trình, một số ý kiến trong Ủy ban Dân tộc của Quốc hội đề nghị Chính phủ tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng những vấn đề cấp bách, bức xúc, lựa chọn đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cùng với các giải pháp có tính khả thi, phù hợp với từng giai đoạn, thực sự mang lại hiệu quả. Đồng quan điểm về đầu tư trọng tâm, trọng điểm, nhiều ý kiến cho rằng, trong giai đoạn đầu triển khai dự án, tập trung giải quyết các vấn đề cơ bản như nhà ở, đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt; sắp xếp, bố trí dân cư vùng sạt lở nguy hiểm; phát triển sản xuất, bảo đảm sinh kế; đầu tư hệ thống kết cấu hạ tầng thiết yếu; quan tâm đúng mức giáo dục, đào tạo; chú ý công tác truyền thông, tuyên truyền, biểu dương, tôn vinh điển hình tiên tiến.
Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị Chính phủ cần làm rõ cơ sở tính toán kinh phí từ định mức, nhu cầu và nội dung hoạt động để xác định phù hợp; dự kiến kinh phí đối với hạng mục các dự án sát thực tế và khả năng cân đối, bố trí vốn; bảo đảm hoàn thành dứt điểm các hạng mục đầu tư theo từng giai đoạn, bảo đảm khả thi thực hiện, tránh đầu tư dàn trải, phân tán, kém hiệu quả. Một số ý kiến cho rằng, kinh phí thực hiện Chương trình vẫn chưa khắc phục được hạn chế khi xây dựng chính sách dân tộc trước đây, đó là mục tiêu đề ra lớn nhưng không bố trí đủ nguồn lực. Các ý kiến đề nghị Chính phủ cần xây dựng kế hoạch, tập trung nguồn lực đầu tư để bảo đảm thực hiện các mục tiêu đã đề ra.
Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc của Quốc hội Đỗ Văn Chiến đề nghị Chính phủ làm rõ hơn phân công nhiệm vụ của Ủy ban Dân tộc và các bộ, ngành liên quan đến toàn bộ chương trình cũng như từng dự án thành phần một cách hợp lý, bảo đảm nguyên tắc rõ ràng, không chồng chéo và phù hợp với chức năng, nhiệm vụ. Ủy ban Dân tộc đề nghị Chính phủ đẩy mạnh việc phân cấp và nâng cao vai trò, trách nhiệm của chính quyền địa phương; thực hiện công khai, dân chủ, đảm bảo sự tham gia tích cực, chủ động của cộng đồng và người dân trong các khâu thực hiện Chương trình; phát huy tinh thần nỗ lực vươn lên của đồng bào dân tộc thiểu số; thực hiện phương châm “dân cần, dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân hưởng lợi”, “xã, thôn có công trình, dân có việc làm, tăng thu nhập”.
Ngoài ra, một số ý kiến đề xuất tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá việc thực hiện Chương trình ở các cấp, các ngành; phòng, chống các biểu hiện tiêu cực khi thực hiện; huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc để cùng giám sát quá trình triển khai và đánh giá kết quả, đảm bảo thực hiện thắng lợi các mục tiêu của Chương trình.