Việt Nam đang nỗ lực kiểm soát dịch COVID-19.
Ngày 30/1/2020, Tổng Giám đốc WHO tuyên bố dịch COVID-19 (tên gọi cũ là nCoV) là sự kiện y tế công cộng gây quan ngại toàn cầu (PHEIC). Các ca bệnh COVID-19 xuất hiện ở tất cả năm khu vực của WHO và việc lây truyền từ người sang người xảy ra cả ở trong và ngoài Trung Quốc đại lục. WHO đã tiếp tục làm việc với các quốc gia và các chuyên gia để tìm hiểu về loại virus mới này và thông báo các hành động tiếp theo.
Trong khi vẫn còn nhiều điều chưa biết về COVID-19, WHO đã đưa ra một số thông tin được biết về COVID-19 cho đến nay và những biện pháp có thể thực hiện để mỗi người tự bảo vệ bản thân và người thân của mình.
Người nhiễm COVID-19 có thể bị nặng đến mức nào?
Vi rút này có thể gây ra các triệu chứng nhẹ giống như cúm, nhưng cũng có thể gây bệnh nặng. Bệnh nhân bị nhiễm virus sẽ xuất hiện một loạt triệu chứng. Mặc dù bệnh này có thể gây bệnh nặng ở một số người, nhưng hầu hết chỉ mắc bệnh nhẹ. Vì vậy, bệnh không giống như hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) hoặc hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS).
Trong khi những thông tin về dịch bệnh đang thay đổi nhanh chóng, thì tỷ lệ tử vong hiện nay là khoảng 2% và tỷ lệ nguy kịch hiện chiếm khoảng 3%. Thống kê các trường hợp tử vong cho thấy, những người lớn tuổi mắc các bệnh lý nền (bệnh tiểu đường, bệnh tim mạch hoặc bệnh mạn tính khác như ung thư) vốn dĩ có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch của họ, có tỷ lệ tử vong cao hơn.
COVID-19 từ đâu đến?
Virus Corona (CoV) là một họ virus lớn gây ra các bệnh từ cảm lạnh thông thường đến các bệnh cảnh nghiêm trọng hơn như MERS-CoV và SARS-CoV. Virus Corona mới COVID-19 là một chủng mới trước đây chưa được xác định ở người.
Một số loại virus Corona là có nguồn gốc từ động vật, tức chúng có thể lây truyền giữa động vật và con người. Các nghiên cứu trước đây nghi ngờ rằng SARS-CoV được truyền từ dơi sang cầy hương rồi sang người và MERS-CoV được truyền từ lạc đà sang người. Một số loại virus Corona đã được biết hiện đang có ở động vật, nhưng chưa gây bệnh cho người.
Đường lây truyền của COVID-19
Dựa trên những thông tin nhận được đến nay và dựa trên kinh nghiệm đối với các virus Corona khác (như MERS-CoV và SARS-CoV), nhiều khả năng loại virus mới này lây lan chủ yếu qua tiếp xúc gần giữa người với người, qua đường hô hấp, trong trường hợp này là giọt bắn (ví dụ nó được tạo ra khi người nhiễm bệnh ho, hắt hơi hoặc trong một số quy trình chăm sóc y tế) và qua tiếp xúc với các bề mặt có chứa virus (ví dụ khi một người bị nhiễm bệnh và một người khác dùng chung cốc, ly). Đây là lý do tại sao WHO khuyên nên duy trì vệ sinh tay và đường hô hấp đúng cách.
Ước tính sơ bộ của chính quyền Trung Quốc cho thấy virus có thể truyền từ một người sang hai hoặc nhiều người khác. Khi các điều tra viên thu thập dữ liệu và khi các biện pháp chống dịch có hiệu lực, con số này sẽ thay đổi.
Đây là một loại virus mới và đang tiếp tục thay đổi nhanh chóng. WHO sẽ tiếp tục phân tích thông tin ở những ca bệnh hiện nay, cũng như các ca bệnh mới để hiểu thêm về loại virus này.
Sự khác biệt giữa COVID-19 với cảm cúm hoặc cảm lạnh thông thường
Những người bị nhiễm virus COVID-19, bị cảm cúm hay cảm lạnh thường đều có những triệu chứng hô hấp như sốt, ho và sổ mũi. Mặc dù có nhiều triệu chứng giống nhau, nhưng chúng lại do các loại virus khác nhau gây ra. Chính do sự giống nhau này, nên khó để có thể chẩn đoán bệnh nếu chỉ dựa vào các triệu chứng. Vì vậy, để xác định các ca nhiễm COVID-19 cần đến các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm.
WHO luôn khuyến cáo những người bị ho dai dẳng, sốt và cảm thấy khó thở nên đi khám sớm. Người bệnh cũng nên kể cho nhân viên y tế lịch trình nếu có đi tới Hồ Bắc, Trung Quốc trong vòng 14 ngày trước khi các triệu chứng xuất hiện, hoặc nếu đã có tiếp xúc gần với một người bị ốm và có những triệu chứng hô hấp.
COVID-19 có thể lây truyền trong thời gian ủ bệnh không?
Việc xác định thời gian người bị nhiễm virus truyền bệnh cho những người khác là hết sức quan trọng đối với những nỗ lực kiểm soát dịch bệnh. Bệnh án chi tiết của những người bị nhiễm bệnh có chứa những thông tin cần thiết giúp xác định thời gian lây nhiễm của loại vi rút mới này. Những báo cáo gần đây cho thấy những người bị nhiễm COVID-19 có thể lây bệnh sang cho những người khác ngay cả khi chưa có những triệu chứng rõ ràng. Mặc dù vậy, những dữ liệu hiện có chỉ ra rằng những người có triệu chứng mới là nguồn lây bệnh chính.
COVID-19 có lây qua khí dung (aerosol)?
Một số người đang đánh đồng khí dung (aerosol) tức là lây truyền qua không khí. Các giọt bắn, tiếp xúc trực tiếp và truyền qua không khí là các cách truyền bệnh truyền nhiễm từ người sang người. Tuy nhiên, các giọt bắn có kích thước quá lớn và nặng nên không thể bay lơ lửng trong không khí trong thời gian dài, do đó hầu hết chúng bám vào các vật tiếp xúc trong khoảng cách gần.
Hiện tại, bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy virus COVID-19 lây lan qua tiếp xúc và giọt bắn. Trung Quốc cũng đã làm rõ rằng không có bằng chứng cho thấy khí dung (aerosol) là đường truyền chính cho virus COVID-19. Đây là virus mới và WHO vẫn đang tiếp tục theo dõi các đường lây truyền có thể.
Có thể lây COVID-19 từ các vật nuôi trong nhà không?
WHO khẳng định điều này là không thể. Cho tới nay chưa có bằng chứng về việc vật nuôi trong nhà như chó hay mèo bị nhiễm và làm lây lan COVID-19.
Có bị lây nếu nhận bưu kiện từ Trung Quốc hay những nơi đã phát hiện virus?
Những phân tích trước đây về các loại virus Corona khác cho thấy chúng không tồn tại quá lâu trên một bề mặt. Vì thế, rất khó để bị nhiễm COVID-19 nếu chỉ chạm vào mặt ngoài của một bưu kiện được gửi từ vùng dịch về. Virus thường không thể tồn tại lâu trên các bề mặt xốp như giấy hoặc bìa cứng.
Những cách giảm nguy cơ lây nhiễm:
Với người sống ở khu vực có dịch ở Trung Quốc hay trở về từ vùng dịch, cần lưu ý những thông tin mới nhất về tình hình dịch bệnh và giữ gìn sức khỏe bằng những cách sau:
- Duy trì khoảng cách giao tiếp từ 1 - 2 m giữa mình và người khác, đặc biệt là những người đang ho, hắt hơi và bị sốt
- Tránh sờ vào mắt, mũi và miệng
- Rửa tay thường xuyên bằng dung dịch rửa tay có cồn hoặc với xà phòng và nước
- Nếu bị sốt, ho và khó thở, người dân cần đi khám sớm và kể cho nhân viên y tế biết chi tiết trước đó đã đi những đâu.
Với những người không sống hoặc không đến các vùng dịch bệnh ở Trung Quốc, không tiếp xúc với những người bị ảnh hưởng, hãy lưu ý thông tin mới nhất và chỉ cần và giữ gìn sức khỏe bằng các cách như:
- Bảo đảm chế độ ăn uống cân bằng, ngủ đủ giấc và thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh cúm thông thường
- Tránh sờ vào mắt, mũi và miệng
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước hoặc dung dịch rửa tay có cồn
Có nên khẩu trang thường xuyên?
Đeo khẩu trang y tế có thể hạn chế sự lây lan của một số bệnh đường hô hấp. Tuy nhiên, chỉ sử dụng khẩu trang thì không ngăn chặn được việc lây nhiễm, mà phải kết hợp với các biện pháp phòng ngừa khác như vệ sinh tay và đường hô hấp và tránh tiếp xúc gần – giữ khoảng cách ít nhất 1,5 m với người khác.
WHO khuyến cáo mọi người sử dụng khẩu trang y tế một cách hợp lý, để tránh lãng phí những tài nguyên quý giá và tránh sử dụng khẩu trang không đúng cách. Điều này có nghĩa là chỉ sử dụng khẩu trang nếu bạn có các triệu chứng về hô hấp (ho hoặc hắt hơi), nghi ngờ nhiễm COVID-19 với các triệu chứng nhẹ hoặc đang chăm sóc cho người bị nghi ngờ nhiễm COVID-19. Một ca nghi ngờ nhiễm COVID-19 là trường hợp người bị nghi nhiễm có lịch sử đi lại khu vực báo cáo có dịch bệnh COVID-19 ở Trung Quốc, hoặc tiếp xúc gần với một người đến từ Trung Quốc và có các triệu chứng hô hấp.
Sử dụng khẩu trang ở nơi công cộng chỉ có thể bảo vệ người khác nếu bạn là người có triệu chứng bệnh chứ không thể bảo vệ bản thân mình.
Chưa có thuốc đặc trị COVID-19
Cho đến nay, chưa có một loại thuốc nào được khuyến nghị sử dụng trong việc phòng ngừa và điều trị virus Corona chủng mới. Tuy nhiên, những người nhiễm COVID-19 sẽ được điều trị triệu chứng và những trường hợp nặng sẽ được điều trị hỗ trợ tối ưu. Một số phương pháp điều trị đặc hiệu hiện đang được nghiên cứu và sẽ được thử nghiệm trên lâm sàng. WHO đang điều phối những nỗ lực phát triển thuốc điều trị đặc hiệu COVID-19.
Để tránh bị nhiễm virus Corona chủng mới, người dân hãy giữ gìn vệ sinh tay và hô hấp cơ bản, thực hiện an toàn thực phẩm và nếu có thể, tránh tiếp xúc gần với những người có những triệu chứng của các bệnh về hô hấp như ho hay hắt hơi.
Những biện pháp sau đây không được khuyến cáo trong việc điều trị COVID-19 bởi chúng không có hiệu quả và có thể gây nguy hiểm như:
- Hút thuốc
- Tự uống thuốc, ví dụ như kháng sinh
- Đeo nhiều khẩu trang cùng lúc để tối ưu mức bảo vệ
Virus Corona chủng mới không thể dùng kháng sinh để ngăn ngừa và điều trị loại virus này.
Hiện cũng chưa có vắc xin phòng COVID-19. Việc sản xuất vắc-xin đang được tiến hành để các thử nghiệm lâm sàng có thể bắt đầu sau 3 - 4 tháng tới.
Việt Nam được đánh giá cao trong đối phó với loại virus mới
Năng lực của Việt Nam trong việc xử trí các vấn đề y tế công cộng khẩn cấp, kể cả các đợt bùng phát dịch bệnh truyền nhiễm mới nổi, đã tăng lên đáng kể. Kết quả này có được sau nhiều năm đầu tư tăng cường năng lực về giám sát, đánh giá nguy cơ, năng lực phòng thí nghiệm, phòng ngừa và kiểm soát nhiễm khuẩn và quản lý lâm sàng, truyền thông nguy cơ…
WHO ghi nhận Việt Nam đã xử lý dịch bệnh này rất tốt. Chính phủ đã khởi động hệ thống ứng phó ở giai đoạn đầu của dịch, tăng cường giám sát, đảm bảo phòng ngừa và kiểm soát nhiễm khuẩn, quản lý ca bệnh tại các cơ sở y tế và tăng cường xét nghiệm bên cạnh thực hiện các hoạt động truyền thông và hợp tác đa ngành.
Dự kiến những ngày tới, Việt Nam sẽ có thêm các trường hợp nhiễm COVID-19. Vì vậy, Việt Nam cần tiếp tục cảnh giác và sẵn sàng kiểm soát dịch bệnh.
Dựa trên thông tin hiện có, WHO cũng không khuyến nghị bất kỳ sự hạn chế nào với các hoạt động đi lại hoặc thương mại.
Khuyến nghị về vấn đề cho học sinh nghỉ học, huỷ các sự kiện công cộng để phòng dịch lây lan
Hiện cơ quan chức năng của các quốc gia có thể đưa ra quyết định về các biện pháp bổ sung như: Cho học sinh nghỉ học hoặc hủy bỏ các sự kiện tập trung đông người căn cứ vào mức độ nguy cơ lây lan dịch bệnh ở quốc gia đó.