Theo thông tin từ UBND xã Lâm Thao, điểm sạt lở xảy ra từ Km72+200 đến Km73+200 trên tuyến đê tả sông Thao với chiều dài hơn 1km, có đoạn lở sâu từ 10 đến 15 mét. Đặc biệt, tại đoạn từ Km72+900 đến Km73+100, điểm sạt lở chỉ còn cách mép kè từ 8 đến 10 m – đây là khoảng cách rất nguy hiểm, đặt toàn bộ hệ thống kè trước nguy cơ bị tụt xuống lòng sông nếu mưa lũ tiếp tục diễn biến phức tạp.
Cùng đó, nhiều diện tích đất bãi canh tác, chủ yếu trồng chuối và hoa màu của người dân khu 7 – xã Lâm Thao đã bị nước cuốn trôi. Một số hộ dân cho biết, sạt lở xảy ra cả ban ngày lẫn ban đêm, đất sụt thành từng mảng lớn, ăn sâu vào bờ và có xu hướng lan rộng.
UBND xã Lâm Thao đã khẩn trương chỉ đạo khoanh vùng khu vực nguy hiểm, cảnh báo người dân không chăn thả gia súc hay canh tác tại các điểm có nguy cơ cao, đồng thời kiến nghị cấp trên có phương án xử lý, gia cố kè chống sạt lở tại những đoạn đê chưa được kiên cố hóa nhằm bảo vệ hệ thống đê điều và ổn định đời sống, sản xuất của người dân.
Trong khi đó, chính quyền địa phương và ngành thủy lợi tỉnh Phú Thọ xác định nguyên nhân chính của tình trạng sạt lở là do tác động của mưa lớn kéo dài, làm gia tăng lưu lượng và tốc độ dòng chảy.
Ông Nguyễn Hùng Sơn - Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Phú Thọ cho hay, trong thời gian gần đây, mưa lớn cục bộ khiến mực nước giữa thượng lưu và hạ lưu có sự chênh lệch rõ rệt, từ đó làm tăng vận tốc dòng chảy, khiến dòng chủ lưu áp sát bờ tả, gây xói sâu lòng sông và dẫn đến sạt lở.
Bên cạnh đó, việc hình thành các bãi bồi ngoài kè sau khi công trình đê điều được xây dựng cách đây hơn 10 năm cũng là yếu tố khiến khu vực này dễ bị sạt lở. Người dân tận dụng bãi bồi để trồng trọt nhưng đây là khu vực không được thiết kế để chịu lực, khi thiên tai xảy ra thì rất dễ bị sụt lún, sạt trượt.
Về mối liên quan giữa hoạt động khai thác cát và tình trạng sạt lở, ông Sơn cho rằng, tác động có thể có, nhưng chưa thể khẳng định được mức độ ảnh hưởng cụ thể đến khu vực sạt lở. Chi cục Thủy lợi không có chức năng kiểm tra thực địa mỏ cát nên không thể đánh giá được chiều rộng, chiều sâu hay tần suất khai thác của đơn vị. Mỏ cát hiện do Công ty CP Thương mại Huyền Đức quản lý và khai thác, nằm ở phía hạ lưu, cách khu vực sạt lở vài trăm mét.
Trái ngược với nhận định của cơ quan chức năng, nhiều hộ dân sinh sống sát bờ sông lại khẳng định sạt lở xảy ra dữ dội hơn kể từ khi hoạt động hút cát gia tăng. Họ không chỉ chứng kiến các tàu hút cát hoạt động liên tục suốt ngày đêm mà còn cho rằng chính các hố sâu do hút cát tạo ra đã làm thay đổi dòng chảy, tạo xoáy và đánh mạnh vào bờ sông gây nên sạt lở nghiêm trọng.
Bà Trần Thị T, khu 7, xã Lâm Thao bức xúc chia sẻ, gia đình từng trồng 150 gốc chuối tính từ bãi đất gần nhà ra phía lòng sông trên bãi đất bồi đã hình thành hơn 10 năm nay, thế nhưng giờ chỉ còn hơn chục gốc sống sót. Chuối đang ra quả phải chặt non bán tháo vì đất sụt từng ngày. Tàu hút cát, tàu chở cát cỡ lớn chạy cả ngày và đêm tạo sóng đánh vào bờ khiến sạt lở càng nhanh hơn...
Cùng quan điểm, ông Hoàng Văn Đ, khu 7 bức xúc, mỏ cát cách khu vực sạt lở vài trăm mét, tàu hút hoạt động suốt ngày, đoạn hút rộng hàng chục mét và rất sâu. Khi nước lên, chảy xiết, dòng chảy bị xoáy vào rãnh sâu dưới lòng sông, từ đó đánh vào bờ gây nên tình trạng sạt lở nghiêm trọng, vì thế không thể nói không có liên quan giữa khai thác cát và sạt lở…
Trên thực tế, những phản ánh từ người dân, dù mang tính cảm tính, nhưng lại là thực tế quan sát kéo dài qua nhiều năm. Đặc biệt, nhiều ý kiến cho rằng sạt lở thường xảy ra nghiêm trọng hơn sau các đợt mưa lũ trùng với thời điểm tàu hút cát hoạt động mạnh.
Sạt lở ven sông là hiện tượng tự nhiên xảy ra phổ biến tại các vùng có địa hình bãi bồi, đất yếu và dòng chảy biến động. Tuy nhiên, khi kết hợp với tác động của con người, cụ thể là khai thác cát không kiểm soát, mức độ nguy hiểm sẽ gia tăng đột biến.
Theo ông Nguyễn Hùng Sơn, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Phú Thọ, hàng năm đơn vị đều đánh giá hiện trạng và mức độ an toàn các vở bờ sông, đặc biệt là khu vực đông dân cư. Sau các đợt mưa lũ, các đơn vị liên quan thường xuyên kiểm tra nắm bắt, khi có hiện tượng sạt lở đểu có thông báo, cảnh báo, cắm biển, căng dây nhằm đảm bảo an toàn cho người dân quanh khu vực sạt lở. Đối với những điểm sạt lở có các mỏ khai thác, khi có hiện tượng sạt lở thì sẽ yêu cầu đơn vị dừng khai thác.
UBND xã Lâm Thao cũng đã khẩn trương chỉ đạo các khu dân cư dọc tuyến đê tăng cường theo dõi, nắm bắt tình hình sạt lở, khoanh vùng khu vực nguy hiểm. Tuyên truyền, vận động người dân không chăn thả gia súc, không đi vào khu vực có nguy cơ sụt lún, sạt lở cao. Đồng thời, thực hiện kiểm tra thường xuyên, kịp thời báo cáo UBND xã và các cấp có thẩm quyền để có biện pháp ứng phó phù hợp, đảm bảo an toàn cho người dân.