Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), mỗi người dân Việt Nam sử dụng hơn một chiếc túi nylon/ngày, số lượng túi nylon thải ra môi trường hàng năm khoảng 31,4 tỷ túi nhưng chỉ 17% trong số đó được tái sử dụng và tái chế. Nhựa sử dụng một lần được đưa vào bãi chôn lấp hoặc thải ra môi trường. Để thay đổi thực trạng này, cần có sự chung tay của toàn xã hội, trong đó giới trẻ được đánh giá là lực lượng tiên phong và có sức ảnh hưởng lớn.
Một bãi thu gom rác thải nhựa để tái chế tại Lào Cai. Ảnh: Ngọc Hà/TTXVN
Sử dụng nhựa dùng một lần - thói quen cần thay đổi
Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có lượng rác thải nhựa lớn nhất thế giới, trong đó giới trẻ là đối tượng tiêu thụ đồ nhựa dùng một lần nhiều nhất. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ thói quen tiêu dùng nhanh, tiện lợi và sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, đặc biệt là các dịch vụ giao đồ ăn, mua sắm trực tuyến.
Kết quả từ cuộc khảo sát có tên “Hơn 3.000 sinh viên nói gì về văn hóa sản phẩm nhựa dùng một lần” do Chương trình đối tác hành động quốc gia về nhựa Việt Nam (NPAP Việt Nam) và Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam phối hợp thực hiện cho thấy, thế hệ trẻ không chỉ nhận thức rõ vấn đề mà còn mong muốn lên tiếng và hành động nhằm góp phần thay đổi môi trường sống. Khảo sát được thực hiện từ tháng 11 đến tháng 12/2024 thu hút gần 3.500 phản hồi qua hình thức trực tuyến. Khảo sát nhằm hai mục tiêu chính: Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức và thói quen tiêu dùng của giới trẻ và xây dựng cơ sở dữ liệu hỗ trợ các đề xuất, kiến nghị nhằm giảm thiểu ô nhiễm nhựa tại Việt Nam trong tương lai.
Phần lớn sinh viên vẫn duy trì thói quen sử dụng nhựa một lần trong đời sống hằng ngày. Có tới 60% sinh viên xác nhận túi nylon là sản phẩm nhựa dùng một lần phổ biến nhất và cần được ưu tiên trong các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm nhựa tại Việt Nam. Đặc biệt, tần suất sử dụng túi nylon trong tuần lên tới 54%, phản ánh mức độ phổ biến của thói quen này. Phân tích sâu hơn các yếu tố tác động đến hành vi tiêu dùng, khảo sát chỉ ra rằng sự tiện lợi là nguyên nhân lớn nhất khiến sinh viên tiếp tục sử dụng nhựa một lần với tỷ lệ lên tới 67%. Bên cạnh đó, giá cả cũng là một rào cản đáng kể khi có 39% sinh viên cho rằng các sản phẩm thay thế nhựa một lần có chi phí cao. Ý thức bảo vệ môi trường và áp lực xã hội cũng có ảnh hưởng nhất định, tác động đến 38% sinh viên. Đáng chú ý, sự sẵn có của các sản phẩm thay thế lại không phải là yếu tố quyết định, nhiều bạn trẻ vẫn lựa chọn nhựa một lần dù đã có các giải pháp thay thế trên thị trường.
Về nhận thức tiêu dùng, khảo sát cho thấy mạng xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông tin về tác hại của nhựa một lần. Có tới 92% sinh viên cho biết họ tiếp cận thông tin này qua các nền tảng Facebook, TikTok, Instagram. Khi mua sản phẩm nhựa dùng một lần, 39% sinh viên thừa nhận họ cảm thấy áy náy ở các mức độ khác nhau. Đặc biệt, 40% sinh viên cho biết có động lực thực hiện các biện pháp giảm thiểu nhựa trong tiêu dùng. 83% sinh viên, tương đương 2.900/3.945 phản hồi đồng tình người tiêu dùng phải chịu trách nhiệm chính trong việc giảm thiểu nhựa dùng một lần.
Dưới góc nhìn của sinh viên, hơn 50% đánh giá rào cản lớn nhất trong việc giảm thiểu nhựa một lần chính là thói quen tiêu dùng; 53% nhận định sự tiện lợi là yếu tố khiến họ tiếp tục sử dụng nhựa một lần, trong khi 54% cho rằng thiếu chính sách khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi sang sản phẩm thân thiện với môi trường cũng là một trở ngại lớn.
Theo bà Nguyễn Vũ Linh, Trợ lý Truyền thông và Kết nối của Chương trình đối tác hành động quốc gia về nhựa Việt Nam (NPAP Việt Nam), mặc dù khảo sát chỉ diễn ra trong thời gian ngắn và với quy mô giới hạn, kết quả thu được cho thấy một bộ phận đáng kể giới trẻ Việt Nam đã nhận thức rõ về vấn đề ô nhiễm nhựa, sẵn sàng thay đổi hành vi tiêu dùng và tích cực ủng hộ các chiến dịch truyền thông về sản phẩm xanh. Điều này mở ra nhiều cơ hội để xây dựng những chương trình hành động thực tế nhằm thúc đẩy lối sống bền vững, hướng tới một môi trường xanh - sạch - đẹp hơn trong tương lai.
Giải pháp loại bỏ nhựa dùng một lần
Tại tọa đàm “Suy ngẫm về văn hóa dùng đồ nhựa một lần ở giới trẻ” do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam tổ chức mới đây, ông Lê Ngọc Tuấn, NPAP Việt Nam nhấn mạnh, ô nhiễm nhựa đã và đang hiện hữu trong cuộc sống, đe dọa nghiêm trọng đến môi trường và sức khỏe con người. Nguồn gốc của vấn đề xuất phát từ việc sản xuất, tiêu dùng và thải bỏ nhựa một cách thiếu bền vững. Chúng ta đang đánh đổi sự sống bền vững của hành tinh để đổi lấy sự tiện lợi trước mắt. Đã đến lúc cần phải suy ngẫm lại, đặc biệt là giới trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước.
Tiến sĩ Kim Thị Thúy Ngọc, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhận định, sử dụng nhựa đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại. Từ hàng quán, chợ dân sinh đến siêu thị và các cửa hàng ăn nhanh đều thấy sự hiện diện của các sản phẩm nhựa dùng một lần. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự thay đổi từ nhận thức đến hành động của mỗi cá nhân, đồng thời phải có các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước nhằm thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm thay thế.
Một trong những giải pháp quan trọng nhằm giảm thiểu nhựa dùng một lần là thúc đẩy thay đổi hành vi trong cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Tiến sĩ Kim Thị Thúy Ngọc cho rằng, hạn chế sử dụng túi nylon và đồ nhựa dùng một lần trong sinh viên có thể được thực hiện thông qua các cuộc thi, câu lạc bộ xanh và chiến dịch môi trường. Những sáng kiến này không chỉ giúp nâng cao nhận thức mà còn tạo ra động lực để sinh viên chủ động tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường. Cùng với đó, sự thay đổi của doanh nghiệp trong sản xuất và cung cấp các sản phẩm thay thế cũng đóng vai trò quan trọng.
Từ góc độ người tiêu dùng, bạn Hoàng Việt Anh, sinh viên Đại học Kinh tế Quốc dân chia sẻ, bản thân đang thực hành sống xanh nhưng hành vi tiêu dùng vẫn mang tính ngẫu hứng, thiếu tính nhất quán. Vì vậy, cần có những cơ chế khuyến khích rõ ràng như trao thưởng hoặc ghi nhận hành động sử dụng sản phẩm thay thế đồ nhựa. Khi được ghi nhận và khuyến khích, người trẻ sẽ dễ dàng duy trì thói quen tiêu dùng bền vững, hình thành ý thức bảo vệ môi trường một cách tự nhiên và lâu dài.
Theo nghiên cứu năm 2023 của Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), chi phí là một trong những trở ngại lớn đối với việc chuyển đổi sang các sản phẩm thân thiện với môi trường. Giá thành túi sinh học cao gấp 2,6 lần so với túi nylon, trong khi hộp giấy có giá đắt hơn từ 2 đến 10 lần so với hộp nhựa. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp và người tiêu dùng ngần ngại thay đổi.
Bên cạnh yếu tố nhận thức, việc áp dụng các giải pháp cụ thể như chính sách ưu đãi khi sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường, chương trình đổi sản phẩm nhựa dùng một lần lấy các vật dụng tái sử dụng, doanh nghiệp chuyển đổi dần sang bao bì thân thiện là những hướng đi thiết thực.
Nhận thức được mức độ nghiêm trọng của ô nhiễm nhựa, Chính phủ Việt Nam đã đặt mục tiêu giải quyết vấn đề này lên hàng đầu thông qua các điều luật, quy định và chương trình hành động cụ thể. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định lộ trình hạn chế sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa. Theo đó, từ ngày 1/1/2026, không sản xuất và nhập khẩu túi nylon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm và độ dày một lớp màng nhỏ hơn 50 µm. Sau ngày 31/12/2030, dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận Nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi nylon khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa.