Hoàn thiện chính sách giúp trẻ em khuyết tật hòa nhập cộng đồng

Thời gian qua, việc thực hiện Quyết định số 1438/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Đề án hỗ trợ trẻ em khuyết tật tiếp cận các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục tại cộng đồng giai đoạn 2018 – 2025, đã được các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ, hiệu quả. Để làm rõ thêm những kết quả đạt được và những mục tiêu giải pháp trong thời gian tới, Phóng viên báo Tin tức và Dân tộc đã có cuộc trao đổi với TS. BS. Trần Đăng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em, Bộ Y tế.

Thưa ông, xin ông cho biết những kết quả nồi bật trong việc thực hiện Quyết định số 1438/QĐ-TTg của Thủ tường Chính phủ về Đề án hỗ trợ trẻ em khuyết tật tiếp cận các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục tại cộng đồng giai đoạn 2018 – 2025 ( Quyết định số 1438/QĐ-TTg).

Theo kết quả Điều tra Người khuyết tật Việt Nam năm 2023 (VDS 2023), do Tổng cục Thống kê công bố, tỷ lệ người khuyết tật (NKT) từ 2 tuổi trở lên trên phạm vi toàn quốc năm 2023 chiếm 6,11% dân số, tương đương với hơn 6,1 triệu người. Trong đó, số lượng trẻ em khuyết tật (TEKT) (dưới 16 tuổi) ước tính có khoảng 484.600 trẻ. 

Việc tổng kết Quyết định 1438/QĐ-TTg diễn ra vào thời điểm toàn Đảng, toàn dân tích cực triển khai các Nghị quyết về an sinh xã hội; thể hiện sự quan tâm đặc biệt của lãnh đạo Đảng, Nhà nước đối với các nhóm yếu thế, trong đó có người khuyết tật và trẻ em có hoàn cảnh khó khăn.

Đáng chú ý, theo Thông báo số 444-TB/VPTW, Tổng Bí thư đã nhấn mạnh yêu cầu tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện chính sách, đảm bảo mọi người khuyết tật và các đối tượng cần được bảo vệ, đều có thể tiếp cận đầy đủ, kịp thời các dịch vụ xã hội cơ bản, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững và không để ai bị bỏ lại phía sau. 

Các kết quả nổi bật trong việc thực hiện Quyết định 1438/QĐ-TTg là: Đã cơ bản hoàn thiện pháp luật, chính sách và chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn triển khai thực hiện Đề án;  Các lĩnh vực công tác như: Truyền thông, nâng co năng lực, giáo dục, vận động xã hội trong công tác hỗ trợ TEKT; phát triển hệ thống dịch vụ và trợ giúp TEKT;  bố trí kinh phí và huy động nguồn lực; kiểm tra và xây dựng cơ sở dữ liệu về trẻ em KT; xây dựng, triển khai các mô hình hỗ trợ TEKT … được đẩy mạnh. 

Một số tỉnh, thành phố có kết quả vượt mức mục tiêu quốc gia đề ra trong nhiều chỉ tiêu cốt lõi, cho thấy khả năng bao phủ dịch vụ cơ bản cao, trong đó Hà Nội, Hải Phòng, TP.Hồ Chí Minh, B.Rịa-Vũng Tàu, Quảng Ninh, Bình Dương, Đồng Nai nhiều chỉ tiêu đạt 100%....

Thưa ông, nhiệm vụ hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách để hỗ trợ TEKT được tiếp cận với các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục tại cộng đồng đã được triển khai thực hiện như thế nào? Có những tồn tại nào cần phải giải quyết thấu đáo?   

Hệ thống luật pháp và chính sách hỗ trợ trẻ em khuyết tật (TEKT) hiện đã tương đối hoàn chỉnh và đồng bộ, mang tính toàn diện, bao phủ nhiều cấp độ pháp lý khác nhau, từ Hiến pháp đến các văn bản hướng dẫn chi tiết.

Các chính sách hỗ trợ TEKT có sự phối hợp liên ngành: Y tế, Giáo dục, Lao động – Xã hội (trước đây) và bao quát nhiều dạng hỗ trợ khác nhau (sức khỏe, phục hồi chức năng, học tập, trợ giúp xã hội, tư vấn); được cụ thể hoá bằng các văn bản dưới luật và bao trùm trên tất cả các lĩnh vực. 

Nhiều tỉnh, thành phố đã lồng ghép các mục tiêu, chỉ tiêu về trẻ em nói chung, TEKT nói riêng, vào các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và hằng năm của địa phương. Hội đồng nhân dân các tỉnh đã ban hành nhiều Nghị quyết quan trọng quy định mức chuẩn trợ giúp xã hội và các chính sách hỗ trợ đối với TEKT. 

Điểm nổi bật là sự cụ thể hóa chính sách qua các lĩnh vực: Về An sinh xã hội: Đã ban hành các Nghị định (số 20/2021/NĐ-CP, số 76/2024/NĐ-CP) quy định chi tiết mức trợ cấp hàng tháng và các chế độ bảo trợ đặc thù cho TEKT; Y tế: Đảm bảo 100% TEKT được cấp thẻ BHYT miễn phí, đẩy mạnh sàng lọc sơ sinh và can thiệp sớm ngay tại cộng đồng; Giáo dục: Ban hành quy hoạch hệ thống cơ sở giáo dục chuyên biệt và các quy chế hoạt động cho trung tâm hỗ trợ giáo dục hòa nhập… 

Tuy nhiên, vẫn còn những nút thắt cần tháo gỡ trong giai đoạn tới trong việc triển khai thực thi chính sách: Hiện chưa có nguồn kinh phí chuyên biệt từ ngân sách Trung ương cho Đề án mà chủ yếu lồng ghép, dẫn đến việc triển khai tại các tỉnh nghèo gặp nhiều khó khăn, thiếu tính ổn định; Hệ thống cơ sở dữ liệu về TEKT giữa các ngành Y tế – Giáo dục – Lao động vẫn chưa thực sự liên thông, gây khó khăn cho việc quản lý ca và hỗ trợ cá nhân hóa, Vẫn còn khoảng 30% người khuyết tật (trong đó có tỷ lệ lớn TEKT) chưa được cấp giấy chứng nhận chính thức, khiến các em chưa thể tiếp cận đầy đủ chính sách hỗ trợ; Đội ngũ cộng tác viên tại cơ sở thiếu chế độ đãi ngộ ổn định, dẫn đến chất lượng tư vấn và hỗ trợ tại cộng đồng có lúc, có nơi còn hạn chế.

Trong giai đoạn 2026-2030, một trong những nhiệm vụ cần thiết là tham mưu sửa đổi các Văn bản quy phạm pháp luật, tập trung vào việc "điều chỉnh hợp lý" và "thiết kế phổ quát" để đảm bảo sự hòa nhập thực chất cho các em.

Ông đánh giá như thế nào về việc đầu tư nguồn lực cũng như sự phối kết hợp giữa các đơn vị chức năng để triển khai thực hiện công tác hỗ trợ trẻ em khuyết tật tiếp cận các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục tại cộng đồng?  Xin ông giới thiệu một số mô hình nổi bật của các ngành cũng như tại các địa phương đã xây dựng?

Ngân sách nhà nước đã thực hiện đúng vai trò là nguồn lực chủ đạo, đảm bảo chính sách an sinh cơ bản. Ngân sách Trung ương ưu tiên chi trả cho trợ cấp hằng tháng và cấp thẻ BHYT miễn phí, đảm bảo trên 95% TEKT thuộc đối tượng được hưởng. Ngân sách nhà nước cũng đã bố trí kinh phí cho Bộ LĐTBXH (trước đây) hằng năm để triển khai nhiệm vụ, xây dựng mô hình, tập huấn và truyền thông. Tuy nhiên, kinh phí bố trí cho các hoạt động can thiệp chuyên sâu từ NSNN chưa đáp ứng đủ so với nhu cầu thực tế.

Việc bố trí kinh phí tại địa phương chưa đồng bộ, các tỉnh, thành phố chưa bố trí ngân sách riêng, phần lớn là lồng ghép kinh phí với các chương trình, đề án khác, gây khó khăn trong việc xác định tính ưu tiên, đảm bảo tính chủ động và giám sát hiệu quả đối với các hoạt động can thiệp chuyên sâu.
Điểm nổi bật là một số địa phương đã làm rất tốt công tác xã hội hóa, hàng năm đã huy động được hàng trăm tỷ đồng từ Quỹ Bảo trợ trẻ em và các nguồn tài trợ khác. Điển hình như: Bà Rịa Vũng Tàu (64,4 tỷ), Quảng Ninh (57,8 tỷ), Hà Nội (53,8 tỷ), TP Hồ Chí Minh (53,8 tỷ), Nghệ An (44,1 tỷ), Hà Tĩnh (49,4 tỷ). Nguồn vốn này được sử dụng hiệu quả cho các hoạt động can thiệp trực tiếp như phẫu thuật, phục hồi chức năng và hỗ trợ sinh kế…  

Đặc biệt, nhiều địa phương đã xây dựng và duy trì các mô hình hỗ trợ đa dạng, phù hợp với điều kiện và nguồn lực thực tế. Nổi bật là: Mô hình kết nối dịch vụ hỗ trợ TEKT dựa vào cộng đồng, Mô hình Dịch vụ hỗ trợ tích hợp "Một cửa" Ngôi nhà Ánh Dương (Thanh Hóa, Quảng Ninh), Mô hình Phát hiện sớm và Can thiệp sớm dựa vào cộng đồng (Đà Nẵng), Mô hình Giáo dục Hòa nhập và Can thiệp Chuyên biệt (Sơn La, Tiền Giang), Mô hình Hỗ trợ Phẫu thuật và Phục hồi Chức năng Chuyên sâu, Mô hình Câu lạc bộ/Nhóm Tự lực Gia đình TEKT…

Thưa ông, theo ông các cơ quan chức năng cần chú trọng những nhiệm vụ và giải pháp cơ bản gì để Đề án hỗ trợ trẻ em khuyết tật tiếp cận các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục tại cộng đồng tiếp tục phát huy hiệu quả và đảm bảo tính bền vững trong thời gian tới?

Để Đề án hỗ trợ TEKT bền vững, các cơ quan chức năng cần tập trung vào 3 nhóm giải pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, tập trung rà soát, hoàn thiện, bổ sung chính sách đặc thù, đồng bộ các quy định pháp luật, chính sách: Luật Trẻ em, Luật Người khuyết tật và các văn bản liên quan để đảm bảo phù hợp với Công ước về Quyền của Người khuyết tật và thực tiễn, đặc biệt về chính sách trợ giúp xã hội, y tế, giáo dục cho TEKT phù hợp với chủ trương của Đảng, Nhà nước trong sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp, xây dựng mô hình, tổ chức hiệu quả chính quyền địa phương 02 cấp; kịp thời hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện. Bên cạnh đó, cần thống nhất quy trình về sàng lọc, can thiệp sớm và phục hồi chức năng chuyên biệt, làm căn cứ pháp lý để các ngành Y tế, Giáo dục … phối hợp chặt chẽ trong công tác thực hiện.

Thứ hai, về tài chính, phải tăng đầu tư ngân sách trung ương và ngân sách địa phương đảm bảo thực hiện các chính sách bảo trợ, các can thiệp và dịch vụ cho TEKT. Cần xây dựng định mức kinh tế - kỹ thuật cụ thể cho từng loại dịch vụ để ưu tiên ngân sách và có chính sách ưu đãi (thuế, phí) nhằm thu hút mạnh mẽ nguồn lực xã hội hóa bền vững.

Thứ ba, phát triển mạng lưới dịch vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục TEKT dựa vào cộng đồng: Chuyển dịch từ hỗ trợ tập trung sang mạng lưới phục hồi chức năng và giáo dục hòa nhập tại tuyến cơ sở. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất đảm bảo tiếp cận vật lý và đào tạo nhân lực chuyên sâu. Hoàn thiện và triển khai việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia liên thông trong đó tích hợp dữ liệu về trẻ em nói chung và TEKT nói riêng, từ đó thuận lợi hơn trong việc thu thập dữ liệu một cách chính xác, nhanh chóng để và kết nối để quản lý cá nhân hóa. Đồng thời, đẩy mạnh truyền thông đa nền tảng để xóa bỏ kỳ thị, khẳng định quyền được hòa nhập của trẻ em khuyết tật. 

Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp này, gắn với trách nhiệm của các cấp các ngành và kiểm tra liên ngành, hội nhập và hợp tác quốc tế sẽ đảm bảo không TEKT nào bị bỏ lại phía sau. 

Xin trân trọng cảm ơn ông!