Hệ thống giám sát điều khiển, dự báo lũ, dự báo ngập lụt vùng hạ du và hỗ trợ điều hành hồ chứa theo thời gian đang được áp dụng tại Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Nam, Đà Nẵng… cho thấy đây là giải pháp hữu hiệu để dự báo dòng chảy đến hồ, diễn biến mực nước hồ, dự báo ngập lụt và các phương án xả tràn, phục vụ đắc lực cho công tác phòng chống lụt bão, giảm nhẹ hậu quả của thiên tai.
Theo Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam, cả nước hiện có khoảng 5.470 hồ chứa thủy lợi, trong đó có 706 hồ với dung tích lớn hơn 1 triệu m3, có 98 hồ chứa với dung tích lớn hơn 10 triệu m3, còn lại là các hồ có dung tích từ 0,2 - 1 triệu m3. Các hồ chứa đã góp phần quan trọng trong việc cắt lũ, chậm lũ, làm giảm nhẹ thiên tai trong mùa mưa bão cũng như cấp nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và sinh hoạt cho vùng hạ du.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, rừng đầu nguồn đã và đang bị tàn phá nặng nề, cộng với tình hình biến đổi khí hậu toàn cầu đã làm thay đổi các quy luật về thủy văn, về dòng chảy đến các hồ chứa. Trong khi đó, các công cụ để giúp cán bộ tính toán điều hành hồ rất đơn giản hoặc không có, chủ yếu là điều hành theo kinh nghiệm. Vì vậy, vấn đề làm thế nào để điều hành hồ chứa an toàn về công trình, an toàn cho vùng hạ du hồ nhưng vẫn đảm bảo nhiệm vụ tích nước phục vụ phát điện, sản xuất nông nghiệp đang là vấn đề cần được giải quyết sớm.
|
Chuyên viên kỹ thuật của Viettel kiểm tra thông tin về mực nước và các thông số khác tại cống Xuân Quan, hệ thống thông tin giám sát hồ chứa nước phục vụ công tác phòng, chống lụt bão. Ảnh: Minh Tú - TTXVN |
Trung tâm công nghệ Phần mềm Thủy lợi đã nghiên cứu xây dựng giải pháp “hệ thống thông tin giám sát điều khiển, dự báo lũ, dự báo ngập lụt vùng hạ du và hỗ trợ điều hành hồ chứa theo thời gian phục vụ công tác phòng chống lụt bão, giảm nhẹ thiên tai”.
Các kỹ sư Trung tâm công nghệ phần mềm thủy lợi mô tả, hệ thống trên gồm chức năng: Giám sát; tính toán dự báo lũ và điều hành hồ chứa, dự báo ngập lụt; điều khiển.
Chức năng giám sát được thể hiện thông qua phần mềm giám sát - điều khiển hồ chứa Việt Nam dựa trên công nghệ WebGis. Khi người sử dụng trình duyệt web vào địa chỉ http://hochuavietnam.vn/ trên màn hình, phần mềm sẽ hiển thị danh sách toàn bộ hồ chứa và người sử dụng chỉ cần click chuột là sẽ nhận được những thông tin tức thời và lưu trữ rất cụ thể như: mực nước hồ, dung tích, độ mở cửa tràn, lưu lượng đang xả qua tràn; độ mở cửa cống lấy nước, lưu lượng đang chảy qua cống; mực nước tại trạm quan trắc dọc theo triền sông phía hạ du cũng như các hình ảnh từ camêra lắp đặt phía đầu mối, các dự báo diễn biến dòng chảy, ngập lụt ứng với phương án xả tràn hiện tại…
Bên cạnh đó, chức năng tính toán dự báo lũ không chỉ tính toán dự báo được dòng chảy đến hồ, diễn biến mực nước hồ mà còn dự báo được ngập lụt hạ du hồ với hàng trăm kịch bản ngập lụt được xây dựng trước với các phương án xả tràn ứng với các mực nước, lượng mưa, thời gian mưa. Khi chọn phương án xả tràn thì phần mềm sẽ tự động so sánh và chọn kịch bản có sẵn gần đúng với các số liệu hiện tại để chọn làm bản đồ dự báo ngập lụt vùng hạ du hồ.
Thực tế hoạt động của hệ thống tại một số địa phương như cửa Đạt (Thanh Hóa), Vực Mấu (Nghệ An), Đồng Nghệ (Đà Nẵng), Bình Định (Bình Định)… cho thấy, hệ thống này có các ưu thế về chế độ điều khiển từ xa, điều khiển tại chỗ và trường hợp đặc biệt có thể điều khiển dễ dàng một cách linh hoạt, phù hợp. Ở trường hợp đặc biệt, hệ thống ở trạng thái làm việc bình thường, mực nước hồ dâng cao cần phải tiến hành xả lũ ngay lập tức, nhưng vì một lý do nào đó cán bộ quản lý tràn không thực hiện kịp thời thì hệ thống sẽ tự động gửi tin nhắn thông báo đến giám đốc và có thể sử dụng phần mềm giám sát - điều khiển để điều khiển vận hành hệ thống. Chỉ Giám đốc Công ty khai thác công trình thủy lợi hoặc văn phòng chống lụt bão giảm nhẹ thiên tai mới có chức năng này nên vừa hiệu quả về mặt quản lý vừa gắn trách nhiệm cụ thể với từng cá nhân.
Lãnh đạo Trung tâm công nghệ phần mềm thủy lợi nhấn mạnh, hệ thống thông tin giám sát điều khiển hồ chứa giúp các cơ quan phòng chống lụt bão, công ty khai thác công trình thủy lợi có thể giám sát được các hình ảnh công trình, mực nước hồ, độ mở cửa tràn… mọi lúc mọi nơi thông qua mạng Internet; điều khiển vận hành cửa tràn xả lũ từ xa trong trường hợp khẩn cấp; vận hành an toàn về công trình và hạ du hồ chứa. Hơn nữa, các thiết bị chính của hệ thống còn có các tính năng vượt trội so với sản phẩm nhập ngoại, trong khi giá lại rẻ hơn từ 20-30%. Các sản phẩm này cũng đã được Trung tâm đo lường Việt Nam (cơ quan quốc gia về đo lường, trực thuộc Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng) kiểm định về chất lượng.
Với hiệu quả và ưu thế vượt trội trong phòng chống lụt bão, góp phần đáng kể vào giảm nhẹ thiên tai, thiết nghĩ, Nhà nước nên có chủ trương đưa hạng mục hệ thống giám sát điều khiển, dự báo lũ, dự báo ngập lụt phía hạ du và hỗ trợ điều hành hồ theo thời gian vào các công trình xây dựng hồ chứa mới hoặc sửa chữa nâng cấp các hồ chứa, nhất là khi mùa mưa bão đã và đang bắt đầu.
Bài và ảnh: Hữu Oanh