Cống Tân Phú thuộc Dự án Quản lý nước tỉnh Bến Tre tại huyện Châu Thành (Bến Tre) ngăn nước mặn xâm nhập từ sông Tiền và sông Hàm Luông vào sông Ba Lai (ảnh tư liệu).
Bến Tre là tỉnh ven biển có địa hình trũng thấp của Đồng bằng sông Cửu Long nên dễ chịu tác động của biến đổi khí hậu, đặc biệt là bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi nước biển dâng và mặn xâm nhập. Theo ngành chức năng tỉnh, hiện nay, độ mặn 4‰ xâm nhập cách các cửa sông chính khoảng 42,5-58,4 km; độ mặn 1‰ xâm nhập cách các cửa sông chính khoảng 52,9-70,5 km.
Bà Cao Thị Chiên, xã Tân Phú, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre canh tác 9.000 m2 sầu riêng cho hay, đến thời điểm hiện tại, hạn mặn chưa gây ảnh hưởng đến vườn sầu riêng của gia đình. Theo bà Chiên, mặn lưu trú "lì" lâu ngày thì mới sợ, còn mặn lên xuống theo triều cường như hiện nay thì không đến nỗi.
Bà Chiên chia sẻ, những năm 2016, 2019 khi mặn tăng cao, người dân trở tay không kịp, cây trồng chết nhiều. Thời điểm đó, vì chưa có kinh nghiệm về xâm mặn nên bao nhiêu nước cũng tưới hoặc siết nước, cuối cùng xì phèn, mặn lưu trong đất dẫn đến cây trồng bị thiệt hại. Hiện nay, bà con địa phương đã chuẩn bị tâm thế trước khi mặn đến với các biện pháp tỉa cành, tạo tán, phủ lá, bón phân hữu cơ cho cây trồng; vét mương; trữ nước tưới trong mương vườn nên khá yên tâm.
Tại "vương quốc" cây giống, hoa kiểng huyện Chợ Lách, ngay từ cuối năm 2024, UBND huyện Chợ Lách đã chủ động xây dựng kế hoạch và triển khai công tác phòng chống hạn mặn cho các địa phương thường xuyên bị ảnh hưởng hạn mặn.
Ông Trần Hữu Nghị, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Chợ Lách cho biết, địa phương ưu tiên chủ động về nguồn nước thông qua các giải pháp trữ nước từ các công trình thủy lợi của Nhà nước. Người dân huyện Chợ Lách cũng đã chủ động đào ao, lót bạt để trữ nước phục vụ sản xuất. Riêng đối với sản xuất, huyện tiến hành điều tiết mùa vụ, khuyến cáo người dân tránh để cây trồng cho trái vào mùa hạn mặn, đồng thời áp dụng biện pháp tưới tiết kiệm nước.
Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre Trần Ngọc Tam thông tin, nhiều năm qua, tỉnh Bến Tre đã nỗ lực thích ứng, phòng chống hạn mặn mỗi khi mùa khô đến với các giải pháp công trình, phi công trình thiết thực. Ngoài ra, tinh thần chủ động của người dân, chính quyền các địa phương khá tốt nên thiệt hại do ảnh hưởng của hạn ngày càng giảm so với trước.
Theo UBND tỉnh Bến Tre, để chủ động ứng phó hạn hán, xâm nhập mặn mùa khô 2024-2025, tỉnh chủ động triển khai các giải pháp công trình thủy lợi ngăn mặn, trữ ngọt tương ứng với kịch bản xâm nhập mặn có thể tăng cao như mùa khô 2023-2024.
Cụ thể, đối với Tiểu vùng Bắc Bến Tre (khu vực huyện Châu Thành, thành phố Bến Tre), các công trình thuộc Dự án hệ thống thủy lợi Bắc Bến Tre giai đoạn 1 (đê và các cống ven sông Tiền, cống Tân Phú, cống Bến Rớ, cống Sông Mã, hồ chứa nước Ba Lai,...) đã đưa vào sử dụng giúp cơ bản kiểm soát được nguồn nước từ sông Tiền và sông Hàm Luông vào sông Ba Lai.
Đối với khu vực các huyện Giồng Trôm, Ba Tri, Bình Đại, công trình cống đập Ba Lai kết hợp với các công trình cống thuộc Dự án hệ thống thủy lợi Bắc Bến Tre giai đoạn 1, cống Bến Rớ, Tân Phú thuộc Dự án Quản lý nước tỉnh Bến Tre (JICA3) kết hợp với cống Trung Nhuận và Xẻo Rắn giúp kiểm soát được nguồn nước một phần huyện Giồng Trôm phía Ba Lai và huyện Ba Tri, phục vụ sản xuất cho hơn 12.000 ha trong khu vực.
Đối với Tiểu vùng Nam Bến Tre ( khu vực huyện Chợ Lách), các xã khu vực thượng nguồn (từ Hoà Nghĩa đến Phú Phụng) cơ bản nguồn nước đảm bảo (độ mặn ≤1,0‰). Các xã còn lại, cần tăng cường vận động người dân tích trữ nước ngọt, thực hiện các công trình tạm, trữ nước cục bộ kết hợp để trữ nước phục vụ sinh hoạt, sản xuất; các nhà máy nước cần theo dõi chặt diễn biến xâm nhập mặn để vận hành cấp nước cho phù hợp.
Khu vực huyện Mỏ Cày Bắc, công trình cống Sa Kê, cống Giồng Keo, cống Bưng kết hợp với giải pháp ngăn mặn tạm thời tại cống Cái Hàng (đang thi công) tạo thành khu vực trữ nước Cái Hàng - Sa Kê. Qua đó, góp phần ngăn mặn xâm nhập từ sông Hàm Luông, sông Cổ Chiên phục vụ sinh hoạt, sản xuất cho các xã thuộc phía Tây của huyện Mỏ Cày Bắc, thị trấn Mỏ Cày Nam và một số xã lân cận. Đồng thời, cung cấp nguồn nước thô cho nhà máy nước của Công ty TNHH Cấp thoát nước Mỏ Cày để cung cấp nước sinh hoạt cho hơn 2.000 hộ dân ở 2 huyện Mỏ Cày Nam và Mỏ Cày Bắc khi nguồn nước trên sông Mỏ Cày bị nhiễm mặn.
Riêng khu vực Thạnh Phú, Dự án hệ thống thủy lợi Nam Bến Tre đã đưa vào sử dụng các công trình cống ngăn mặn giúp kiểm soát được nguồn nước từ sông Hàm Luông cho khu vực từ Thạnh Phú đến Vàm Cái Quao; phía sông Cổ Chiên kiểm soát được nguồn nước từ Thạnh Phú đến Vàm Thơm.
Bên cạnh đó, tỉnh Bến Tre đang "chạy nước rút" để đẩy nhanh tiến độ thi công công trình hồ chứa nước Lạc Địa tại xã Phú Lễ, huyện Ba Tri. Đây là hồ chứa nước ngọt lớn nhất miền Tây, với diện tích gần 93 ha, bao gồm các hạng mục như: Hồ trữ ngọt diện tích 56,73 ha với dung tích 2,3 triệu m3; hàng rào quanh hồ chứa, đường giao thông. Tổng vốn đầu tư 352 tỷ đồng, thời gian thực hiện từ năm 2021-2025. Dự kiến công trình hoàn thành đưa vào sử dụng trong tháng 8/2025.
Theo UBND tỉnh Bến Tre, trên cơ sở dự báo của các ngành chức năng về tình hình xâm nhập mặn năm 2024- 2025, thời gian qua, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Bến Tre đã chỉ đạo cho các sở, ban, ngành, các cấp chủ động thực hiện các giải pháp ứng phó với hạn mặn phù hợp với thực tiễn.
Các ngành, các cấp tiếp tục triển khai thực hiện nghiêm túc chỉ đạo của UBND tỉnh, Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh về công tác phòng, chống xâm nhập mặn mùa khô năm 2024 - 2025; theo dõi chặt chẽ diễn biến, tình hình xâm nhập mặn, kịp thời thông tin đến người dân cũng như tham mưu, đề xuất giải pháp phòng chống, ứng phó phù hợp.
Các ngành, các cấp và địa phương tuyên truyền, hướng dẫn các giải pháp phòng chống hạn mặn trên vật nuôi; giám sát tình hình chăn nuôi, ảnh hưởng của hạn mặn để kịp thời có giải pháp ứng phó. Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thuỷ lợi Bến Tre theo dõi diễn biến xâm nhập mặn, chủ động phối hợp với các ngành, địa phương vận hành các công trình thuỷ lợi, tăng cường kiểm tra tình hình ô nhiễm nguồn nước nhằm tiêu mặn, lấy ngọt, giảm ô nhiễm môi trường, phục vụ sản xuất.
Tại Bến Tre, từ đầu mùa khô 2024-2025 đến nay, mặn chủ yếu lên xuống theo triều, có những đợt mặn xâm nhập sâu, ở mức cao nhưng sau đó giảm xuống; độ mặn cao duy trì trong khoảng thời gian ngắn. Đồng thời, người dân có sự chủ động ứng phó nên lượng nước ngọt dự trữ trong dân vẫn đáp ứng được, kết hợp với việc vận hành cấp nước qua hệ thống RO tại một số nhà máy nên không xảy ra tình trạng thiếu nước phục vụ ăn uống. Riêng nguồn nước sinh hoạt, người dân tạm chấp nhận sử dụng nguồn nước do các nhà máy cung cấp bị nhiễm mặn.
Hiện nay, trên địa bàn toàn tỉnh có 67 nhà máy cấp nước sạch đang hoạt động, với tổng công suất 10.500 m³/giờ (khoảng 250.000 m³/ngày đêm), cung cấp nước sạch cho khoảng 300.000 hộ dân. Qua theo dõi của ngành chức năng, có khoảng 32/67 nhà máy nước có độ mặn nước sau xử lý dưới 0,5‰ với tổng số hộ có nguồn nước sạch chưa bị nhiễm mặn khoảng 142.000/300.000 hộ (tỷ lệ 47,33%).