Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển

Tại phiên thảo luận về Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình cho biết từ đầu thế kỷ 21 đến nay, báo chí thế giới đã trải qua nhiều giai đoạn vận động nhanh chóng chưa từng thấy. Nếu như trước đây, sự chuyển dịch về công nghệ, cách làm báo và tư duy truyền thông thường diễn ra trong vài chục năm thì ngày nay, sự thay đổi diễn ra chỉ trong vài năm, thậm chí vài tháng.

Giai đoạn chuyển giao báo chí cũng là giai đoạn chuyển giao từ thiên niên kỷ cũ sang thiên niên kỷ mới, chúng ta thấy sự xuất hiện của Internet, website… Sau đó từ năm 2006 - 2007, chúng ta chứng kiến câu chuyện tích hợp đa phương tiện, đa nền tảng và chính từ lúc này  thuật ngữ tòa soạn hội tụ bắt đầu xuất hiện… Tiếp nối là giai đoạn chuyển đổi số, có thể tính từ khoảng năm 2018 - 2020 và bùng nổ mạnh mẽ khi đại dịch COVID-19 xảy ra. Cùng lúc đó, những thành tựu vượt bậc của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển vũ bão của các nền tảng số đã đẩy báo chí thế giới vào một guồng quay mới, nhanh, quyết liệt và đầy thách thức.

“Tuy nhiên, như nhà báo Lê Quốc Minh đã chia sẻ rất sâu sắc, dù báo chí chịu tác động mạnh mẽ của công nghệ, truyền thông xã hội và vô vàn hình thức truyền tải mới, nhưng độc giả trên thế giới vẫn phải tìm một điểm nương tựa, neo đậu niềm tin đó là báo chí chính thống. Độc giả vẫn mong ước được cầm trên tay tờ báo in, được ngửi mùi mực toả ra từ các tờ báo mới sản xuất của sáng nay. Câu chuyện rất mừng là không chỉ những độc giả ‘tóc đã hoa râm’, mà ngay cả thế hệ trẻ… cũng mong muốn điều này. Như clip nhà báo Lê Quốc Minh chia sẻ về một dãy dài gần một km, chủ yếu là thanh niên chờ đợi để nhận tờ báo Nhân dân số đặc biệt trong dịp kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, Thống nhất đất nước cho chúng ta niềm tin to lớn về sự phát triển của báo chí… ”, ông Lê Hải Bình nhấn mạnh.

Theo ông Lê Hải Bình, ngoài những thách thức “đã quá rõ”, từ cơ chế tài chính, môi trường truyền thông cạnh tranh, đến yêu cầu chuyển đổi số, mỗi người làm báo cần thấy rõ những điểm đặc thù làm nên sức mạnh nội tại của báo chí cách mạng Việt Nam. Trước hết là tính cách mạng, là sự quan tâm sâu sắc và xuyên suốt của Đảng và Nhà nước....

Mới đây, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh đã dẫn đầu đoàn đại biểu báo chí tiêu biểu sang thăm Quảng Châu, nơi cách đây đúng 100 năm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sáng lập tờ Thanh Niên, khởi đầu cho dòng chảy báo chí cách mạng. Việc nhìn ra thế giới là cần thiết, nhưng đôi khi, chính nhờ những chuyến đi đó mà chúng ta càng nhận thức sâu sắc hơn về giá trị của nền báo chí Việt Nam, một nền báo chí được bảo trợ chính trị, được hậu thuẫn bằng những chính sách pháp lý và sự hỗ trợ của cả hệ thống chính trị.

“Hiện nay, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang tiến hành hoàn thiện Luật Báo chí, trong đó rất nhiều những ý kiến của cơ quan ban, ngành… Các anh em nhà báo đã đóng góp nhiều ý kiến, nhưng niềm vui là các ban, bộ, ngành từ Trung ương đến địa phương, Quốc hội đều bày tỏ những cái sự ủng hộ và tạo điều kiện hết sức thuận lợi trong một không gian phát triển của báo chí, trong đó có câu chuyện tổ hợp báo chí, kinh tế báo chí, mở rộng nguồn thu….

Nhìn lại một thế kỷ, chúng ta càng thêm tự hào về những phẩm chất không thể thay thế của báo chí cách mạng Việt Nam: Tính chiến đấu, tính bền bỉ, và sức sống mãnh liệt, kể cả trong những năm tháng chiến tranh khốc liệt, khi mỗi tờ báo được in ra là phải đánh đổi bằng xương máu của người làm báo. Những tờ báo đến được tay đồng bào ở vùng bị chiếm đóng không đơn thuần là ấn phẩm thông tin, là ý chí, là lòng tin vào cách mạng. Chính từ dòng chảy ấy mà báo chí cách mạng Việt Nam có được một nền móng vững chắc để tiếp tục khẳng định vai trò trong thời đại mới…”, ông Lê Hải Bình bộc bạch.

Chia sẻ tại phiên thảo luận, TS. Lê Quốc Vinh, Chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies cho rằng thách thức lớn nhất đối với báo chí hiện nay chính là sự bùng nổ của không gian số. Trong thời đại mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, người dùng có thể đăng tải thông tin gần như tức thì, không qua bất kỳ quy trình kiểm duyệt nào. Nếu trước đây báo chí cạnh tranh bằng tốc độ và số lượng tin tức, thì ngày nay, hai yếu tố này không còn là lợi thế.

Ông Lê Quốc Vinh nhấn mạnh: “Hiện nay, công chúng không chủ động đi tìm thông tin mà thường tiếp cận những nội dung được các thuật toán mạng xã hội gợi ý, những điều họ vốn đã quan tâm, thay vì là những thông tin phản biện hay gợi mở vấn đề.”

Một thách thức khác là mô hình kinh doanh báo chí và vấn đề nguồn thu. Theo TS Lê Quốc Vinh, báo chí trong nhiều năm qua phụ thuộc vào quảng cáo, dẫn tới sự suy giảm nguồn lực tài chính khi thị phần quảng cáo dần dịch chuyển sang các nền tảng số.

“Vậy làm thế nào để tăng nguồn thu cho báo chí?”, ông đặt câu hỏi, đồng thời khẳng định việc thu phí người đọc là rất khó khả thi trong bối cảnh hiện tại, bởi thói quen “xem báo miễn phí”, “xem chùa” đã ăn sâu vào công chúng. Tuy nhiên, để thay đổi điều đó, ông cho rằng cần có một cuộc cách mạng toàn diện, trong đó toàn bộ hệ sinh thái báo chí cùng đồng lòng triển khai cơ chế thu phí nội dung, thay vì manh mún và đơn độc.

Một vấn đề sống còn khác là niềm tin của công chúng và cuộc chiến chống lại tin giả. Ông Lê Quốc Vinh nhấn mạnh, báo chí cần khẳng định vai trò của mình như một người gác cổng thông tin đáng tin cậy, chỉ cho phép những nội dung xác thực, có kiểm chứng đến với công chúng.

“Báo chí không thể là bản sao của mạng xã hội. Báo chí phải là ngọn hải đăng định hướng thông tin và là nơi công chúng tìm đến khi hoang mang giữa biển tin giả và nhiễu loạn thông tin… Báo chí không chỉ dừng lại ở việc phản ánh sự kiện, mà phải đóng vai trò kiến tạo xã hội, đưa ra giải pháp, cung cấp các góc nhìn mới mẻ, và đồng thời trở thành trung tâm tương tác, kết nối cộng đồng của mình”, TS Lê Quốc Vinh bày tỏ.