Quang cảnh Hội thảo. Ảnh: Minh Quyết/TTXVN
Hội thảo có sự tham gia của lãnh đạo thành phố Hà Nội cùng đông đảo các nhà khoa học. Tại Hội thảo, các đại biểu tiếp tục khẳng định công lao to lớn của Ngô Quyền trong tiến trình lịch sử dân tộc; nghiên cứu xây dựng đền thờ Ngô Quyền, xây dựng kịch bản lễ hội Ngô Quyền xưng vương và định đô tại Cổ Loa. Các nhà khoa học mong muốn thành phố Hà Nội sớm xây dựng đền thờ Ngô Quyền và lễ hội Ngô Quyền xưng vương xứng đáng với vị thế, tầm vóc và công lao của ông.
Nỗi đau đáu của các nhà khoa học lịch sử
Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 của Ngô Quyền có ý nghĩa lịch sử to lớn, kết thúc hơn 1.000 năm Bắc thuộc của dân tộc, phá tan mưu đồ “đồng hóa” của chủ nghĩa Đại Hán tộc, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc - kỷ nguyên phát triển của quốc gia phong kiến độc lập, tự chủ của nước ta. Chiến thắng Bạch Đằng là cơ sở để mùa Xuân năm 939, Ngô Quyền xây dựng một chính quyền hoàn toàn độc lập. Ông xưng Vương hiệu, định đô ở Cổ Loa - Kinh đô của Nhà nước Âu Lạc thời An Dương Vương và trị vì từ năm 939 đến năm 944. Các nhà khoa học đều khẳng định, Ngô Quyền là vị tổ trung hưng, đặt nền móng cho nước Đại Việt, mở ra thời kỳ phát triển rực rỡ của dân tộc.
Tại nhiều địa phương, để ghi dấu ấn cuộc hành quân, chiến đấu, chiến thắng của Ngô Quyền đều có đền thờ tưởng nhớ công lao của ông. Theo thống kê sơ bộ, cả nước có trên 80 nơi thờ Ngô Quyền, nhiều nhất ở Hải Phòng với 60 điểm. Tại Hà Nội hiện có 4 nơi thờ Ngô Quyền là quê hương ông ở xã Đường Lâm (thị xã Sơn Tây) và huyện Mỹ Đức. Tuy nhiên, tại chính mảnh đất Loa Thành, nơi ông chọn làm kinh đô và xác lập Vương triều độc lập của dân tộc thì hoàn toàn không có một công trình thờ tự.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam chia sẻ: “Chúng tôi đi nhiều đền thờ Ngô Quyền ở các địa phương thì nơi nào cũng có tư liệu ghi dấu tích hướng về Cổ Loa, nhưng rất tiếc ở chính Cổ Loa lại chưa có đền thờ ông. Hơn lúc nào hết, chúng tôi mong muốn thành phố Hà Nội sớm xây dựng đền thờ Ngô Quyền để tôn vinh công lao của ông”.
Cùng quan điểm này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Đình Sỹ, Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam cho rằng: Cổ Loa là kinh đô đầu tiên của một nước độc lập và cũng là nơi Ngô Quyền xưng Vương nên cần xây dựng đền thờ ông ngay tại đó.
Một vấn đề khác khiến nhiều người băn khoăn và cũng là một trong những lý do để việc xây dựng đền thờ chưa được triển khai, đó là các dấu tích thời kỳ Ngô Quyền trị vì ở đây không còn nhiều. Bởi triều đình nhà Ngô kéo dài chỉ 27 năm (938 - 965), thời gian quá ngắn để Vương triều Ngô kiến tạo Kinh đô. Thêm vào đó, tòa đô thành kỳ vĩ của An Dương Dương cũng là lý do để nhà Ngô trong buổi đầu độc lập chưa cần xây dựng nhiều tại Cổ Loa. Cũng vì vậy, dấu ấn văn hóa vật chất của thời Ngô được phát hiện rất ít ỏi.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam: Dấu ấn văn hóa vật chất duy nhất đó chính là quả chuông Nhật Tảo được các nhà Hán Nôm học phát hiện ở đình Nhật Tảo (quận Bắc Từ Liêm). Còn dấu tích văn hóa vật chất thế kỷ thứ X ở Cổ Loa là Mả Tre. Các nhà khảo cổ học hy vọng đến thời điểm nào đó sẽ tìm thấy dấu tích thời Ngô ở Cổ Loa. Bên cạnh đó, những tư liệu dân gian và đặc biệt là câu đối trong đình Cổ Loa ghi rõ, Cổ Loa là nơi đóng đô của Ngô Quyền.
Sớm xây dựng đền thờ Ngô Quyền tại Cổ Loa
Phương án xây dựng đền Ngô Quyền để tỏ lòng thành kính, tưởng nhớ Vua có công lao xây dựng quốc gia độc lập đã được thành phố Hà Nội tính đến nhiều năm qua. Tại hội thảo, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội Ngô Thị Thanh Hằng khẳng định: Thành ủy, UBND thành phố Hà Nội đã chỉ đạo Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội nghiên cứu tư liệu về Ngô Quyền, xây dựng dự án đền thờ Ngô Quyền và đưa ra những phương án tổ chức lễ hội tưởng nhớ công lao to lớn của Đức vua Ngô Quyền hàng năm tại Cổ Loa - nơi ông lập nước xưng vương.
Theo một số nhà nghiên cứu, đến nay việc đẩy nhanh tiến độ xây dựng đền thờ Ngô Quyền tại Cổ Loa đã đủ những điều kiện tiên quyết: Thiên thời, địa lợi, nhân hòa. Tiến sĩ Trần Việt Anh, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội cho biết, Trung tâm phối hợp với các cơ quan chuyên môn, các chuyên gia triển khai kế hoạch nghiên cứu, tổng hợp các nguồn tư liệu, tài liệu về Ngô Quyền xưng vương và trị vì tại Cổ Loa để xây dựng dự án đền thờ Ngô Quyền. Vị trí xây dựng đang được nghiên cứu là khu vực có đường nội bộ bao quanh, phía Bắc và phía Đông là khu dân cư xóm Chợ và các công trình nhà cao tầng, phía Tây có cụm di tích đình Ngự Triều Di Quy, am Mỵ Châu và chùa Bảo Sơn, phía Nam là sân đình và lễ hội. Hướng của công trình trùng với hướng đình Ngự Triều Di Quy theo hướng Bắc - Nam. Cấu trúc đền thờ chia làm ba khu vực chính: Khu vực thờ; trưng bày, giới thiệu về thân thế, sự nghiệp Ngô Quyền và khu vực lễ hội.
Bên cạnh đó, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội sẽ tiếp tục nghiên cứu và phát huy giá trị các nguồn tư liệu liên quan đến Ngô Quyền tại Cổ Loa; nghiên cứu xây dựng kịch bản tổ chức lễ hội Ngô Quyền xưng Vương thường niên tại Cổ Loa để tỏ lòng thành kính đối với Vị tổ trung hưng của đất nước.
Là người gắn bó với quy hoạch Hà Nội và đặc biệt quan tâm đến quy hoạch các di tích, kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm cho biết, việc xây dựng đền thờ Ngô Quyền đã được thành phố Hà Nội đặt ra từ lâu. Từ năm 2002, khi hoàn thành quy hoạch chi tiết Khu di tích Cổ Loa, thành phố đã xác định xây dựng công trình tôn vinh Ngô Quyền và cố gắng tìm ra những vết tích liên quan đến Ngô Quyền ở Cổ Loa làm căn cứ xây dựng, nhưng còn gặp nhiều khó khăn. Theo kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm, sắp tới, khi tiến hành xây dựng đền thờ Cổ Loa cần đặt trong tổng hòa các di tích của cả khu Cổ Loa, xác định điểm di tích chính, di tích phụ, tránh phá vỡ không gian di tích.
Ông cũng nhấn mạnh, việc xây dựng đền thờ Ngô Quyền là cần thiết nhưng phải đảm bảo được đúng mục đích đề ra và không ảnh hưởng đến cảnh quan chung của di tích.
Tại hội thảo, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Ngô Văn Quý khẳng định: Cả hai nội dung này thành phố đã chỉ đạo nghiên cứu, quyết định thực hiện trong thời gian tới, trong đó việc xây dựng đền thờ Ngô Quyền được định hình theo quy hoạch 1/2000 đã được Thủ tướng phê duyệt; Thành ủy, UBND thành phố đã có chủ trương. Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội và các nhà khoa học đã nghiên cứu chuẩn bị địa điểm xây dựng mô hình kiến trúc bước đầu. Ban Thường vụ Huyện ủy Đông Anh cũng đã có văn bản báo cáo với Thành ủy, UBND thành phố xin được giao nhiệm vụ chuẩn bị đầu tư và triển khai thực hiện trong thời gian tới.
Trong khuôn khổ hội thảo, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội cũng tổ chức trưng bày giới thiệu một số tư liệu về Ngô Quyền với ba chủ đề chính: Quê hương và dòng tộc, giới thiệu khái quát về mảnh đất Đường Lâm lịch sử, thân thế và dòng họ của Ngô Quyền; Ngô Quyền - Vị tổ trung hưng đất nước, giới thiệu những dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp dựng nước, xưng Vương, định đô tại Cổ Loa; Sống mãi cùng non sông, giới thiệu những nguồn tư liệu ghi nhớ công lao của Đức Vương Ngô Quyền. Trưng bày diễn ra đến hết ngày 6/10, sau đó tiếp tục trưng bày tại Ban quản lý Khu di tích Cổ Loa (huyện Đông Anh).