Bắc Ninh có 2 di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại là dân ca quan họ Bắc Ninh và ca trù. Sau gần 6 năm được UNESCO công nhận, tỉnh Bắc Ninh đã có nhiều giải pháp bảo tồn, phát triển các loại hình văn hóa này. Nhưng trái ngược với sức lan tỏa mạnh mẽ của dân ca quan họ, những người yêu ca trù đang gồng mình mỗi ngày để giữ ngọn lửa đam mê ca trù trong thế hệ trẻ.
Một buổi sinh hoạt của Câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn, Yên Phong, Bắc Ninh. |
Ngay sau khi dân ca quan họ Bắc Ninh và ca trù được vinh danh, tỉnh Bắc Ninh đã triển khai đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị dân ca quan họ Bắc Ninh giai đoạn 1 (2010 - 2012) với tổng kinh phí gần 37 tỷ đồng, chủ yếu nhằm phát triển dân ca quan họ. Sau 3 năm triển khai, dân ca quan họ đã và đang được quan tâm đầu tư bảo tồn, phát huy một cách tích cực, nhưng ca trù dường như chưa được quan tâm đúng mức. Các chính sách hỗ trợ, đãi ngộ hầu như không có, các câu lạc bộ ca trù ngoài cộng đồng chỉ hoạt động một cách cầm chừng.
Trước thực trạng trên, từ năm 2013, tỉnh Bắc Ninh triển khai đề án "Bảo tồn và phát huy giá trị di sản dân ca quan họ Bắc Ninh và ca trù giai đoạn 2013 - 2020" với tổng kinh phí gần 65 tỷ đồng. Trong đó có 2 tiểu dự án dành riêng cho các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị của di sản ca trù với tổng kinh phí là 5 tỷ đồng. Tuy nhiên, theo báo cáo của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, sau gần 2 năm đề án đi vào hoạt động, đến nay, dân ca quan họ Bắc Ninh mới thực hiện một phần nhỏ trong 1 tiểu dự án như: Tiến hành xuất bản được một số đĩa DVD, khảo sát việc phục dựng lại một số nhà chứa quan họ. Riêng việc bảo tồn nghệ thuật ca trù chưa thực hiện được dự án nào, chỉ mới dừng ở mức kiểm kê, nắm bắt thực trạng.
Hiện nay trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh còn 4 câu lạc bộ ca trù hoạt động tại 3 làng ca trù gốc, tuy cũng chỉ hoạt động ở mức cầm chừng và đang phải đối mặt với nguy cơ thất truyền.
Trong số 4 câu lạc bộ ca trù còn hoạt động, có duy nhất Câu lạc bộ ca trù Tiểu Than (thôn Tiểu Than, xã Vạn Ninh, huyện Gia Bình) còn nhà thờ tổ nghề, đây cũng là nơi sinh hoạt văn hóa tinh thần và diễn ra các hoạt động truyền dạy của các hội viên. Tuy nhiên, do hoạt động bị gián đoạn trong một thời gian dài nên những người hiểu và có khả năng truyền dạy ca trù đều không còn. Để khôi phục lại nghề hát ca trù truyền thống của cha ông, những người yêu ca trù trong làng đi vận động từng người thành lập câu lạc bộ và mời các nghệ nhân ca trù nơi khác đến truyền dạy.
Ông Nguyễn Thiết Khởi, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ Ca trù Tiểu Than chia sẻ: Hiện nay, câu lạc bộ ca trù thôn Tiểu Than thu hút 28 thành viên; nhạc cụ phục vụ hoạt động bảo tồn cũng chỉ có 2 chiếc đàn đáy (trong đó 1 chiếc không sử dụng được), 1 bộ trống, một số cặp phách do các thành viên tự đóng góp. Còn với câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn (xã Đông Tiến, huyện Yên Phong), dù tồn tại và phát triển hàng trăm năm, rồi bị mai một do chiến tranh, đến năm 2009, câu lạc bộ được tái lập. Nhưng không được đào tạo bài bản, không có nơi tập luyện cố định, trang thiết bị còn thiếu, nên mặc dù các thành viên đều tâm huyết muốn giữ nghề nhưng cũng chỉ bảo tồn được “phần ngọn”.
Theo ông Đào Xuân Tràng, Chủ nhiệm Câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn, nguyện vọng lớn nhất của các thành viên trong câu lạc bộ là đào tạo được lớp đào kép trẻ vững tay nghề và gắn bó lâu dài với ca trù. Để điều ấy trở thành hiện thực, cần sự quan tâm thiết thực của các ngành chức năng, chính quyền địa phương và tỉnh, đặc biệt cần sớm tạo điều kiện cho câu lạc bộ nơi tập luyện ổn định, đặc biệt cần nhanh chóng rà soát, có chính sách đãi ngộ với những người có công lưu giữ, truyền dạy ca trù ngoài cộng đồng.
Ông Nguyễn Xuân Trung, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho biết: Thời gian qua, ngành văn hóa tỉnh Bắc Ninh đã nhiều lần tham mưu, đề xuất các giải pháp nhằm thực hiện các dự án, tuy nhiên do nguồn kinh phí được cấp hạn hẹp nên các dự án chưa thực hiện được. Để tiếp tục bảo tồn và phát triển giá trị các di sản văn hóa phi vật thể trên, tới đây, ngành văn hóa tỉnh Bắc Ninh tiếp tục đề xuất xin kinh phí để đề án Bảo tồn và phát huy giá trị dân ca quan họ Bắc Ninh và ca trù được thực hiện theo lộ trình đề ra. Đặc biệt, tỉnh Bắc Ninh đã đề xuất việc xét tặng danh hiệu 7 nghệ nhân ưu tú, trong đó có 6 nghệ nhân quan họ và 1 nghệ nhân ca trù để việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản phi vật thể - dân ca quan họ Bắc Ninh và ca trù được tiếp tục theo đúng cam kết với UNESCO.
Thanh Thương