Đây là kết quả nghiên cứu “Những thay đổi trong gia đình Việt Nam”, vừa được Hakuhodo Institute of Life and Living ASEAN Việt Nam (HILL ASEAN Việt Nam) công bố tại Diễn đàn Sei-Katsu-Sha 2025. Nghiên cứu này được thực hiện với phương pháp kết hợp giữa định lượng và định tính, cung cấp cái nhìn sâu hơn về sự biến đổi trong cấu trúc gia đình, các giá trị và mục tiêu của gia đình Việt trong bối cảnh hiện đại.
Diễn giả của HILL ASEAN Việt Nam đang trình bày tại sao mô hình gia đình ở Việt Nam đang nhỏ dần.
Theo nghiên cứu của HILL ASEAN Việt Nam, quy mô gia đình Việt Nam hiện đang có xu hướng thu nhỏ, từ mô hình gia đình truyền thống nhiều thế hệ sang mô hình gia đình hạt nhân với ít thành viên. Trước đây, gia đình Việt thường bao gồm ông bà, cha mẹ và con cái sống cùng nhau, tạo nên một cộng đồng gia đình lớn, nơi các thế hệ cùng sinh sống và hỗ trợ lẫn nhau. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, số lượng các gia đình theo mô hình này giảm dần, thay vào đó là các gia đình nhỏ, chỉ có cha mẹ và con cái.
Nghiên cứu chỉ ra rằng, các cặp vợ chồng trẻ ngày nay có xu hướng sống riêng biệt, tách biệt khỏi các bậc cha mẹ và không sinh nhiều con như trước. Mỗi gia đình hạt nhân hiện nay chỉ bao gồm một hoặc hai thế hệ, điều này dẫn đến việc số lượng người sống trong một hộ gia đình giảm đáng kể.
Xu hướng này có thể được lý giải bởi nhiều yếu tố, trong đó có sự thay đổi trong tư duy và phong cách sống của giới trẻ. Việc sống độc lập, tìm kiếm sự nghiệp và phát triển bản thân trở thành những ưu tiên hàng đầu của thế hệ trẻ, thay vì duy trì truyền thống sống chung cùng các thế hệ trong gia đình.
Từ góc độ xã hội, sự thu nhỏ quy mô gia đình phản ánh những thay đổi sâu sắc trong cơ cấu xã hội và kinh tế của Việt Nam. Một trong những yếu tố lớn nhất thúc đẩy xu hướng này là sự thay đổi trong cơ cấu nghề nghiệp và yêu cầu của thị trường lao động. Khi nền kinh tế ngày càng phát triển, việc di cư vào các thành phố lớn để tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp và học vấn trở nên phổ biến. Điều này dẫn đến việc các thế hệ trẻ không còn sống cùng với ông bà, cha mẹ mà thay vào đó họ chọn cuộc sống độc lập hơn ở các khu đô thị.
Ngoài ra, việc có ít con hơn cũng là một xu hướng rõ rệt trong các gia đình hiện đại. Các cặp vợ chồng trẻ có xu hướng trì hoãn việc sinh con để tập trung vào sự nghiệp, đồng thời những thay đổi trong chính sách và điều kiện sống cũng ảnh hưởng đến quyết định này. Xu hướng này có thể sẽ tiếp tục kéo dài trong tương lai, khi các cặp đôi ngày càng xem trọng sự nghiệp cá nhân và chất lượng cuộc sống hơn là việc duy trì một gia đình đông đúc.
Một yếu tố không thể không nhắc đến là sự thay đổi trong giá trị văn hóa của gia đình Việt. Trước đây, gia đình Việt thường gắn kết chặt chẽ với những giá trị truyền thống như hiếu thảo, sống chung nhiều thế hệ và chia sẻ trách nhiệm giữa các thế hệ. Tuy nhiên, với sự phát triển của xã hội và sự tác động mạnh mẽ từ văn hóa phương Tây, nhiều gia đình hiện nay đã chuyển sang mô hình gia đình hạt nhân với ít thành viên, nơi mỗi cá nhân có quyền tự quyết định cuộc sống của mình. Điều này cũng phản ánh sự thay đổi trong giá trị gia đình, từ việc coi trọng sự hòa hợp giữa các thế hệ sang việc chú trọng hơn đến tự do cá nhân và quyền tự quyết của mỗi thành viên trong gia đình.
Điều này cũng có ảnh hưởng lớn đến mối quan hệ giữa các thế hệ. Các thế hệ trẻ có xu hướng tập trung vào việc xây dựng sự nghiệp và phát triển bản thân và do đó họ không còn cùng chung sống với ông bà, cha mẹ như trước. Mối quan hệ giữa các thế hệ, dù vẫn được duy trì qua các hình thức kết nối khác như du lịch hay các cuộc gặp gỡ dịp lễ Tết, nhưng không còn gắn bó chặt chẽ như trước đây. Điều này tạo ra một khoảng cách về mặt giá trị giữa các thế hệ, khi các bậc phụ huynh cảm thấy khó khăn trong việc truyền dạy những giá trị truyền thống cho thế hệ sau.