Chuyến thăm Mỹ đầu tiên (từ 22 - 24/2/2013) kể từ sau khi trở lại cầm quyền của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận quốc tế. Điều này cũng dễ hiểu khi xét tới thực trạng yếu kém của nền kinh tế Nhật và mối quan hệ đồng minh lỏng lẻo với Mỹ cũng như tình hình an ninh nóng lên ở Đông Bắc Á. Với tham vọng hồi sinh sức mạnh cho nước Nhật, Thủ tướng Abe không giấu giếm mục tiêu là tìm sự ủng hộ đối với chính sách hồi phục kinh tế gây tranh cãi của mình và củng cố liên minh với Mỹ.
Tìm kiếm sự ủng hộ cho “Abenomics”
Ngay sau khi trở lại nắm quyền, Thủ tướng Zhinzo Abe đã đưa ra các đề xuất chính sách kinh tế quyết liệt, được giới chuyên gia gắn cho cái tên “Abenomics” - tức “chính sách kinh tế kiểu Abe” - với mục tiêu tăng cường chi tiêu công và nới lỏng chính sách tiền tệ nhằm hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. “Abenomics” đã bị quốc tế phản ứng gay gắt bởi lo ngại việc đồng yên sụt giá mạnh có thể dẫn tới một “cuộc chiến tranh tiền tệ” giữa các nước.
Hai bên đều hài lòng củng cố liên minh rạn nứt hơn 3 năm qua.
Ảnh: Kyodo/TTXVN |
Về bản chất, mục tiêu của “Abenomics” là để đưa nền kinh tế lớn thứ ba thế giới này thoát khỏi giảm phát và suy thoái triền miên. “Abenomics” gồm hai đề xuất chính. Thứ nhất là in thêm thật nhiều tiền để giúp kéo nền kinh tế Nhật ra khỏi tình trạng giảm phát kéo dài 20 năm qua. Ông Abe đã chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước (BoJ) in tiền cho đến khi nào lạm phát đạt 2% mới thôi.
Thứ hai là tiêu thật nhiều tiền với lý do nền kinh tế sẽ mắc kẹt trong suy thoái do các doanh nghiệp ngừng đầu tư và người dân ngừng chi tiêu. Ông Abe tuyên bố, trong 3 tháng từ tháng 1 - 4/2013, chính phủ Nhật sẽ chi tiêu thêm 114 tỷ USD xây dựng cơ sở hạ tầng và các hệ thống phòng ngừa động đất, đồng thời quyết định tăng chi tiêu quốc phòng lần đầu tiên trong 11 năm qua.
Chuyến đi lần này của ông Abe không nằm ngoài mục đích thuyết phục Mỹ rằng một nền kinh tế Nhật “khỏe mạnh hơn” sẽ mang lại lợi ích cho cả thế giới. Ông Abe khẳng định công thức của “Abenomics” sẽ tốt cho cả Mỹ, Trung Quốc và các đối tác thương mại khác: “Nhật Bản sẽ sớm xuất khẩu nhiều hơn, nhưng cũng sẽ nhập khẩu nhiều hơn. Mỹ sẽ là nước đầu tiên được hưởng lợi, kế đó là Trung Quốc, Ấn Độ, Inđônêxia và các quốc gia khác”, ông nói.
Chuyến đi của ông Abe đã “gặt hái” được kết quả khi Mỹ không đưa ra một phản đối nào đối với “Abenomics”. Tuy nhiên, liệu “Abenomics” có cứu nền kinh tế Nhật thoát khỏi tình trạng ốm yếu bấy lâu hay không? Dưới một số lĩnh vực thì câu trả lời là có. Thị trường chứng khoán Nhật Bản đã “cất cánh” và tăng 30% trong ba tháng qua. Đồng yên giảm giá cũng mang lại lợi ích cho các nhà xuất khẩu Nhật. Niềm tin của các nhà đầu tư được khôi phục và dòng tiền đã luân chuyển mạnh mẽ hơn.
Dù vậy, phần hai của “Abenomics” sẽ gian nan hơn nhiều. Chính phủ Nhật Bản có một thành tích nghèo nàn về việc chi tiêu công trong lĩnh vực xây dựng. Những năm 1990, Nhật đã chi hàng nghìn tỷ USD nhưng vẫn không mang lại hiệu quả. Bên cạnh đó, nợ chính phủ của Nhật hiện đang đứng đầu trong số các nước phát triển, với hơn 13.000 tỷ USD, tương đương 230% GDP. Trong khi đó, nguồn thu hàng năm chỉ khoảng 500 tỷ USD. Nếu lãi suất tăng 1% thì chính phủ sẽ phải dùng 1/4 nguồn thu chỉ để trả lãi. Vì thế, một số chuyên gia lo ngại rằng nếu như “Abenomics” có tác dụng, thì nó sẽ đẩy nhanh hơn quá trình phá sản của Nhật Bản.
Tham gia TPP để làm “hài lòng” Mỹ
Hiệp định Đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) được chính quyền tổng thống Barack Obama coi là trọng tâm của sự tái can dự vào châu Á. Mỹ từ lâu đã hy vọng Nhật Bản sẽ tham gia đàm phán, tuy nhiên Nhật vẫn lưỡng lự bởi lo ngại sự cạnh tranh của nước ngoài sẽ hủy hoại nền nông nghiệp của nước này.
Mỹ sẽ lắp thêm một hệ thống rađa băng tần X như thế này nữa tại Nhật. Ảnh: Internet |
TPP là một thỏa thuận lớn trong mọi khía cạnh. Đối tác theo dự tính tới nay đã bao gồm 11 nước: Ôxtrâylia, Brunây, Canađa, Chilê, Malaixia, Mêhicô, Niu Dilân, Pêru, Xinhgapo, Mỹ và Việt Nam. Nhật Bản và Hàn Quốc bấy lâu nay vẫn tiếp tục “tư duy” về việc có nên tham gia hay không. Một TPP có 13 thành viên sẽ chiếm 40% GDP toàn cầu và 30% thương mại thế giới. Sự tham gia của Nhật Bản trong giai đoạn đầu đàm phán này là rất quan trọng, bởi trước hết nó sẽ thúc đẩy viễn cảnh nói trên và thứ hai là có một nền kinh tế lớn như Nhật (lớn hơn 10 nước khác cộng lại, không tính Mỹ) chắc chắn sẽ gia tăng đáng kể lợi ích của TPP.
Mặc dù lâu nay vẫn chần chừ tham gia TPP, nhưng để hàn gắn mối quan hệ lạnh nhạt và tranh thủ sự ủng hộ của Mỹ, ông Abe khẳng định Nhật Bản sẽ tham gia đàm phán TPP. Tuy nhiên, ông Abe cũng tìm “đường lui” để khỏi thất hứa với cử tri bằng cách tuyên bố có “những sự nhạy cảm” ở cả hai phía và “không nước nào phải đưa ra cam kết trước về việc đơn phương xóa bỏ các hàng rào thuế”.
Hàn gắn liên minh Nhật - Mỹ
Kể từ khi Đảng Dân chủ Nhật Bản (DPJ) giành quyền kiểm soát chính phủ hồi cuối tháng 8/2009, quan hệ đồng minh Nhật-Mỹ đã bị rạn nứt sâu sắc, nhất là dưới thời chính quyền của Thủ tướng Yukio Hatoyama - người chủ trương xây dựng mối quan hệ đối tác “bình đẳng” với Mỹ và khơi lại vấn đề di chuyển căn cứ quân sự Futenma của Mỹ ở đảo Okinawa.
Sau khi giành lại quyền kiểm soát chính phủ từ tay DPJ tháng 12/2012, Đảng Dân chủ Tự do (LDP) và Thủ tướng Abe chủ trương “tăng cường hơn nữa quan hệ đồng minh Nhật - Mỹ” và “khôi phục hoàn toàn quan hệ hữu nghị giữa Nhật Bản và Mỹ”, đồng thời coi mối quan hệ này là “nền tảng cho chính sách ngoại giao và an ninh của Nhật Bản”.
Quan điểm này được phía Mỹ chào đón, nhưng với sự thận trọng. Nhật Bản, nơi Mỹ có gần 50.000 quân đồn trú, được coi là nền móng trong chính sách trở lại châu Á của Mỹ, tuy nhiên thiết lập mối quan hệ cá nhân tốt giữa các lãnh đạo bấy lâu vẫn rất khó khăn. Lý do là Nhật lâu nay phải vật lộn với khủng hoảng kinh tế kéo dài, và “ngày vui” của các thủ tướng ở xứ hoa anh đào thường “ngắn chẳng tày gang”. Ông Abe là thủ tướng thứ 5 của Nhật mà ông Obama tiếp đón trong 5 năm qua.
Quyết tâm của Thủ tướng Abe đã được khẳng định trong phát biểu trước chuyến công du Mỹ với tuyên bố “sẽ nỗ lực để hàn gắn quan hệ đồng minh Nhật-Mỹ đã bị xấu đi trong 3 năm và 3 tháng qua”. Sự quyết tâm này đã được đền đáp khi Tổng thống Obama khẳng định liên minh của họ là nền tảng để ổn định an ninh khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Ngoài ra, Mỹ cũng dự kiến sẽ lắp đặt thêm một hệ thống rađa cảnh báo sớm băng tần X nữa tại Nhật Bản để giúp nước này đối phó với các mối đe dọa an ninh trong khu vực.
Gần đây, các thách thức an ninh tại khu vực trở nên nóng bỏng hơn, với các vụ thử hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên và tranh chấp lãnh thổ bùng phát giữa Nhật với các nước láng giềng. Chuyến công du của ông Abe lần này không nằm ngoài mục tiêu tìm kiếm sự hợp tác của Mỹ nhằm thúc đẩy Liên hợp quốc (LHQ) thông qua các lệnh cấm vận bổ sung đối với Triều Tiên nhằm gây áp lực buộc Bình Nhưỡng phải từ bỏ tham vọng hạt nhân của mình.
Tổng thống Obama đã tuyên bố rằng ông và ông Abe “thống nhất về sự cần thiết phải có hành động mạnh mẽ” đối với vụ thử hạt nhân của Triều Tiên mới đây, và nhất trí sẽ thúc đẩy để LHQ áp đặt các lệnh trừng phạt khắc nghiệt hơn đối với Bình Nhưỡng. Còn đối với các tranh chấp lãnh thổ với các nước láng giềng, dù ông Obama không đề cập tới trong bài phát biểu nhưng trên thực tế Mỹ vẫn có trách nhiệm bảo vệ Nhật Bản trong trường hợp xảy ra xung đột theo hiệp ước phòng thủ chung, và việc “hâm nóng” lại được mối quan hệ liên minh Nhật - Mỹ bấy lâu đóng băng đã là một thắng lợi của Thủ tướng Shinzo Abe.
Sau chuyến công du Mỹ, tỷ lệ ủng hộ đối với nội các của Thủ tướng Shinzo Abe đã tăng vọt. Hãng tin Kyodo dẫn kết quả thăm dò cuối tuần qua cho biết tỷ lệ này đã tăng 6,1 điểm phần trăm, lên 72,8%, vượt quá ngưỡng ủng hộ 70% dành cho chính phủ của DPJ hồi năm 2009. Bên cạnh đó, tỷ lệ ủng hộ Nhật tham gia đàm phán TPP tăng lên 63,0%, hơn 10 điểm phần trăm so với khảo sát hồi tháng 1/2013.
Lê Dương