Việc triển khai dự án bảo tồn đồng cỏ bàng Phú Mỹ không chỉ góp phần gìn giữ hệ sinh thái tự nhiên và bảo vệ đa dạng sinh học mà còn giúp người dân ổn định nguồn thu nhập từ nghề truyền thống của mình.
Thu hoạch cỏ bàng.
Trước đây, cỏ bàng mọc rất nhiều ở những cánh đồng đất nhiễm phèn nặng tại Đồng bằng sông Cửu Long. Người Khmer vùng biên giới xã Phú Mỹ đã biết nhổ cỏ bàng về phơi khô, đập dập để đan cà ròn (bao nhỏ để đựng đồ), đệm, phục vụ sinh hoạt hàng ngày. Cỏ bàng cho thu hoạch quanh năm, nhưng nhiều nhất là vào mùa nước nổi, từ tháng 8 - 11 hàng năm.
Nhờ đó, sếu đầu đỏ là loài chim đẹp, quý hiếm, có tên trong sách Đỏ thế giới và Việt Nam đã chọn nơi đây làm nơi trú ngụ. Tuy nhiên, do người dân khai thác tự do, tận diệt cỏ bàng, khiến cây mai dương xâm lấn, nên diện tích cỏ bàng dần thu hẹp, sinh cảnh biến đổi, sếu sợ hãi bay đi, sinh kế của người dân cũng bị ảnh hưởng.
Phân loại cỏ bàng nguyên liệu.
Từ đầu 2016, tỉnh Kiên Giang đã quyết định thành lập Khu bảo tồn loài - sinh cảnh Phú Mỹ với tổng diện tích khoảng 2.700 ha; trong đó, diện tích vùng lõi khoảng 1.070 ha, vùng đệm khoảng 1.630 ha và phân cấp do địa phương quản lý.
Mục tiêu của khu bảo tồn là bảo tồn đa dạng sinh học, ưu tiên bảo tồn hệ sinh thái đồng cỏ bàng duy nhất còn sót lại ở Đồng bằng sông Cửu Long và duy trì số lượng sếu đầu đỏ trên 100 cá thể về đây trú ngụ mỗi năm; quản lý việc khai thác hợp lý, không làm kiệt quệ hệ sinh thái đồng cỏ, từ đó đảm bảo phát triển được làng nghề truyền thống bền vững và sinh kế ổn định cho người dân.
Đồng thời, phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, phát triển du lịch sinh thái kết hợp tham quan làng nghề thủ công và sếu đầu đỏ; triển khai, thực hiện các kế hoạch giáo dục, tuyên truyền phổ biến pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học, đặc biệt là trong khu bảo tồn.
Phơi cỏ bàng làm nguyên liệu đan sản phẩm mỹ nghệ.
Hầu hết các mẹ, các chị người Khmer ở Phú Mỹ đều biết đan cỏ bàng. Chỉ mới hơn 30 tuổi nhưng chị Trần Thị Xêm, ngụ tại ấp Kinh Mới, xã Phú Mỹ đã theo nghề đan cỏ bàng hơn 20 năm. Các con của chị còn nhỏ những đã biết phụ mẹ làm nghề. Chị kể, cứ hai ngày một lần, từ 3 giờ sáng, chị đã bắt đầu trở dậy đi nhổ cỏ bàng. Việc nhổ cỏ cũng phải đúng cách nếu không sẽ bị đứt gốc, hay bị dập thân cỏ, sợi cỏ bàng sẽ không đều nhau. Công việc nhổ cỏ bàng kéo dài đến 9-10 giờ sáng. Cỏ bàng mang về còn phải trải qua các công đoạn, phơi, ép, nhuộm trước khi đan. Công việc đan lát các sản phẩm từ cỏ bàng khá nhẹ nhàng nhưng đòi hỏi sự khéo léo, nên thường phụ nữ và trẻ em thường làm công việc này.
Anh Lý Hoàng Bảo, phụ trách thủ công mỹ nghệ Khu bảo tồn loài - sinh cảnh Phú Mỹ cho biết, trước đây bà con người Khmer chủ yếu đan đệm, cà ròn. Nhưng, theo xu thế của thị trường và được hỗ trợ dạy nghề nên bà con đã biết đan rất nhiều loại sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ cỏ bàng; trong đó, có các sản phẩm chính như túi thời trang, đồ gia dụng, trang trí nội thất, vật liệu xây dựng và bao bì thương hiệu.
Bà con người Khmer làm các sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ cỏ bàng.
Nghề đan cỏ bàng hiện còn nhiều tiềm năng vì đây là sản phẩm thân thiện với môi trường, rất được thị trường ưa chuộng, nhất là ở các nước phát triển. Khu bảo tồn loài - sinh cảnh Phú Mỹ đang tạo công ăn việc làm cho khoảng 200 lao động nhận việc làm các sản phẩm cỏ bàng; trong đó, có 90% là bà con người Khmer. Thu nhập bình quân ổn định cho mỗi người là 3 triệu đồng/tháng là khá ổn đối với mức sống của bà con dân tộc thiểu số vùng biên giới.
Các sản phẩm cỏ bàng do bà con làm ra được Công ty cổ phần Sản xuất kinh doanh Xuất nhập khẩu Vĩnh Long đảm bảo đầu ra. Tổng số lượng mặt hàng sản phẩm của làng nghề khoảng 200.000 sản phẩm/năm, doanh thu đạt 6-7 tỷ đồng. Thị trường xuất đi nhiều nước ở châu Âu, Nhật Bản, Trung Quốc và trong nước có TP Hồ Chí Minh, Phú Quốc và một số điểm du lịch trong khu vực Nam bộ.
Sản phẩm thủ công mỹ nghệ làm từ cỏ bàng.
Theo ông Lâm Hoàng Tuấn, Phó Giám đốc Khu bảo tồn loài - sinh cảnh Phú Mỹ, dự án bảo tồn đồng cỏ bàng Phú Mỹ đã thành công qua việc phát triển làng nghề đan cỏ bàng một cách bền vững. Thời gian qua, khu bảo tồn đã phối hợp với Hội Sếu quốc tế thực hiện “Xây dựng mô hình trồng cỏ bàng trong Khu bảo tồn loài - sinh cảnh Phú Mỹ”; tổ chức đoàn công tác tham quan học hỏi kinh nghiệm quản lý, vận hành, phát triển và bảo tồn đa dạng sinh học tại Vườn Quốc gia Cát Tiên, Khu bảo tồn thiên nhiên Vườn chim Bạc Liêu, Khu bảo tồn Đồng tháp, Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen, Vườn quốc gia Cần Giờ, Vườn quốc gia Yok Đôn; tham quan làng nghề cỏ bàng ở Tiền Giang nhằm nâng cao trình độ năng lực cho công nhân viên trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển làng nghề.
Ngoài ra, Khu bảo tồn loài - sinh cảnh Phú Mỹ còn tiến hành trao đổi với các chuyên gia tài chính của Trường đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội và Cục Bảo tồn đa dạng sinh học về nhu cầu tài chính của khu bảo tồn trong thời gian tới trong khuôn khổ dự án “Sáng kiến về tài chính cho đa dạng sinh học BIOFIN - Huy động các nguồn lực cho đa dạng sinh học và phát triển bền vững”.
Năm 2018 vừa qua, Khu bảo tồn loài - sinh cảnh Phú Mỹ đã đón đoàn tham quan, làm việc của Tổng Lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Thái Lan và Việt Nam, trao đổi về tình hình hoạt động của đơn vị, nhu cầu phát triển, đầu tư về khoa học, du lịch, sinh kế người dân tại địa phương; tham gia 03 buổi triển lãm, trưng bày sản phẩm cỏ bàng tại thành phố Rạch Giá, huyện đảo Phú Quốc (tỉnh Kiên Giang) và tỉnh Phú Yên với hơn 100 mẫu sản phẩm của khu bảo tồn; tuần tra, kiểm soát các sự cố môi trường và theo dõi tình hình xâm chiếm đất đai trong khu bảo tồn kết hợp quan trắc số lượng sếu trong khu bảo tồn...