Việt Nam trong 'Ngôi nhà chung' AIPA - Bài 2: Quốc hội Việt Nam chủ động đóng góp vào sự lớn mạnh của AIPA

Chủ động đóng góp thiết thực

Quốc hội Việt Nam trở thành thành viên chính thức của AIPO được đánh dấu bằng Lễ kết nạp trọng thể sáng 19/9/1995 tại kỳ Đại hội đồng AIPO 16 ở Singapore. Tại buổi Lễ, Chủ tịch AIPO và lãnh đạo nghị viện các nước đã long trọng ký Nghị quyết kết nạp Quốc hội Việt Nam vào AIPO. Khi đó, Chủ tịch Quốc hội Nông Đức Mạnh, Trưởng đoàn đại biểu của Quốc hội Việt Nam tham dự Đại hội đồng AIPO đã ký vào văn kiện này.

Tham dự kỳ Đại hội đồng đầu tiên với tư cách thành viên chính thức, Quốc hội Việt Nam đã tích cực đóng góp vào các hoạt động của kỳ họp. Chủ tịch Quốc hội Việt Nam đọc diễn văn tại Phiên khai mạc Đại hội đồng AIPO có tính chất như một tuyên bố về đường lối, chủ trương, chính sách của Việt Nam đối với khu vực Đông Nam Á. “Việc Quốc hội Việt Nam gia nhập AIPO sau khi Việt Nam trở thành thành viên đầy đủ của ASEAN là một sự kiện rất có ý nghĩa, đánh dấu sự thay đổi đáng kể ở Đông Nam Á, vì độc lập và phồn vinh của mỗi quốc gia trong khu vực này” - Chủ tịch Quốc hội Nông Đức Mạnh nhấn mạnh trong diễn văn tại AIPO 16.

Sau khi gia nhập AIPO, vào những thời điểm khó khăn của khu vực, Quốc hội Việt Nam có những động thái kịp thời, cùng với nghị viện các nước thành viên AIPO góp phần giải quyết những vấn đề nảy sinh trong khu vực. Năm 1998 - một năm sau cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính làm “đảo điên” toàn khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đã đưa ra sáng kiến tổ chức Hội nghị Ủy ban chuyên đề AIPO về vai trò của cơ quan lập pháp các nước trước cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính khu vực. Sau đó, Hội nghị được tổ chức tại Hà Nội trong năm 1999. Đây là một trong những hội nghị chuyên đề được AIPO đánh giá cao vì ý nghĩa cũng như nội dung thiết thực, biểu thị sự vào cuộc kịp thời của các cơ quan hành pháp, trong nỗ lực cùng với ASEAN ứng phó với những khó khăn xảy đến cho khu vực.

Năm 2002, lần đầu tiên, Quốc hội Việt Nam đăng cai tổ chức Đại hội đồng Tổ chức liên nghị viện ASEAN (AIPO) và Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An đảm nhiệm trọng trách Chủ tịch của Tổ chức. Với cương vị Chủ tịch AIPO nhiệm kỳ 2001-2002, Quốc hội Việt Nam đã điều hành mọi hoạt động và tổ chức thành công kỳ họp Ðại hội đồng AIPO lần thứ 23 tại Hà Nội, đóng góp thiết thực vào quá trình phát triển của AIPO.

Ðại hội đồng AIPO 23 Hà Nội đã để lại một "dấu ấn Việt Nam" đậm nét trong bạn bè quốc tế. Ðó không chỉ bởi những nét đẹp của văn hóa, lòng mến khách và sự tổ chức chu đáo mang đậm phong cách Việt Nam, mà còn bởi nội dung chính trị, kinh tế, xã hội mà hội nghị đã đề cập. Trong tổng số 33 nghị quyết được thông qua tại kỳ họp có 20 nghị quyết do Việt Nam đề xuất và điều quan trọng là những ý tưởng của Việt Nam đến nay vẫn còn nguyên giá trị.

Từ ngày 20-24/9/2010, kỳ họp Đại hội đồng AIPA-31 đã diễn tại Thủ đô Hà Nội dưới sự điều hành của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng, Chủ tịch AIPA 31. Trong 4 ngày làm việc tập trung cao độ, với tinh thần xây dựng và hữu nghị truyền thống của ASEAN, Đại hội đồng AIPA 31 đã thảo luận, thông qua 22 nghị quyết về hàng loạt vấn đề chính trị, an ninh, kinh tế, văn hóa, xã hội của khu vực được quan tâm hàng đầu tại thời điểm đó.

Phát biểu bế mạc Đại hội đồng AIPA 31, Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Tinh thần chung của kỳ họp là: Đoàn kết, hữu nghị, hợp tác vì một cộng đồng ASEAN ngày càng phát triển bền vững, phồn vinh và thịnh vượng; nâng cao vai trò, vị thế của AIPA; sự phối hợp ASEAN-AIPA, làm cho ASEAN và AIPA ngày càng gần gũi với nhân dân”.

Với việc tổ chức thành công Đại hội đồng AIPA 31, Quốc hội Việt Nam đã làm tròn trách nhiệm của mình trên cương vị Chủ tịch Đại hội đồng Liên nghị viện Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á trong nhiệm kỳ 2009-2010, thể hiện tinh thần trách nhiệm của Việt Nam đối với AIPA và những nỗ lực của Việt Nam hội nhập vào khu vực.

Nhiều sáng kiến mang dấu ấn Việt Nam

Quốc hội Việt Nam đã đóng góp nhiều sáng kiến, phát biểu tại các kỳ họp Đại hội đồng cũng như hoạt động trong khuôn khổ của AIPA. Việt Nam cũng đưa ra sáng kiến thành lập Nhóm tư vấn AIPA tại nghị viện các nước thành viên để tư vấn về vấn đề hài hòa hóa pháp luật, giám sát thực hiện nghị quyết của AIPA và tăng cường quan hệ giữa AIPA và ASEAN. Sáng kiến mở rộng thành phần tham dự hội nghị có một số nước không phải là thành viên AIPA. Những đóng góp của Quốc hội Việt Nam trong AIPA có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố quan hệ hữu nghị, hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam với các nước ASEAN; khẳng định vị thế, vai trò của Quốc hội Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.

Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Ngô Anh Dũng cho biết, từ thời điểm gia nhập AIPO, Quốc hội Việt Nam đã tham gia đầy đủ các hoạt động của AIPO và tại các kỳ Đại hội đồng, Việt Nam đều đưa ra những đề xuất để AIPO hoạt động ngày càng hiệu quả, thực chất hơn, như bớt lễ nghi, hình thức, hay sự dài dòng của nghị quyết, đi vào vấn đề chính mà khu vực, thế giới quan tâm. 

Ở lĩnh vực chính trị, các sáng kiến của Việt Nam chủ yếu tập trung vào việc tăng cường vai trò của AIPO, tăng cường hợp tác nội khối; xây dựng Cộng đồng ASEAN. Tại kỳ Đại hội đồng lần thứ 26 năm 2005, Đoàn đại biểu Quốc hội Việt Nam đã đưa ra nhiều kiến nghị về tăng cường vai trò của AIPO trong quá trình xây dựng Hiến chương ASEAN; đề nghị cơ quan đại diện ngoại giao các nước thành viên ASEAN cần thúc đẩy hợp tác giữa các cơ quan lập pháp ASEAN. Kiến nghị được các nước tham dự Đại hội đồng hoan nghênh và đánh giá cao.

Tại kỳ họp Đại hội đồng lần thứ 28 năm 2007, Nghị quyết về tăng cường vai trò và đóng góp của AIPA đối với Hiến chương ASEAN do Đoàn Việt Nam đề xuất tại Ủy ban Chính trị đã được Đại hội đồng thông qua. Nghị quyết kêu gọi Nhóm Đặc trách về Soạn thảo Hiến chương ASEAN nhấn mạnh vai trò của AIPA trong việc hình thành Cộng đồng ASEAN; khuyến nghị các thành viên AIPA thường xuyên trao đổi chặt chẽ với Chính phủ nước mình để có những đóng góp tích cực đối với Hiến chương ASEAN. Nghị quyết cũng khuyến khích các Nghị viện thành viên AIPA tạo điều kiện thuận lợi để phê chuẩn, thông qua và thực hiện văn kiện quan trọng này.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu, Đại hội đồng Liên nghị viện Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á lần thứ 39 (AIPA 39), Việt Nam đề nghị AIPA thúc đẩy vai trò giám sát của các nghị viện đối với triển khai thực hiện kế hoạch tổng thể của ASEAN trên cả 3 trụ cột: Chính trị, kinh tế và văn hóa-xã hội; phát huy sự hỗ trợ, phối hợp giữa các nước thành viên trong phát triển kinh tế, thu hẹp khoảng cách phát triển, nâng cao đời sống của người dân, ứng phó với biến đổi hậu, bảo vệ môi trường, an ninh năng lượng và nguồn nước...

Về lĩnh vực kinh tế, các sáng kiến của Việt Nam nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết của liên kết kinh tế giữa các nước trong khu vực và về vai trò của nghị viện trong việc đối phó với khủng hoảng kinh tế, phát triển bền vững. Như đã đề cập ở trên, trên cơ sở sáng kiến của Quốc hội Việt Nam tại kỳ Đại hội đồng lần thứ 19 ở Malaysia, năm 1999, Quốc hội Việt Nam đã đăng cai tổ chức thành công Hội nghị Ủy ban chuyên đề về Vai trò cơ quan lập pháp các nước ASEAN trước cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính khu vực. Việc tổ chức thành công Hội nghị Ủy ban Thường trực của AIPO tại Việt Nam một mặt tiếp tục khẳng định vị thế của Việt Nam trong Tổ chức liên nghị viện khu vực, mặt khác thể hiện sự đóng góp tích cực của AIPO trong việc hỗ trợ Chính phủ các nước giải quyết những vấn đề thời sự của đất nước.

Tại Đại hội đồng AIPA 30 (năm 2009), Đoàn đại biểu Quốc hội Việt Nam đã đề xuất 3 dự thảo Nghị quyết và nhận được sự đồng tình cao của các nước, trở thành các Nghị quyết của Đại hội đồng. Đặc biệt, đề xuất của Đoàn đại biểu Quốc hội Việt Nam trong dự thảo Nghị quyết về khủng hoảng kinh tế đã nhận định: “Nghị viện đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Chính phủ thực hiện các biện pháp kinh tế nhằm vượt qua khủng hoảng bằng việc xây dựng và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, chính sách pháp luật”.

Trên cơ sở đề xuất tại Đại hồi đồng AIPA 30, vào tháng 3/2010, Quốc hội Việt Nam đã chủ trì thành công Hội nghị chuyên đề của AIPA về “Hậu khủng hoảng tài chính kinh tế thế giới và phát triển bền vững”. Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Nguyễn Văn Giàu cho biết, trong nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XIII, Quốc hội Việt Nam đã đề xuất Ủy ban Kinh tế của AIPA phải ra được Nghị quyết về thúc đẩy phát triển doanh nghiệp quy mô nhỏ và siêu nhỏ.

Trong lĩnh vực xã hội và bình đẳng giới, Quốc hội Việt Nam đã có nhiều sáng kiến đóng góp tại các kỳ Đại hội đồng và các hội nghị chuyên đề của AIPO/AIPA, nhất là trong việc phát huy vai trò của phụ nữ nói chung và các nữ nghị sỹ nói riêng. Đặc biệt, tại kỳ Đại hội đồng AIPO 19 (năm 1998), theo sáng kiến của Đoàn đại biểu Quốc hội Việt Nam và Nghị viện Malaysia, lần đầu tiên trong lịch sử các Đại hội đồng AIPO, Hội nghị nữ nghị sỹ của AIPO đã được tổ chức. Kể từ đó, Hội nghị nữ nghị sỹ AIPO được tiến hành như một cơ chế thường niên trong khuôn khổ hoạt động của Đại hội đồng AIPO.

Sau đó, liên tiếp tại các kỳ Đại hội đồng AIPO 23 (năm 2002), lần thứ 24 (năm 2003), Quốc hội Việt Nam tiếp tục có nhiều sáng kiến liên quan đến phát huy vai trò của nữ nghị sỹ như tổ chức cuộc gặp thân mật giữa các nữ nghị sỹ AIPO với đại biểu tiêu biểu của phụ nữ Việt Nam; thành lập tiểu ban nghiên cứu nhằm tìm ra những biện pháp thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ trong lãnh đạo chính trị và đặc biệt trong các cơ quan lập pháp các nước thành viên AIPO.

Thực hiện Nghị quyết về tăng cường năng lực nghị sỹ trong quá trình xây dựng pháp luật của Đại hội đồng AIPA 29 tại Singapore theo sáng kiến của Việt Nam, Quốc hội Việt Nam đã tổ chức Hội nghị AIPA về “Vai trò của nữ nghị sỹ trong quá trình xây dựng pháp luật” vào cuối năm 2009.

Tại kỳ Đại hội đồng AIPO 26 (năm 2005), trên cơ sở kiến nghị của Đoàn Việt Nam tại Hội nghị nữ nghị sỹ WAIPO, đại biểu của Ủy ban đã nhất trí ủng hộ khuyến nghị của Đoàn Việt Nam tổ chức Hội nghị triển khai dự án nghiên cứu hợp tác pháp lý trong phòng, chống buôn bán phụ nữ và trẻ em. Hội nghị đã được Quốc hội Việt Nam tổ chức thành công tại Thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 7/2006. Báo cáo của Hội nghị được trình Đại hội đồng 27. Trên cơ sở kiến nghị của Báo cáo, Đại hội đồng đã khuyến nghị thành lập một nhóm chuyên gia AIPO gồm đại diện các nước thành viên, quan sát viên đặc biệt và các bên liên quan.

Tại Đại hội đồng AIPO 23 tổ chức ở Hà Nội năm 2003, Quốc hội Việt Nam đã đăng cai một loạt hội nghị, trong đó có hội nghị đầu tiên của Ủy ban chuyên đề về chống tệ nạn ma túy (AIFOCOM). Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Ngô Anh Dũng nhận định: “Đây là sáng kiến ghi dấu ấn của Việt Nam trong khuôn khổ hoạt động của AIPA. Việt Nam là nước đầu tiên tổ chức hội nghị về ma túy - một hiểm họa của con người. Như vậy, Việt Nam góp phần đưa hoạt động của AIPA gắn với thực tế cuộc sống, góp phần giải quyết vấn đề thực tế”.

Về các vấn đề tổ chức, có thể thấy rằng Việt Nam đã đóng góp rất nhiều sáng kiến về vấn đề tổ chức nội bộ của AIPO/AIPA như trao kỷ niệm chương cho những người có nhiều đóng góp cho sự lớn mạnh của tổ chức này (Đại hội đồng 23 tổ chức tại Việt Nam năm 2002); tăng cường mối liên hệ giữa AIPO/AIPA với ASEAN. Theo Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu, năm 2007 để kết nối người đứng đầu Chính phủ và người đứng đầu Quốc hội các nước ASEAN-AIPA, Quốc hội Việt Nam đã đề xuất cần có phiên đối thoại giữa các nhà lãnh đạo ASEAN và các nhà lãnh đạo AIPA.

Năm 2010, khi Quốc hội Việt Nam đăng cai tổ chức Đại hội đồng AIPA lần thứ hai, được sự đồng thuận của các nước, Việt Nam chính thức tổ chức phiên đối thoại cấp cao. Từ đó đến nay, phiên đối thoại cấp cao giữa các nhà lãnh đạo AIPA và nhà lãnh đạo ASEAN đã được tổ chức trong khuôn khổ Năm ASEAN, Năm AIPA. Ông Nguyễn Văn Giàu nhấn mạnh: “Đây là sáng kiến rất có giá trị. Việt Nam đã đi bước đầu tiên và cũng là nơi tổ chức phiên đối thoại chính thức đầu tiên”.

Trong quá trình tham gia AIPO/AIPA, Quốc hội Việt Nam đã tham gia hầu hết các cuộc đối thoại với các nước quan sát viên về nhiều nội dung khác nhau và đưa ra nhiều ý kiến thảo luận hữu ích. Tại kỳ Đại hội đồng 24, Đoàn đại biểu Quốc hội Việt Nam đã đưa ra sáng kiến về việc Việt Nam đăng cai Hội nghị Nghị viện Á-Âu lần thứ 3 (ASEP-3) và đã được Đại hội đồng nhất trí cao để Việt Nam chủ trì hoạt động này. 

Nhìn lại chặng đường 25 năm qua, những đóng góp của Quốc hội Việt Nam trong AIPA có ý nghĩa quan trọng đối với việc củng cố quan hệ hữu nghị, hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam với các nước ASEAN; khẳng định vị thế, vai trò của Quốc hội Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.

Năm 2020, với vai trò Chủ tịch AIPA 41, Quốc hội Việt Nam đã chủ động cùng với nghị viện các nước thành viên tiếp tục đồng hành cùng Chính phủ các nước ASEAN tìm ra giải pháp nhằm tăng cường khả năng phục hồi kinh tế trong giai đoạn dịch COVID-19; góp phần củng cố sự hợp tác, đoàn kết trong ASEAN theo tinh thần “Ngoại giao Nghị viện vì Cộng đồng ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng”.

Bài 3: Tăng cường hợp tác nghị viện ứng phó với dịch COVID-19