Thống nhất tư duy và hành động để vận hành chính quyền 2 cấp hiệu quả

Coi quê hương không chỉ là thôn, làng, ấp bản, xã, phường

Theo ông, chính quyền địa phương 2 cấp được tổ chức theo những tư duy mới nào?

Vừa qua, chúng ta tiến hành sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, giảm từ 63 xuống còn 34 tỉnh, thành phố, tiếp tục sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã để thành lập 3.321 xã, phường mới, bỏ cấp huyện. Từ bản đồ hành chính mới của đất nước, đã tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp thay vì 3 cấp. 

Việc sáp nhập này cũng như tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp phải bắt đầu từ đổi mới tư duy nhằm đạt mục tiêu: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Theo nghiên cứu của chúng tôi, một số tư duy mới vừa qua của Đảng và Nhà nước để tổ chức lại chính quyền địa phương có mấy điểm. Thứ nhất là tư duy coi quê hương không chỉ là thôn, làng, ấp bản, xã, phường..., mà được mở rộng ra cả đất nước. Tư duy này đã giúp chúng ta vượt qua được những ngại ngần, vướng mắc, băn khoăn trong sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, tiếp tục sắp xếp lại cấp xã. Từ đó, xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp thay vì 3 cấp, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân. 

Thứ hai, tư duy về một cái nhìn mới đối với các đơn vị hành chính xã, phường trong tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp - cấp chính quyền xã, phường (sau sáp nhập) không còn như xưa mà là một cấp chính quyền dưới tỉnh với đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn để tự chủ, tự quản, tự chịu trách nhiệm, phục vụ nhân dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn. 

Thứ ba, tư duy chuyển từ quản lý nhà nước sang quản trị quốc gia, quản trị địa phương. Chuyển từ nền hành chính “quản lý, kiểm soát”, “bao sân” sang nền hành chính “phục vụ và đổi mới sáng tạo”, phát huy mọi nguồn lực trong xã hội để phát triển bền vững, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.
 
Thứ tư, tư duy lại về phân cấp, phân quyền, phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương - để phân cấp, phân quyền không chỉ là hình thức, “có như không” mà phải đi vào thực chất, rõ ràng, triệt để - với các quan điểm mà lãnh đạo Đảng, Chính phủ chỉ đạo: “Ai làm tốt thì giao”; “những việc của địa phương để địa phương tự quyết, tự thực hiện và tự chịu trách nhiệm”; “một việc chỉ giao cho một người; một người có thể làm nhiều việc”; “không biết thì không quản”; “ai được giao nhiệm vụ và quyền hạn thì phải quyết định”, xóa bỏ các quy trình “xin ý kiến, xin chủ trương, hoặc thỏa thuận” làm mất thời gian, mất cơ hội, không gắn với trách nhiệm cá nhân, hay đổ thiếu sót cho tập thể. 

Bên cạnh đó là tư duy gắn đổi mới tổ chức, phân quyền, phân cấp, cơ chế hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp với tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số, xây dựng và sử dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo AI trong hoạt động của các cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp. Ứng dụng khoa học công nghệ vào xây dựng nền hành chính số và phát triển nhân lực số. Đẩy mạnh phong trào “Bình dân học vụ số” trong toàn xã hội, cho mọi tầng lớp nhân dân, nhất là ở nông thôn, đồng bào dân tộc, vùng miền núi, vùng sâu, vùng khó khăn. 

Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua có những điểm gì khác so với trước đây, thưa ông?

Ngoài việc kế thừa các nguyên tắc: tuân thủ Hiến pháp, pháp luật; quản lý xã hội bằng pháp luật; thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ; bảo đảm quyền con người, quyền công dân; phát huy quyền làm chủ của nhân dân, phục vụ nhân dân, chịu sự kiểm tra, giám sát của nhân dân; bảo đảm hoạt động hành chính thống nhất, thông suốt, liên tục…, tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp đã được bổ sung một số điểm mới. Đó là, phải bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Bảo đảm trách nhiệm gắn với cơ chế kiểm soát quyền lực. 

Đồng thời, phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương với địa phương theo phương châm: chính quyền địa phương tự quyết định, tự thực hiện và tự chịu trách nhiệm. Phù hợp với quá trình chuyển từ quản lý nhà nước sang quản trị địa phương theo hướng hiện đại, hiệu quả. Thúc đẩy mạnh mẽ ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo (AI) và đổi mới sáng tạo vào mọi hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương. 
 

Chuyển từ tư duy quản lý tập trung sang quản trị đa chiều

Từ mô hình chính quyền địa phương 3 cấp, chúng ta chuyển sang mô hình 2 cấp. Ông nhận thấy mô hình 2 cấp có điểm gì nổi bật? 

Trước hết phải khẳng định, chính quyền địa phương 3 cấp đã có vai trò quan trọng trong suốt quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc từ trước tới nay. Bây giờ, sứ mệnh lịch sử của chính quyền địa phương 3 cấp đã hoàn thành. Đứng trước yêu cầu bối cảnh phát triển kinh tế thị trường, hoàn thiện nhà nước pháp quyền, phát huy dân chủ dưới sự lãnh đạo của Đảng, để tháo gỡ các “điểm nghẽn”, “rào cản” trong quá trình phát triển và phục vụ nhân dân, cần phải tổ chức lại chính quyền địa phương 2 cấp thay vì 3 cấp. 

Theo tôi, các điểm mới của chính quyền địa phương 2 cấp là thực hiện xây dựng lại bản đồ các đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã, tinh gọn bộ máy chính quyền, bỏ cấp huyện, khơi thông mọi điểm nghẽn, nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả trong quản lý, quản trị địa phương; thực hiện chống lãng phí, giảm bớt gánh nặng ngân sách do phải chi cho hoạt động của bộ máy, trả lương, công sản… 

Chúng ta đẩy mạnh phân quyền, phân cấp và phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương - những việc của địa phương để địa phương làm. Phát huy tính tự quản của chính quyền địa phương. Thúc đẩy chuyển từ tư duy quản lý sang quản trị địa phương, từ tư duy quản lý tập trung sang quản trị đa chiều. Khuyến khích thúc đẩy chủ động đổi mới, sáng tạo trong các hoạt động của địa phương. 

Mối quan hệ giữa Trung ương và địa phương trong thực hiện phát triển kinh tế- xã hội ở địa phương cũng có sự thay đổi, chuyển từ “mệnh lệnh, phục tùng” sang “tự chủ, tự quản”, từ “quản lý, kiểm soát” sang “phục vụ và đổi mới sáng tạo”.  

Tôi cho rằng, việc phân quyền, phân cấp mạnh mẽ cho chính quyền địa phương sẽ là yêu cầu khách quan để thúc đẩy Trung ương có các giải pháp bảo đảm các điều kiện để thực hiện tốt các nhiệm vụ, quyền hạn được giao - đặc biệt là phân quyền cho địa phương được tự quyết về nguồn lực liên quan đến ngân sách và biên chế, con người. 

Một điểm mới nữa của chính quyền địa phương 2 cấp, đó là xóa bỏ tư duy “không nhất thiết ở Trung ương có bộ, cơ quan ngang bộ thì cấp tỉnh, cấp xã có tổ chức tương ứng”; xóa bỏ sự phân biệt giữa cán bộ, công chức cấp xã với cán bộ, công chức cấp tỉnh và trung ương.

Cùng với đó, mở ra không gian đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và xây dựng chính quyền số, triển khai mạnh mẽ cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, minh bạch, có tính liên thông, kết nối giữa Trung ương và địa phương để quản lý thống nhất, sử dụng thuận lợi cho hoạt động quản trị. Tạo thêm cơ hội để xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, đáp ứng yêu cầu của bộ máy chính quyền mới trên cơ sở quản lý theo vị trí việc làm, đánh giá phân loại cán bộ, công chức và giải quyết chế độ chính sách cho các trường hợp dôi dư do tinh gọn bộ máy. 

Theo ông, cần chú ý những vấn đề gì để triển khai hiệu quả mô hình chính quyền địa phương 2 cấp? 

Căn cứ chỉ đạo của Trung ương, trong một thời gian ngắn, các địa phương đã phối hợp với các cơ quan trung ương triển khai các nội dung chuẩn bị rất chu đáo, cẩn thận và chặt chẽ. Tôi tin rằng, việc vận hành tổ chức chính quyền địa phương sẽ thuận lợi và đạt kết quả tốt. Mọi cái mới khi đi vào thực hiện không tránh khỏi có thể xuất hiện vấn đề này, vấn đề kia. 

Theo tôi, khi vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, các vấn đề dưới đây vừa qua đã được chú ý nhưng khi vận hành vẫn cần được quan tâm hơn. Một là phải luôn chú ý đến công tác tư tưởng, để thống nhất cả nhận thức lẫn hành động trong xã hội, trong nhân dân, nhất là trong đội ngũ cán bộ, công chức. Như vậy mới tạo được không khí vui tươi, phấn khởi, tạo được động lực làm việc. Từ đó, việc tổ chức thực hiện mới đạt kết quả tốt đẹp và thành công.
  
Hai là, cần quan tâm để hoạt động của bộ máy hành chính, nhất là hoạt động của các Trung tâm phục vụ hành chính công cấp xã, cấp tỉnh và Cổng dịch vụ công quốc gia vẫn diễn ra bình thường, thông suốt trong giải quyết các nhu cầu của nhân dân. 

Ba là, cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn việc sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị sự nghiệp công lập, cung cấp các dịch vụ cho nhân dân, nhất là ở các xã, phường. 

Bốn là cần tiến hành sớm việc đề xuất sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh vấn đề quy hoạch, các chỉ tiêu phát triển của cấp xã, cấp tỉnh; ban hành các quy định mới về quy chế làm việc, mối quan hệ công tác giữa Trung ương và địa phương, giữa cấp tỉnh và cấp xã.

Các đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập, cần chú ý bảo đảm sự tương đồng trong phân cấp quản lý cán bộ, công chức, viên chức giữa các tỉnh (trước đây) nay sáp nhập. Điều chỉnh hoặc hướng dẫn tạm thời về thẩm quyền quyết định tại một số nội dung trong công tác tuyển dụng, bổ nhiệm, nâng bậc lương, nâng ngạch, chuyển ngạch, chức danh nghề nghiệp... trong các cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp.

Ngoài ra cũng cần chú ý việc quản lý, sử dụng và giải quyết chế độ, chính sách đối với cán bộ không chuyên trách ở cấp xã; các phương án sử dụng và quản lý tài sản công, trụ sở hành chính và máy móc thiết bị để bảo đảm tiết kiệm, không lãng phí, giảm chi phí về điện nước, bảo hành... đối với các trụ sở của cấp huyện trước đây. 

Công tác văn thư lưu trữ cũng cần chú ý. Hiện nay, các cơ quan, đơn vị, địa phương đang tiếp tục số hóa, chỉnh lý, niêm phong và chuyển giao tài liệu về Kho lưu trữ tài liệu để lưu trữ theo đúng quy định. Tuy nhiên, vẫn cần quan tâm các tài liệu tồn đọng, chưa sắp xếp, phân loại, chỉnh lý. Sau đó, dành thời gian và điều kiện để thực hiện chỉnh lý, số hóa theo đúng quy định.

Trân trọng cảm ơn ông!