Luật Báo chí (sửa đổi): Phát triển đi đôi với quản lý hiệu quả

Thưa Cục trưởng, dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đang thu hút sự quan tâm rộng rãi của giới báo chí và công chúng. Ông có thể khái quát những điểm mới nổi bật nhất trong lần sửa đổi này? Thông qua các nội dung mới được bổ sung, Cục Báo chí (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) kỳ vọng dự thảo Luật sẽ góp phần như thế nào vào việc xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại trong kỷ nguyên số, đúng tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng?

Nội dung sửa đổi của Luật bám sát 4 nhóm chính sách lớn được Chính phủ thông qua tại Nghị quyết 148/NQ-CP ngày 22/9/2024.

Thứ nhất là nhóm chính sách về tăng cường quản lý nhà nước trong hoạt động báo chí, bao gồm hoàn thiện cơ chế cấp phép, đình chỉ, thu hồi giấy phép, phân định thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, chấm dứt tình trạng “khoảng trống quản lý” đối với một số loại hình báo chí.

Thứ hai là nhóm chính sách về nâng cao chất lượng đội ngũ người làm báo và lãnh đạo cơ quan báo chí, đề cao yêu cầu đạo đức nghề nghiệp, xác định rõ quyền và nghĩa vụ của nhà báo, yêu cầu bồi dưỡng bắt buộc trước khi cấp thẻ nhà báo lần đầu, đồng thời bổ sung chế tài thu hồi thẻ đối với trường hợp vi phạm. 

Thứ ba là nhóm chính sách về phát triển kinh tế báo chí, cho phép báo chí khai thác các nguồn thu hợp pháp mới như bản quyền số, liên kết nội dung, dịch vụ truyền thông công ích; tạo điều kiện hình thành các cơ quan truyền thông chủ lực mạnh đủ năng lực hội nhập quốc tế.

Thứ tư là nhóm chính sách về điều chỉnh hoạt động báo chí trên không gian mạng, lần đầu tiên đưa vào Luật khái niệm “kênh nội dung số”, “nền tảng số báo chí quốc gia” và quy định trách nhiệm của cơ quan báo chí khi hoạt động trên nền tảng số, yêu cầu kết nối hệ thống lưu chiểu điện tử và chấp hành pháp luật về an ninh mạng, dữ liệu số.

Đáng chú ý có Điều 20 quy định về thu hồi giấy phép hoạt động báo chí, khắc phục tình trạng chỉ có chế tài xử phạt hành chính nhưng chưa có biện pháp răn đe mạnh. Điều 30 và Điều 31 xác lập hành lang pháp lý cho báo chí số, quy định các nguyên tắc quản lý, trách nhiệm của cơ quan vận hành nền tảng số báo chí quốc gia, đảm bảo không gian báo chí chính thống được quản trị minh bạch, an toàn, có khả năng chống lại sự chi phối bởi nền tảng xuyên biên giới.

Dự thảo Luật còn thực hiện mạnh mẽ chủ trương phân cấp, phân quyền. Dự kiến có thêm 10 thủ tục hành chính liên quan đến báo chí sẽ được giao cho UBND cấp tỉnh xử lý; đồng thời, khi xây dựng các nghị định và thông tư hướng dẫn thi hành sẽ cắt giảm khoảng 20 thủ tục hành chính, giảm từ 68 xuống còn 48 thủ tục, góp phần đơn giản hóa điều kiện, tiết kiệm chi phí tuân thủ pháp luật cho các cơ quan, tổ chức báo chí.

Ngoài ra, dự thảo Luật tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò của báo chí cách mạng Việt Nam, nhấn mạnh nền báo chí Việt Nam là nền báo chí cách mạng, là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và là diễn đàn tin cậy của nhân dân. Luật bổ sung nguyên tắc phát triển báo chí gắn với trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ đạo đức nghề nghiệp, không chạy theo thương mại hóa, bảo đảm báo chí thực hiện sứ mệnh định hướng, dẫn dắt thông tin trong xã hội. Mục tiêu lớn nhất của việc sửa đổi Luật là tăng cường quản lý nhưng tạo điều kiện để báo chí phát triển trong trật tự, hội nhập mà không đánh mất bản chất cách mạng, nhân văn.

Luật sửa đổi lần này được kỳ vọng phát triển và quản lý tốt hoạt động báo chí, hướng tới mục tiêu “chuyên nghiệp - nhân văn - hiện đại”. Chuyên nghiệp về tiêu chuẩn hóa quy trình cấp thẻ, yêu cầu bồi dưỡng, minh bạch hóa trách nhiệm người đứng đầu, quyền và trách nhiệm của nhà báo, phóng viên, cơ chế thu hồi giấy phép khi vi phạm, giúp nâng chất lượng đội ngũ người làm báo và xử lý vi phạm hiệu quả hơn. Nhân văn ở cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu và hỗ trợ để phục vụ các nhiệm vụ thông tin dành cho nhóm yếu thế (trẻ em, người khiếm thị, vùng sâu vùng xa…), bảo đảm báo chí thực hiện chức năng phục vụ xã hội. Hiện đại ở việc pháp lý hoá hoạt động báo chí trên nền tảng số, đầu tư nền tảng số báo chí quốc gia và hạ tầng dữ liệu, giám sát, lưu chiểu điện tử, từ đó tạo điều kiện chuyển đổi số, khai thác mô hình kinh doanh số và bảo đảm chủ quyền thông tin trên không gian mạng.  

Về quá trình hoàn thiện dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), Ban soạn thảo đã triển khai việc lấy ý kiến, tiếp thu phản hồi từ các cơ quan báo chí, hội nghề nghiệp và chuyên gia pháp lý… như thế nào? Có những góp ý, kiến nghị nào đáng chú ý hoặc có tác động lớn đến việc hoàn thiện dự thảo Luật lần này, thưa ông?

Quá trình xây dựng Dự thảo Luật được tiến hành thận trọng, khoa học và cầu thị. Ban Soạn thảo đã tổ chức lấy ý kiến rộng rãi từ các Bộ, ngành, địa phương, cơ quan báo chí, hội nghề nghiệp, chuyên gia pháp lý; đăng tải công khai trên Cổng thông tin Chính phủ và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Chúng tôi nhận thấy có nhiều ý kiến tâm huyết, có giá trị thực tiễn được tiếp thu như: Về hoạt động báo chí trên không gian mạng, các cơ quan báo chí đề nghị xác định rõ cơ chế thông báo, lưu chiểu, giám sát để không tạo rào cản, đồng thời bảo vệ quyền tự chủ biên tập. Về phát triển kinh tế báo chí, nhiều ý kiến đề nghị mở rộng cơ chế liên kết, song phải phân định rõ nội dung báo chí với nội dung giải trí - thương mại để không thương mại hóa tôn chỉ chính trị. Về nhân sự, có ý kiến lo ngại về việc siết điều kiện cấp thẻ, do đó dự thảo đã điều chỉnh theo hướng nâng chuẩn nhưng vẫn bảo đảm cơ hội cho người trẻ thông qua chương trình bồi dưỡng chính quy, linh hoạt.

Tất cả các góp ý đều hướng đến mục tiêu chung: Một đạo luật vừa bảo đảm tính pháp lý trong quản lý nhà nước, vừa tạo động lực phát triển cho nền báo chí cách mạng. Cùng với việc tiếp thu ý kiến, Ban soạn thảo, tổ biên tập đã rà soát quan điểm của Đảng về công tác báo chí, nhất là những quan điểm mới để thể chế hoá vào luật, như quy định về mô hình cơ quan báo và phát thanh, truyền hình ở địa phương; quan điểm về phân cấp, phân quyền cho địa phương, đơn giản hoá các thủ tục hành chính.

Tại Điều 30 và Điều 31 dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) có bổ sung bổ sung quy định về hoạt động báo chí trên không gian mạng và trách nhiệm của cơ quan báo chí khi mở kênh nội dung trên không gian mạng. Ông có thể chia sẻ rõ hơn về nội dung bổ sung này, thưa ông? 

Điều 30 và 31 của dự thảo Luật xác lập khuôn khổ pháp lý cho hoạt động báo chí trên nền tảng số. Theo đó, cơ quan báo chí khi mở kênh nội dung trên mạng phải thông báo với cơ quan quản lý nhà nước; báo chí phải kết nối với hệ thống lưu chiểu, giám sát nội dung do Nhà nước đầu tư; phải tuân thủ pháp luật về an ninh mạng, sở hữu trí tuệ và dữ liệu cá nhân, bên cạnh Luật Báo chí. Thực tế cho thấy báo chí đã dịch chuyển mạnh mẽ lên môi trường số, nhưng khung pháp lý hiện hành chưa bao quát đầy đủ. Nhà nước cần vừa tạo điều kiện để báo chí số phát triển, vừa bảo vệ quyền lợi công chúng và chủ quyền thông tin quốc gia.

Cơ chế giám sát sẽ được thực hiện thông qua hạ tầng lưu chiểu điện tử và chế tài quản lý hành chính minh bạch, bảo đảm công bằng giữa báo chí chính thống và nền tảng xuyên biên giới. Đây là điều kiện tiên quyết để báo chí Việt Nam giữ được vai trò dẫn dắt trong kỷ nguyên truyền thông số.

Bên cạnh khung pháp lý về nội dung và trách nhiệm xã hội, vấn đề phát triển kinh tế báo chí cũng được dư luận đặc biệt quan tâm. Thưa Cục trưởng, những thay đổi đó sẽ tạo điều kiện như thế nào cho báo chí phát triển bền vững về kinh tế, đồng thời vẫn đảm bảo tôn chỉ, mục đích và định hướng chính trị? Ngoài ra, có ý kiến cũng đề xuất nghiên cứu mô hình tập đoàn hoặc tổ hợp báo chí, quan điểm của ông về hướng đi này?

Dự thảo Luật bổ sung nhiều cơ chế mới để báo chí phát triển bền vững về kinh tế như: Công nhận nguồn thu mới, kể cả bản quyền nội dung số, liên kết hợp tác, cung ứng dịch vụ công; cho phép xuất khẩu nội dung báo nói, báo hình, mở rộng thị trường trong và ngoài nước; thiết lập ranh giới pháp lý cho hoạt động liên kết, nghiêm cấm liên kết đối với nội dung thời sự chính trị, an ninh, quốc phòng, đối ngoại. Những quy định này nhằm tạo điều kiện cho báo chí tăng nguồn lực tài chính để tái đầu tư công nghệ, nhân lực, nhưng vẫn bảo đảm giữ vững tôn chỉ, mục đích, tránh sa vào tình trạng thương mại hoá.

Về mô hình tập đoàn hoặc tổ hợp báo chí, chúng tôi cho rằng đây là xu hướng tất yếu trong bối cảnh hội tụ truyền thông. Tuy nhiên, việc triển khai cần thí điểm, lựa chọn các cơ quan báo chí có đủ tiềm lực, vị thế chính trị, có năng lực dẫn dắt, có mô hình đa nền tảng và phải đặt dưới cơ chế quản lý đặc thù, minh bạch, đảm bảo xây dựng cơ quan báo chí lớn, mạnh, có vai trò chi phối, nhưng tránh tập trung hóa quyền lực thông tin.

Hiện tên gọi được xác định trên cơ sở Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đã được Bộ Chính trị thông qua, đó là “Cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện”. Cơ quan này dự kiến có cơ chế tài chính đặc thù, được có các cơ quan báo chí trực thuộc. Chính phủ sẽ có hướng dẫn cụ thể, sẽ có đánh giá, tổng kết mô hình này để có đề xuất hình thành tập đoàn báo chí trong tương lai gần.

Trong dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) có quy định cơ chế quản lý chặt chẽ hoạt động của nhà báo, phóng viên… Xin ông chia sẻ rõ hơn về mục tiêu và ý nghĩa của các quy định này trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực báo chí, bảo vệ uy tín nghề báo và quyền tác nghiệp hợp pháp của nhà báo? Quy định này có làm “tăng thêm rào cản” cho những người trẻ đang bước vào nghề, hay ngược lại sẽ giúp chuẩn hóa đội ngũ nhà báo tương lai?

Quy định mới về thẻ nhà báo không nhằm “siết nghề”, mà nhằm chuẩn hóa nghề. Việc yêu cầu người được cấp thẻ lần đầu phải qua lớp bồi dưỡng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp được xây dựng trên hai mục tiêu: Thứ nhất là bảo vệ uy tín nghề báo, giữ gìn chuẩn mực đạo đức, tránh sai phạm thông tin gây hậu quả xã hội; thứ hai là, tạo điều kiện cho phóng viên trẻ có hành trang nghề nghiệp bài bản, đủ bản lĩnh tác nghiệp trong môi trường phức tạp hiện nay.

Phóng viên, biên tập viên chưa có thẻ vẫn được hành nghề, nhưng phải có giấy giới thiệu - đây là cơ chế để cơ quan báo chí chịu trách nhiệm về nhân sự của mình, tránh hiện tượng giả danh, lợi dụng danh nghĩa nhà báo. Như vậy, không phải tăng rào cản, mà các quy định mới như nêu trên nhằm nâng chuẩn lực lượng báo chí kế cận, hướng tới một đội ngũ người làm báo chuyên nghiệp, trung thực, có văn hoá và trách nhiệm xã hội.

Trong bối cảnh báo chí toàn cầu đang bước vào thời kỳ chuyển đổi số mạnh mẽ, tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo, truyền thông đa nền tảng, ông đánh giá như thế nào về vai trò của Luật Báo chí (sửa đổi) trong việc giúp Việt Nam chủ động thích ứng, hội nhập quốc tế mà vẫn giữ được bản sắc và sứ mệnh của nền báo chí cách mạng? Với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực báo chí, Cục Báo chí có định hướng và giải pháp trọng tâm nào trong thời gian tới để đưa các quy định của Luật vào thực tiễn, xây dựng đội ngũ báo chí vững vàng bản lĩnh chính trị, tinh thông nghiệp vụ, làm chủ công nghệ, góp phần đưa báo chí Việt Nam phát triển bền vững trong thời kỳ mới?

Kỳ vọng Luật Báo chí (sửa đổi) khi được Quốc hội thông qua sẽ có tác động tích cực trên nhiều phương diện. Đối với Nhà nước, Luật bảo đảm công cụ pháp lý đủ mạnh để quản trị rủi ro truyền thông, giữ vững an ninh tư tưởng và chủ quyền số quốc gia. Đối với cơ quan báo chí, Luật mở ra hành lang pháp lý để phát triển mô hình kinh tế báo chí, chuyển đổi số, khai thác nội dung đa nền tảng, hình thành cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện - tiền đề để hình thành các tập đoàn báo chí quốc gia trong tương lai gần.

Đối với đội ngũ nhà báo, Luật nâng cao giá trị nghề nghiệp, bảo vệ quyền tác nghiệp hợp pháp, đồng thời loại bỏ những cá nhân lợi dụng báo chí trục lợi. Đối với xã hội, Luật giúp công dân được tiếp cận thông tin trung thực, chính xác, an toàn, góp phần xây dựng môi trường truyền thông lành mạnh, củng cố niềm tin của người dân đối với Đảng, với chế độ Xã hội chủ nghĩa. Việc ban hành Luật Báo chí (sửa đổi) sẽ bảo đảm sự phát triển cân bằng giữa tự do báo chí và trách nhiệm xã hội, giữa hội nhập quốc tế và giữ gìn bản sắc dân tộc, qua đó đóng góp thiết thực vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới.

Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tập trung vào các nhiệm vụ trọng tâm như: Xây dựng Nghị định và Thông tư hướng dẫn rõ ràng, khả thi, đặc biệt về hoạt động báo chí trên không gian mạng, lưu chiểu điện tử, về kinh tế báo chí và cấp thẻ nhà báo; triển khai tuyên truyền, phổ biến sâu rộng Luật và các văn bản pháp luật về báo chí; tổng kết Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, đề xuất cơ quan có thẩm quyền về phương án tinh gọn, phát triển hệ thống báo chí trong giai đoạn mới. Bên cạnh đó thúc đẩy triển khai đầu tư hệ thống nền tảng số báo chí quốc gia, tích hợp công cụ phân tích dữ liệu, đo lường xu hướng truyền thông, hỗ trợ các cơ quan báo chí chuyển đổi số.

Ngoài ra triển khai chương trình đào tạo báo chí số, kết hợp giữa kỹ năng đa phương tiện- AI- đạo đức nghề nghiệp; phối hợp với Hội Nhà báo và các trường đào tạo triển khai nhiệm vụ này; đồng thời phát triển mô hình cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện, có cơ chế tài chính đặc thù, có các cơ quan báo chí trực thuộc, tạo đầu tàu dẫn dắt, lan tỏa chuẩn mực báo chí chuyên nghiệp. 

Chúng tôi tin rằng, với khuôn khổ pháp lý mới, cùng quyết tâm của đội ngũ người làm báo, báo chí Việt Nam sẽ tiếp tục khẳng định vai trò là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, đồng hành cùng sự phát triển của đất nước trong thời kỳ mới.

Trân trọng cảm ơn ông!