Gỡ ‘điểm nghẽn’ Nghị quyết 57 - Bài 3: Phát triển khoa học công nghệ vào đời sống

Loay hoay tìm giải pháp thương mại hóa

TS Lê Xuân Hảo (Viện Cơ điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ: “Tôi từng làm chủ nhiệm và tham gia gần chục đề tài khoa học cấp Nhà nước. Khó nhất trong nghiên cứu khoa học thời gian qua là cơ chế tài chính bó buộc. Có những khảo sát phải đặt hàng nông dân làm gia công từ 2 - 3 năm, nhưng khi quyết toán không có chứng từ hoá đơn. Do đó, khi nghiệm thu đề tài khoa học, hóa đơn chứng từ quyết toán dày gấp 5 - 6 lần báo cáo nghiên cứu khoa học... Bên cạnh đó, khi đưa đề tài vào cuộc sống cần có người giỏi về quản trị, quảng bá, giới thiệu thị trường, phát sinh nhiều chi phí khác. Đây là bài toán cần sự kết hợp với doanh nghiệp trên cơ sở chia sẻ lợi ích”.

Còn theo ông Lê Văn Châm, Viện trưởng Viện nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới, từ trước đến nay, chỉ có các đơn vị nghiên cứu khoa học công lập mới có đề tài nghiên cứu được cấp kinh phí từ ngân sách Nhà nước theo dạng chỉ định, theo cơ chế xin - cho... Nhiều đề tài có giá trị khoa học, nhưng đa phần cất tủ, không triển khai được do vướng cơ chế, không đủ năng lực đấu thầu... Do đó, các đơn vị công lập có những giáo sư, tiến sĩ giỏi, nhưng không có “đất dụng võ”. Viện kiến nghị Bộ KH&CN có cơ chế để đơn vị ngoài công lập để họ có năng lực đấu thầu các dự án nghiên cứu khoa học.

Đồng quan điểm, TS Lê Xuân Thảo, Phó Chủ tịch thường trực Quỹ VIFOTEC phân tích, bình quân mỗi năm, Quỹ nhận được 600 đề tài từ hội thi sáng tạo toàn quốc và khoảng 100 đề tài khoa học. Đa phần đề tài được đánh giá hiệu quả tốt, nhưng có một thực tế là các nhà khoa học không có kinh phí để ứng dụng vào thực tế. Vì vậy, Chính phủ và các bộ, ngành cần sớm có cơ chế hợp tác và cấp tiền triển khai trên thực tế. Việc hỗ trợ kinh phí từ Nhà nước để triển khai các đề tài KH&CN mang tính vốn mồi, với cơ chế cho vay lãi suất ưu đãi. Hiện nay, những người làm khoa học đang trông chờ vào các văn bản hướng dẫn cụ thể từ phía Bộ KH&CN.

Chia sẻ về thực hiện đề tài nghiên cứu thời gian qua, TS Lê Văn Tri, Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường đánh giá, việc nghiên cứu khoa học công nghệ gặp thất bại thường xuyên. Nếu không có thất bại, sẽ không có thành công. Song, trong quá trình đăng ký và thực hiện đề tài, nếu phát hiện những điểm khác biệt thì cần nghiên cứu, triển khai theo hướng mới, bởi nếu tiếp tục có thể dẫn đến thất bại. Đây là bất cập tồn tại nhiều năm qua...

Trước ý kiến của các chuyên gia, TSKH. Nghiêm Vũ Khải, nguyên Thứ trưởng Bộ KH&CN nhận định, Việt Nam đầu tư nguồn lực cho phát triển khoa học công nghệ chưa tương xứng. Quốc hội và các luật liên quan cũng đã quy định dành ít nhất 2% ngân sách Nhà nước hàng năm cho phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhưng 2 năm gần đây, Việt Nam mới chi khoảng 1% ngân sách Nhà nước. Do đó, vấn đề nguồn lực đầu tư là ưu tiên số một. Luật Khoa học, công nghệ trước đây đã quy định những chương trình phát triển kinh tế xã hội, nhất là chương trình phát triển kinh tế xã hội từ ngân sách Nhà nước phải có mục chi cho khoa học công nghệ. Nhờ phát triển những dự án lớn, lực lượng khoa học cũng tăng trưởng theo và nâng tầm cạnh tranh quốc tế. Song, nhiều dự án lớn hiện không có phần chi cho khoa học.

“Tỷ lệ doanh nghiệp có quy mô lớn, có đủ năng lực để đầu tư cho nghiên cứu phát triển và tiếp nhận làm chủ các công nghệ hiện nay chưa nhiều, chưa sẵn sàng tham gia thương mại hóa. Các doanh nghiệp trong nước thường mua sản phẩm nguyên đai, nguyên kiện về áp dụng vào thực tiễn. Việt Nam cũng thiếu những tổ chức trung gian như các sàn giao dịch công nghệ, quỹ đầu tư mạo hiểm, tổ chức môi giới... khiến cho kết quả nghiên cứu khó tìm kiếm đối tác”, TSKH. Nghiêm Vũ Khải khẳng định.

Không để “trên nóng dưới lạnh”

TS Lê Công Lương, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng ban Ban Khoa học và Hợp tác Quốc tế, Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam cho biết: Triển khai Nghị quyết 57, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 193 và thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo làm kim chỉ nam cho việc triển khai nghiên cứu khoa học vào thực tế. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh, Nghị quyết 57 tập trung vào đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, tạo điều kiện quyết định và thời cơ tốt nhất để đưa Việt Nam phát triển. Việc triển khai Nghị quyết 57 cần được kiểm đếm thường xuyên, đánh giá và tháo gỡ kịp thời những tồn tại, hạn chế, điểm nghẽn, nhằm hiện thực hóa các chủ trương, xóa bỏ rào cản, giải phóng năng lực để thúc đẩy sự phát triển.

Từng hơn 10 năm công tác làm nghiên cứu khoa học tại Đức, TS Hồ Đắc Thái Hoàng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Huế chia sẻ: “Dù có công việc ở Đức rất tốt, nhưng tôi vẫn trở về nước làm việc. Nhưng việc thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học, tôi không dám làm từ ngân sách Nhà nước, bởi thủ tục hành chính phức tạp. Với các mối quan hệ cũ, tôi thường làm các dự án nghiên cứu với nước ngoài bởi tính minh bạch cao. Với những người làm khoa học, chúng tôi quan tâm nhất là môi trường làm việc, bởi thực tế mỗi người chỉ giỏi một lĩnh vực. Nếu không biết kết hợp và có môi trường nghiên cứu sẽ khó thành công. Đồng thời, các dự án triển khai phải có đích đến, được thương mại hóa và từ đó mới ghi dấu ấn. Điều này khó có được khi làm các đề tài dùng ngân sách Nhà nước thời gian qua”.

Từ thực tế triển khai, TS Nguyễn Văn Phát, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Thanh Hóa cho biết, các nhiệm vụ khoa học công nghệ địa phương thực hiện đến nay gắn với nghiên cứu khoa học không mang lại hiệu quả. Hội đồng nghiệm thu các đề tài mang tính thủ tục hình thức khi xét duyệt. Do đó, việc quản lý triển khai đề tài khoa học công nghệ ở địa phương chủ yếu là ứng dụng. Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo vừa được Quốc hội thông qua đã nêu rõ nguyên tắc giám định xã hội đối với kết quả nghiên cứu và quy định địa phương phải tổ chức hoạt động này. Từ đó, cơ quan quản lý khoa học công nghệ khi tham mưu với lãnh đạo địa phương triển khai đề tài nghiên cứu khoa học phải sát với yêu cầu thực tế.

Hiện nay, các địa phương đang tích cực gỡ "điểm nghẽn" để đưa đề tài nghiên cứu khoa học vào đời sống. Hà Nội là địa phương tiên phong ban hành 6 Nghị quyết liên quan đến phát triển khoa công nghệ, dự kiến ban hành trong tháng 9/2025, với những cơ chế vượt trội dựa trên Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, Luật Thủ đô để tạo sức cạnh tranh cho Hà Nội và giải phóng sức sáng tạo của lực lượng tri thức. Trong đó, theo Giám đốc Sở Khoa học công nghệ Hà Nội Trần Anh Tuấn, việc liên kế 3 bên Nhà trường - doanh nghiệp - địa phương sẽ được chú trọng tháo gỡ các điểm nghẽn trong nghiên cứu khoa học.

Bài cuối: Cụ thể hóa Nghị quyết để đưa vào cuộc sống