Bảo tồn di sản văn hóa ở Tokyo - Bài cuối: Hài hòa với phát triển đô thị hiện đại

Liên minh Tài nguyên văn hóa Tokyo

Tháng 6/2014, Văn phòng Nội các; Bộ Giao thông, quốc thổ, vận tải, hạ tầng và du lịch; Cục Văn hóa, các trường đại học, các viện nghiên cứu, các doanh nghiệp cùng với nhiều chuyên gia, các tình nguyện viên từ nhiều lĩnh vực đã tập hợp thành Liên minh Tài nguyên văn hóa Tokyo để thảo luận về ý tưởng thành lập “Khu Tài nguyên văn hóa Tokyo”. Liên minh Tài nguyên văn hóa Tokyo là một diễn đàn của thủ đô nhằm xem xét cách thức phát triển một cộng đồng bảo tồn và phát huy các tài nguyên văn hóa và lịch sử của Tokyo, với tư cách là trung tâm của đất nước. 

Từ khi ra đời, liên minh hoạt động với mục tiêu phát triển bền vững và nâng tầm thành phố dựa trên nền tảng văn hóa, bảo tồn và phát huy tài nguyên văn hóa lịch sử của thủ đô.

“Nhóm nghiên cứu xây dựng cơ chế đô thị đổi mới” được thành lập tháng 7/2017 nhằm thực hiện các dự án cụ thể thông qua việc sử dụng các quỹ phát triển đô thị phối hợp với các cơ quan hữu quan. Trong báo cáo “Hướng tới việc thành lập một khu văn hóa và lịch sử của Tokyo” công bố năm 2019, nhóm đặt ra hai mục tiêu dài hạn, đó là những đề xuất về hệ thống pháp lý liên quan đến việc bảo tồn các nguồn tài nguyên lịch sử và chính sách liên quan cùng với việc thực hiện các đề xuất.

Do ảnh hưởng của tình trạng giá đất tăng cao, chính phủ thúc đẩy việc phát triển đô thị, ngày càng có nhiều trường hợp các tòa nhà cổ và phố mua sắm cổ bị bán hoặc phá bỏ, chủ yếu là do mục đích thừa kế. Trước tình hình đó, nhóm nghiên cứu đã thảo luận về nhiệm vụ, hệ thống pháp lý đóng góp cho sự phát triển bền vững cũng như hoạt động khai thác, bảo tồn tài nguyên văn hóa lịch sử của thủ đô. Sau khi xem xét các hệ thống pháp luật và các dự án đóng góp cho sự phát triển bền vững, nhóm đã gửi yêu cầu bằng văn bản tới chính phủ quốc gia, chính quyền thành phố và các quận có liên quan (gồm các quận Chiyoda, Bunkyo và Taito), nêu một loạt đề xuất liên quan đến “Khu Tài nguyên văn hóa Tokyo”. 

"Khu Tài nguyên văn hóa Tokyo"

Với mục tiêu xây dựng một Tokyo mới sau năm 2020 bằng cách thúc đẩy cơ sở hạ tầng và tận dụng sự đa dạng của văn hóa tài nguyên hiện diện trong các khu dân cư địa phương đặc biệt, "Khu Tài nguyên văn hóa Tokyo" là tên của khu vực bắt đầu từ Yanesen và Negishi ở phía Đông Bắc Tokyo đến Ueno, Hongo, Akihabara, Kanda, Jimbocho và Yushima. Các điểm này nằm tập trung trong một phạm vi có bán kính chưa đến 2 km. 

Theo đánh giá của các chuyên gia, "Khu Tài nguyên văn hóa Tokyo" đã tích lũy được các tài nguyên văn hóa trải dài từ thời kỳ đầu hiện đại, thời kỳ hiện đại và thời đại hiện tại. Yanesen là "Tài nguyên văn hóa và cuộc sống" như nhà phố và đường phố. Ueno là nhóm bảo tàng và "Tài nguyên văn hóa và nghệ thuật" của Đại học Nghệ thuật Tokyo. Hongo là "Tài nguyên văn hóa và học thuật" của Đại học Tokyo, Akihabara là một trung tâm "manga và anime". Jimbocho với các hiệu sách cũ và nhà xuất bản lâu đời là khu vực “Tài nguyên văn hóa đại chúng" và "Tài nguyên văn hóa xuất bản". Khu "Tài nguyên văn hóa tâm linh" ở Kanda với Đền thờ Yushima Tenmangu và Yushima Seido, nơi gìn giữ các truyền thống Edo như Lễ hội Kanda.

Bằng cách hạn chế phát triển quy mô lớn sau thời kỳ tăng trưởng cao, "Khu Tài nguyên văn hóa Tokyo" tiếp tục duy trì giá trị như một kho tàng tài nguyên văn hóa ở Tokyo với các khu phố được khu biệt theo từng đặc điểm giá trị văn hóa của mình. 

Để đạt được mục tiêu đó, chính phủ trung ương, chính quyền thành phố, các quận Chiyoda, Bunkyo và Taito đã thực hiện nhiều biện pháp gồm: thúc đẩy việc bảo tồn và sử dụng các tài nguyên lịch sử và văn hóa trong đặc khu như một dự án phát triển ở trung tâm Tokyo; việc bảo tồn và tái tạo các nguồn tài nguyên lịch sử và văn hóa phải được luật hóa và xử lý thuận lợi; xem xét các biện pháp tài chính và thuế (giảm hoặc miễn thuế thừa kế/thuế tài sản cố định, sửa chữa các tòa nhà/quận lịch sử...); thành lập các quỹ liên quan đến việc mua lại; thúc đẩy nghiên cứu và dự án để thực hiện những điều trên.

Đối với chính quyền thành phố Tokyo cũng như người dân thủ đô, điều quan trọng là phải bảo tồn và phát huy được các tài nguyên văn hóa liên quan đến đất đai và các tòa nhà như tòa nhà lịch sử, cảnh quan thị trấn, rừng và vườn.

Chính vì vậy, các tuyến đường quy hoạch phục vụ cho Khu Tài nguyên văn hóa như các tuyến đường 92, 178 và 188 được chính quyền hỗ trợ xây dựng nhằm tạo ra một khu vực hài hòa với các nguồn tài nguyên văn hóa này, đồng thời đảm bảo an toàn  và phòng chống thiên tai.

Các biện pháp hỗ trợ đồng bộ

Giới chuyên gia văn hóa Nhật Bản nhận định ở trung tâm Tokyo, áp lực phát triển rất lớn và các tài nguyên văn hóa và lịch sử như các tòa nhà lịch sử có gánh nặng lớn hơn vì giá đất cao. Chính vì vậy, thành phố đã có cơ chế hỗ trợ dành cho “Khu Tài nguyên văn hóa lịch sử”, vận hành linh hoạt, phù hợp với các hệ thống pháp luật liên quan như Luật Tiêu chuẩn xây dựng, Luật Hoạt động cứu hỏa và Luật Kinh doanh khách sạn… Chính quyền thực thi ưu đãi thuế đối với các tài nguyên văn hóa và lịch sử (thuế thừa kế, thuế chuyển nhượng, thuế doanh nghiệp)... Trước hiện trạng nhiều tòa nhà có giá trị lịch sử phải được bán để trả thuế thừa kế, chính quyền đã xúc tiến việc xác định các địa điểm lịch sử để đưa vào danh sách bảo tồn và sử dụng trong khu vực lịch sử và văn hóa. Bên cạnh đó, chính quyền cũng giảm thuế hoặc miễn thuế thừa kế đối với các tòa nhà được chỉ định là có giá trị lịch sử. Các khoản khấu trừ và thuế được miễn cũng được áp dụng cho các khoản đầu tư và quyên góp cho phát triển đô thị để bảo tồn và sử dụng các công trình lịch sử và văn hóa. 

Chính quyền thực hiện các cơ chế hỗ trợ bảo tồn và sử dụng các tòa nhà lịch sử, hỗ trợ cho các tổ chức phi lợi nhuận và các tổ chức phát triển cộng đồng chịu trách nhiệm thúc đẩy phát triển cộng đồng một cách thuận lợi thông qua hoạt động giám sát khu vực. 

Chính quyền còn hỗ trợ các biện pháp phòng chống thiên tai và hư hại dành cho tài sản tài nguyên văn hóa, như chống nguy cơ sụp đổ, bảo dưỡng bể nước ngầm để phòng cháy chữa cháy, sử dụng các vật liệu xây dựng bằng gỗ đã được xử lý không cháy. 

Trong lịch sử, Tokyo đã phải chịu đựng những trận động đất, thiệt hại chiến tranh cũng như quá trình phát triển để trở thành một đô thị hiện đại như ngày nay. Kết quả là, nhiều tòa nhà truyền thống, kiến trúc hiện đại và các hoạt động văn hóa tồn tại từ thời Edo và Minh Trị đã biến mất. Chính vì vậy, việc bảo tồn phải được thực hiện phù hợp với quy hoạch phát triển đô thị và quy hoạch đô thị chống động đất.

Đối với nhu cầu phát triển, các chính sách quy hoạch đô thị dựa trên sự cân bằng giữa phát triển với bảo tồn thông qua các biện pháp quy hoạch đô thị mới. Chính quyền Tokyo tạo diễn đàn để tham vấn liên tục với chính quyền các quận, ví dụ như thành lập một khu bảo tồn cho các nhóm công trình kiến trúc truyền thống, xây dựng kế hoạch bảo tồn toàn diện theo hệ thống và pháp lệnh, duy trì và cải thiện vẻ đẹp danh lam thắng cảnh lịch sử theo Đạo luật Phát triển đô thị lịch sử…

Việc bảo tồn các công trình kiến trúc cổ, phố cổ còn cần phải có sự cân bằng với việc gia cố để chịu được động đất. Cung điện Hoàng gia nằm ở trung tâm Tokyo và được xây dựng trên địa điểm của Lâu đài Edo. Mặc dù trong Chiến tranh thế giới thứ Hai, các tòa nhà đã bị san bằng cách đó chỉ vài dãy nhà, nhưng những công trình bằng đất khổng lồ và những cánh cổng nguyên bản có niên đại từ thế kỷ XVII vẫn đứng vững. Cổng Shimizumon được xây dựng vào năm 1624 và được chính quyền trung ương chỉ định là Tài sản văn hóa quan trọng vào năm 1961. Cấu trúc này đã được sửa chữa sau trận động đất lớn ở phía Đông Nhật Bản năm 2011. Để làm cho cổng có khả năng chống động đất tốt hơn, các kỹ sư đã trang bị cho chân đế một thanh giằng, một thanh dài có thể hỗ trợ các cấu trúc kiến trúc. Điều chỉnh này giúp giảm lực căng trên cổng song hầu như không ảnh hưởng đến diện mạo tổng thể. 

Tokyo là thành phố của hơn 100 con sông và những cây cầu là một phần di sản công trình dân dụng của thành phố. Hai nhịp cầu lịch sử bắc qua sông Sumida ở trung tâm Tokyo, cầu Eitai và Kiyosu, cũng đang được bảo tồn cẩn thận. Được làm bằng gỗ và dựng lên vào năm 1698, Cầu Eitai phải chịu hai thảm họa. Năm 1807, cầu đã sụp đổ một phần dưới sức nặng của nhiều người tham dự lễ hội đền thờ Thần đạo được tổ chức lần đầu tiên sau 12 năm. Năm 1923, các tấm gỗ trên cầu bị cháy trong trận động đất lớn Kanto. Cầu được xây dựng lại vào năm 1926 dưới dạng một vòm thép khổng lồ và là một phần của dự án tái thiết sau động đất cùng với Cầu Kiyosu, một cây cầu treo trang nhã.

Trong khi duy trì sức mạnh vượt trội của một trong những trung tâm kinh tế lớn trên thế giới, Tokyo đã triển khai các nỗ lực bảo tồn một cách bền vững và đồng bộ toàn bộ các quận lịch sử và văn hóa của thủ đô cho đến ngày nay. Đây chính là cơ sở để Tokyo không chỉ là một đô thị hiện đại, phát triển tầm cỡ thế giới mà còn được đánh giá là hình mẫu của một đô thị đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống, trong đó có sự đóng góp quan trọng của các khu phố cổ, các di sản văn hóa, lịch sử được chính quyền và người dân thủ đô bền bỉ gìn giữ và tái tạo trong cả một quá trình.