Tăng cường giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm

Trong những năm gần đây, số lượng đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nhân dân tối cao ngày càng gia tăng. Đây cũng là những đầu vụ án có thể xảy ra oan sai.

Với nỗ lực của ngành tòa án, tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm đã có những chuyển biến tích cực, tăng cả về số lượng và chất lượng, đạt 60,05% (năm 2014), đảm bảo chỉ tiêu của Quốc hội đề ra.


Trong quá trình đó, một số những vụ án oan sai đã được TAND tối cao phối hợp với các cơ quan tư pháp giải quyết triệt để, tiến hành bồi thường thiệt hại cho những người bị oan sai, đồng thời xử lý những sai phạm của những người tiến hành tố tụng.

Bản án oan sai, trách nhiệm thuộc về tòa án

Mới đây, trong phiên chất vấn Chánh án TAND tối cao Trương Hòa Bình tại Phiên họp thứ 36 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cũng xoay quanh tình hình oan, sai trong xét xử các vụ án hình sự.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh: Tất cả các vụ xét xử rồi, kết án rồi mà oan sai, thì trách nhiệm thuộc về tòa án mà người trực tiếp chịu trách nhiệm là thẩm phán, chủ tọa phiên tòa và hội đồng xét xử ấy phải chịu trong đó người chịu trách nhiệm chính trị cao nhất là Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao.

Theo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Trương Hòa Bình, tất cả những vụ việc có đơn kêu oan đều được TAND tối cao xem xét một cách thận trọng, nếu bị oan thì kết luận oan và giải oan nếu có tội, phải xác định rõ căn cứ buộc tội theo đúng pháp luật để không bỏ lọt tội phạm.

Cũng theo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, khi xác định án oan sẽ có nhiều hình thức để xử lý. Nếu oan không nghiêm trọng và không phải do lỗi chủ quan, trong quá trình xem xét tái bổ nhiệm sẽ dừng lại, không tái bổ nhiệm thẩm phán.

Nhưng khi để xảy ra oan, tòa án đó phải tổ chức kiểm điểm hội đồng xét xử và kiểm điểm thẩm phán để xác định trách nhiệm, đồng thời đánh giá việc làm oan này là chủ quan hay khách quan.

Nếu thấy sai nghiêm trọng sẽ đình chỉ xét xử, rồi mới xem xét trách nhiệm khi tái bổ nhiệm. Nếu có dấu hiệu cố ý vi phạm pháp luật dẫn đến oan sai thì phải truy cứu trách nhiệm hình sự.

Nếu không phải cố ý, mức độ không nghiêm trọng, không xem xét về trách nhiệm hình sự, sẽ xem xét trách nhiệm bồi thường. Nếu do tòa án làm oan khi xét xử, tòa án phải chịu trách nhiệm bồi thường theo quy định của Luật Bồi thường Nhà nước.

Tích cực rà soát công tác xét xử để phát hiện oan sai

Theo thống kê của Tòa án nhân dân tối cao, chỉ tính riêng năm 2014, các tòa án đã thụ lý mới 7.608 đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm (tăng 1.282 đơn/vụ so với cùng kỳ năm trước), cùng với 4.318 đơn/vụ còn lại của năm 2013 chuyển sang, nâng tổng số đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm mà Tòa án nhân dân tối cao và các Tòa án nhân dân cấp tỉnh phải giải quyết là 11.926 đơn/vụ.

Đã có 60,05% số vụ đã được giải quyết; trong đó, trả lời đơn cho các đương sự là không có căn cứ kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm 6.061 vụ, kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm 1.100 vụ.

Tòa án nhân dân tối cao đã thụ lý xem xét 102 trường hợp có đơn kêu oan được xét xử trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII có mức phạt tù từ 20 năm, chung thân hoặc tử hình. Trong số này, đã xem xét, giải quyết 55 trường hợp.

Thông qua kết quả giải quyết cho thấy về cơ bản, việc xét xử của tòa án là đúng pháp luật (có 52 trường hợp trả lời không có căn cứ kháng nghị). Tuy nhiên, Tòa án nhân dân tối cao cũng đã kháng nghị để giải quyết theo thủ tục giám đốc thẩm 3 trường hợp do có vi phạm thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án.

Số còn lại 47 đơn, qua rà soát lại cho thấy chỉ có 13 trường hợp kêu oan, 34 trường hợp đơn đề kêu oan nhưng hầu hết nội dung đề nghị chỉ là xin giảm nhẹ hình phạt hoặc xem xét lại phần trách nhiệm dân sự…


Điển hình như: Vụ ông Nguyễn Thanh Chấn (ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang) bị kết án tù chung thân về tội danh giết người và phải chịu suốt 10 năm tù oan. Vụ anh Vũ Ngọc Dương (sinh năm 1987, ở thành phố Hà Nội) bị phạt oan 30 tháng tù oan về tội “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”. Vụ ông Trương Bá Nhàn (ở Thành phố Hồ Chí Minh), 13 năm trước bị truy tố và bắt giam oan về tội “Giết người”, “Cướp tài sản”...

Mặc dù trong năm qua tỷ lệ giải quyết đạt chỉ tiêu theo yêu cầu của Quốc hội nhưng số đơn chưa được giải quyết vẫn còn nhiều.

Nguyên nhân của tình trạng này, theo Tòa án nhân dân tối cao là do số lượng các loại vụ án và đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm mà các tòa án phải thụ lý và giải quyết trong năm qua lớn, trong khi đó số lượng cán bộ, thẩm phán của một số toà án chưa đủ để đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ.

Ngoài ra còn có số lượng thẩm phán còn thiếu do nghỉ hưu hoặc hết nhiệm kỳ nhưng không thể bổ sung mới hoặc tái bổ nhiệm, nhất là đội ngũ thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao vì liên quan tới quy định mới của Hiến pháp phải chờ Quốc hội thông qua Luật tổ chức Tòa án nhân dân sửa đổi...

Đổi mới thủ tục tranh tụng trong xét xử

Theo Chánh án Trương Hòa Bình, từ thực tiễn việc xem xét, giải quyết việc bồi thường do việc kết án oan người không có tội xảy ra từ các năm trước đây cho thấy, bên cạnh nguyên nhân là do một số thẩm phán, hội thẩm nhân dân còn hạn chế về năng lực, trình độ, bản lĩnh nghề nghiệp, thì việc xét xử các vụ án hình sự chủ yếu được thực hiện theo mô hình xét hỏi, dẫn tới hội đồng xét xử bị phụ thuộc phần lớn vào các tài liệu chứng cứ do cơ quan điều tra thu thập một số trường hợp việc nghiên cứu hồ sơ vụ án chưa kỹ, đánh giá chứng cứ chưa toàn diện.

Đánh giá về hoạt động của ngành tòa án năm 2014, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, Trưởng Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương chỉ rõ, bên cạnh những kết quả quan trọng, thành tích đạt được, tòa án các cấp vẫn còn một số khuyết điểm, hạn chế, như: Tỷ lệ các bản án, quyết định bị hủy, sửa do lỗi chủ quan dù giảm nhưng vẫn còn nhiều, chưa khắc phục triệt để án quá hạn luật định do lỗi chủ quan của thẩm phán; vẫn còn một số bản án, quyết định không rõ ràng, gây khó khăn cho việc thực hiện...

Để khắc phục tình trạng trên, Chủ tịch nước đã đề nghị: Ngành tòa án tiếp tục đổi mới thủ tục tranh tụng tại phiên tòa xét xử theo hướng thực chất, đảm bảo dân chủ, công khai, đúng quy định của pháp luật. Trong quá trình xét xử, yêu cầu cao nhất là bảo đảm ra bản án, quyết định đúng pháp luật, mang lại công lý cho mọi người, không được để xảy ra oan sai và bỏ lọt tội phạm.

Khi tiến hành xét xử, Tòa án nhân dân các cấp cần quán triệt sâu sắc 3 nguyên tắc quan trọng đã được hiến định, là: Thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; tranh tụng trong xét xử được bảo đảm và quyền bào chữa của bị can, bị cáo, quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự được bảo đảm.

Được biết, thời gian tới, để nâng cao hơn nữa chất lượng giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm, ngành tòa án đã xác định: Tòa án nhân dân tối cao tiếp tục triển khai thực hiện tốt các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giải quyết đơn giám đốc thẩm, tái thẩm; khắc phục triệt để tình trạng đã trả lời không có căn cứ kháng nghị, nhưng sau đó người có thẩm quyền lại kháng nghị để giải quyết vụ án theo thủ tục giám đốc thẩm.

Một trong những giải pháp nâng cao chất lượng công tác xét xử, tránh xảy ra oan sai, bỏ lọt tội phạm, đó là cần tăng cường vai trò và trách nhiệm của luật sư trong quá trình giải quyết vụ án ngay từ khi khởi tố vụ án. Tập trung làm tốt công tác đào tạo, đào tạo lại, tập huấn, bồi dưỡng để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ, công chức.

Ngoài ra, cũng cần chú trọng làm tốt công tác tổng kết thực tiễn xét xử, trên cơ sở đó tích cực tham gia hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt là việc hoàn thiện mô hình tố tụng hình sự, đảm bảo xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan tiến hành tố tụng...


Kim Giang (TTXVN)