Bản án sơ thẩm là cơ hội cho nhiều người làm lại cuộc đời và cũng là sự day dứt khôn nguôi của nhiều bị cáo có mức án cao. Và trên hết, vẫn là bài học về sự “Thượng tôn pháp luật” trong mỗi sai phạm của các bị cáo. Tôn trọng các quy định pháp luật là “lá chắn” an toàn cho mỗi người, mà nếu bước ra khỏi “vùng an toàn” đó sẽ có nguy cơ phải đối diện với những chế tài pháp luật.
Các bị cáo tại phiên toà xét xử sáng 8/9/2025. Ảnh: Phạm Kiên/TTXVN
Ưu tiên không đồng nghĩa với dung túng sai phạm
Trong phần tranh luận tại phiên tòa, luật sư bào chữa cho bị cáo Nguyễn Duy Hưng (cựu Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Thuận An) cho rằng, doanh nghiệp tư nhân này có đóng góp cho xã hội thông qua nhiều công trình quan trọng trải dọc đất nước với chất lượng, tiến độ vượt trội... Do vậy, luật sư đề nghị đại diện Viện Kiểm sát cần áp dụng triệt để hơn tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, khuyến khích tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.
Đối đáp lại quan điểm bào chữa này, kiểm sát viên Bùi Thanh Hằng đã lập luận: Nghị quyết 68 ra đời với chủ trương khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân đảm bảo doanh nghiệp phát triển lành mạnh, minh bạch nhưng "ưu tiên phát triển kinh tế không đồng nghĩa dung túng cho các hành vi vi phạm pháp luật".
Theo kiểm sát viên, trong vụ án này, hành vi của các bị cáo không đem lại sự phát triển lành mạnh cho nền kinh tế. Trong cả 5 dự án trong vụ án này, Tập đoàn Thuận An trúng thầu chủ yếu là do "luồn lách, kết nối". Bản cáo trạng của Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao nêu rất rõ việc bị cáo Hưng và các đồng phạm đã cấu kết để xin được tham gia, xin được trúng thầu, nếu năng lực không đủ thì liên danh với công ty khác. Khi đồng ý cho Thuận An trúng thầu, các bị cáo lại tiếp tục tạo điều kiện cho doanh nghiệp này bằng cách cung cấp trước hồ sơ dự toán, thiết kế, hồ sơ mời thầu...
Thêm vào đó, mặc dù Nhà nước có cơ chế ưu đãi và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tham gia đấu thầu một cách bình đẳng, minh bạch, song các bị cáo trong vụ án lại bàn bạc, cấu kết để đưa ra các điều kiện phù hợp nhất cho Tập đoàn Thuận An trúng thầu. Việc lợi dụng các quy định ưu tiên của Nhà nước cho doanh nghiệp để “bắt tay sau lưng”, luồn lách các khe hở pháp luật để thực hiện hành vi vi phạm quy định của pháp luật về đấu thầu đã khiến các bị cáo trong vụ án này phải trả giá.
Cụ thể, Nguyễn Duy Hưng đã chỉ đạo nhân viên của Tập đoàn Thuận An phối hợp với các Công ty do Tập đoàn Thuận An tìm, mời hoặc Công ty do các Ban Quản lý dự án giới thiệu, chỉ định để tạo liên danh rồi thông đồng, móc ngoặc với các cá nhân là lãnh đạo Ban Quản lý dự án các tỉnh, Ban Quản lý dự án 4 thuộc Bộ Giao thông Vận tải và đơn vị tư vấn để phối hợp, tham gia ngay từ giai đoạn khảo sát, lập hồ sơ thiết kế, kỹ thuật, dự toán; tham gia góp ý xây dựng Hồ sơ mời thầu; đồng thời, cung cấp, tiếp nhận tài liệu, dữ liệu của Hồ sơ mời thầu trước khi phát hành; gửi Hồ sơ dự thầu để chấm trước; thỏa thuận chi tỷ lệ % tiền "cơ chế" cho các cá nhân có trách nhiệm trong việc chỉ đạo, triển khai thực hiện các gói thầu, dự án để các cá nhân này chỉ đạo cấp dưới và phối hợp, cùng thực hiện hành vi vi phạm quy định tại Luật Đấu thầu theo yêu cầu của Tập đoàn Thuận An. Từ đó, Tập đoàn Thuận An và liên danh các nhà thầu được tạo điều kiện trúng thầu, thi công các gói thầu tại các Dự án nêu trên, hưởng lợi bất hợp pháp.
Từ những phân tích này, công tố viên khẳng định, việc "luồn lách, kết nối" đóng vai trò quyết định việc Tập đoàn Thuận An được làm dự án hay không chứ không phải do năng lực của Tập đoàn này quyết định.
Hoàn thiện hệ thống quy phạm pháp luật
Trong phần luận tội, đại diện Viện Kiểm sát đã đánh giá hành vi phạm tội của các bị cáo là đặc biệt nghiêm trọng, gây thiệt hại cho Nhà nước với số tiền rất lớn là hơn 120 tỷ đồng. Bên cạnh nguyên nhân suy thoái về phẩm chất đạo đức của một số cán bộ, công tố viên còn xác định có sơ hở, thiếu sót trong công tác quản lý Nhà nước về lĩnh vực đầu tư, xây dựng, đấu thầu… Các bị cáo trong vụ án đã lợi dụng những kẽ hở này để câu kết với doanh nghiệp tạo nên nhóm lợi ích và lợi ích nhóm, thực hiện động cơ vụ lợi cá nhân.
Về trách nhiệm, một số Bộ, ngành, cơ quan đơn vị… đã không kịp thời phát hiện những sai phạm của Tập đoàn Thuận An và các công ty, đơn vị liên quan để xử lý kịp thời. Do đó, theo cơ quan công tố, cần tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra hoạt động xây dựng, lựa chọn nhà thầu có đủ năng lực, triển khai thi công thực hiện dự án đầu tư xây dựng đúng thời hạn, đảm bảo công bằng, minh bạch trong đấu thầu; kiểm soát chặt chẽ và công khai kết quả hoạt động kiểm toán của các công ty kiểm toán xác nhận báo cáo tài chính và doanh thu của doanh nghiệp theo đúng quy định của pháp luật. Trên cơ sở này, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao sẽ kiến nghị các cơ quan hữu quan có thể chế, chính sách, giải pháp để khắc phục, phòng ngừa vi phạm, tội phạm.
Khách quan, công tâm
Quá trình luận tội và đề nghị mức án đối với các bị cáo, đại diện Viện Kiểm sát đã phân hóa vai trò, hành vi, tính chất mức độ của từng bị cáo trong vụ án theo hướng xử lý nghiêm người cầm đầu, giảm nhẹ hình phạt cho các bị cáo đóng vai trò thứ yếu. Mức hình phạt đề nghị mà đại diện Viện Kiểm sát đưa ra đã cân nhắc kỹ, xem xét toàn diện, áp dụng tối đa các tình tiết giảm nhẹ của các bị cáo. Tuy nhiên, đại diện Viện Kiểm sát cũng đề nghị, Hội đồng xét xử xem xét áp dụng bổ sung tình tiết giảm nhẹ đối với những bị cáo có ý thức tiếp tục tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả của vụ án, hoặc có những nội dung mới…
Nguyên tắc xử lý này của đại diện Viện Kiểm sát cũng đồng nhất với nhận định về hình phạt của Hội đồng xét xử. Tại bản án sơ thẩm, Hội đồng xét xử đã áp dụng Điều 3 - Bộ luật Hình sự khi ra phán quyết về hình phạt đối với các bị cáo.
Theo đó, nghiêm trị các bị cáo là người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, chỉ đạo, giữ vai trò chính; đảm bảo nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự giữa các bị cáo trong cùng nhóm, căn cứ vào vị trí công tác, vai trò, tính chất, mức độ tham gia, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và hậu quả thiệt hại. Đồng thời, áp dụng chính sách khoan hồng của pháp luật đối với những bị cáo thành khẩn khai báo, có vai trò thứ yếu, giúp sức không đáng kể, thực hiện hành vi theo chỉ đạo của cấp trên, đã nộp lại khoản thu lợi bất chính, tích cực khắc phục hậu quả, có nhiều cống hiến, hoàn cảnh khó khăn, sức khỏe yếu hoặc hành vi gây thiệt hại không lớn so với tổng thể vụ án.
Trên cơ sở đó, Hội đồng xét xử đã quyết định mức hình phạt phù hợp với tính chất vai trò mức độ vị trí tham gia của các bị cáo, đảm bảo nguyên tắc phân hóa tội phạm, ghi nhận ý thức khắc phục hậu quả của các bị cáo.
Nói lời sau cùng tại phiên tòa, nhiều bị cáo đã đánh giá phiên tòa được diễn một cách dân chủ, khách quan; Hội đồng xét xử đã tạo điều kiện cho bị cáo và luật sư được trình bày hết ý kiến của mình; đại diện Viện Kiểm sát đã lắng nghe, cân nhắc các tình tiết giảm nhẹ và đối đáp theo từng nhóm vấn đề với các bị cáo, luật sư bào chữa… Đây là một trong những nội dung cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 49, Nghị quyết 27 mà ngành Tòa án, Viện Kiểm sát luôn hướng tới.
Bản án sơ thẩm tạm khép lại vụ án với những mức án và nhận định công tâm. Bài học từ những phán quyết này cũng là lời cảnh tỉnh, góp phần chấn chỉnh công tác đấu thầu được diễn ra công khai, minh bạch, khách quan hơn. Đồng thời, đây cũng là lời nhắc nhở với mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh mặc dù được Nhà nước ưu tiên phát triển song vẫn phải được thực hiện trên cơ sở “Thượng tôn pháp luật”.