Thương mại điện tử: Tìm cơ hội trong khó khăn

Mặc dù được hướng dẫn bởi các luật liên quan, Nghị định 52/2013/NĐ-CP về thương mại điện tử và Quyết định số 689/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2014-2020 tuy đã được thực thi trong 6 năm qua nhưng chưa thực sự khai thác hết tiềm năng, đặc biệt trong nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy giao dịch thương mại trong nước và xuất khẩu, xây dựng kết cấu hạ tầng thương mại điện tử theo hướng hiện đại hóa.

Chính vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng, dịch COVID-19 được ví như chất xúc tác tạo cú huých cho thương mại điện tử phát triển. Nhằm đưa ra chiến lược mới phù hợp với tốc độ phát triển của nền kinh tế hiện nay, Bộ Công Thương đang hoàn thiện dự thảo trình Chính phủ ban hành chương trình phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025 với nhiều lợi thế cho doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy ngành thương mại điện tử Việt Nam phát triển bền vững.

Tăng trưởng khả quan

Ra ngoài gọi xe bằng ứng dụng Grab, GoViet, đặt phòng khách sạn qua Agoda, Booking; mua sắm đồ tiêu dùng trực tuyến trên website của BigC, Aeon; đặt đồ ăn, trà sữa thông qua Grabfood…. đã và đang phổ biến với nhiều người tiêu dùng, nhất là người dân ở các thành phố lớn.

Câu chuyện mua sắm và sử dụng các dịch vụ online lại càng được người tiêu dùng áp dụng nhiều hơn khi Chỉ thị 16/CT-TTg về thực hiện các biện pháp cấp bách phòng, chống dịch COVID-19 được ban hành để hạn chế tối đa việc di chuyển ra ngoài nếu không thực sự cần thiết.

Xuất phát từ nhận thức và thực tiễn, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh đã chỉ đạo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số phối hợp với các doanh nghiệp phân phối hỗ trợ đẩy mạnh các hoạt động, hình thức mua bán hàng hóa trực tuyến nhằm tăng khả năng đáp ứng nhu cầu hàng hóa cho người dân, nhất là cho các khu vực bị cách ly.

Theo đó, nhiều “ông lớn” trong lĩnh vực bán lẻ như VinMart, Saigon Coop, Big C, Lotte, Aeon… cũng đưa nhiều sản phẩm lên mạng hoặc khuyến khích đặt hàng qua điện thoại.

Vì vậy, các đơn hàng online đã tăng gấp nhiều lần so với bình thường, thậm chí còn quá tải, do lượng khách truy cập và đặt đơn hàng cao.

Thay vì phải đi đến siêu thị hay các cửa hàng thực phẩm, người dùng chỉ cần mở ứng dụng facebook, google search “đi chợ hộ bạn” sẽ ra hàng loạt website, fanpage cung cấp dịch vụ này.

Ngoài ra, các bà nội trợ còn có thể đặt hàng trực tiếp tại các website, hoặc qua app, nhắn tin qua tổng đài và gọi điện trực tiếp.

Sau khi nhận được đơn hàng, đơn vị, cá nhân cung cấp dịch vụ sẽ xác nhận bằng điện thoại, tin nhắn, đồng thời gửi hóa đơn qua email để người tiêu dùng kiểm tra loại thực phẩm cũng như tổng chi phí phải trả và sẽ nhận được hàng hóa theo yêu cầu.

Thống kê từ Công ty Nielsen và Infocus Mekong Mobile Panel phối hợp khảo sát tại TP Hồ Chi Minh, Hà Nội và Đà Nẵng mới đây cho thấy những cửa hàng hiện hữu bị tác động mạnh với 50 - 80% người dân đã giảm tần suất đi siêu thị, cửa hàng tạp hóa và chợ truyền thống; 20 - 30% số người cho biết đã tăng cường mua sắm trực tuyến và giảm các hoạt động mua sắm bên ngoài.

Theo đại diện Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại TP Hồ Chí Minh (Saigon Co.op), kênh mua sắm qua điện thoại, website của doanh nghiệp này đã tăng trưởng nhanh trong thời gian ngắn với hàng triệu lượt tương tác mỗi ngày. Ước tính đơn hàng giao dịch thông qua kênh giao dịch trực tuyến này tăng gấp 10 lần so với ngày thường. 

Cùng với đó, số lượng đơn hàng của trang thương mại điện tử SpeedL thuộc Lotte Mart cũng tăng từ 150 - 200% so với ngày thường từ khi dịch COVID-19 bùng phát.

Vì thế, để đáp ứng nhu cầu thị trường, nguồn hàng hệ thống siêu thị Lotte Mart phải phân bổ cho trang online tăng gấp đôi và cử thêm nhân sự bán hàng.

Bận rộn không kém, nhiều sàn thương mại điện tử khác như Shopee, Lazada hay Tiki đơn hàng trong những tháng gần đây cũng tăng trưởng mạnh. Đặc biệt, có những lúc cao điểm lượng đơn hàng tăng phát sinh từ 3.000 - 4.000 đơn hàng/phút khiến nhiều mặt hàng liên tục phải nhập kho.

Lo ngại việc đi lại và tiếp xúc trong mùa dịch, chị Vũ Thu Hà ở Minh Khai chia sẻ: Mua sắm online rất tiện lợi bởi không phải ra tận cửa hàng cũng như chờ đợi đến lượt để thanh toán mà chỉ cần truy cập ứng dụng, lựa mặt hàng và thanh toán qua mạng là hàng hoá sẽ được giao tận cửa.

Báo cáo từ Cục Thương mại điện tử (Bộ Công Thương) cũng chỉ ra rằng: Doanh thu của ngành này đã có bước tăng trưởng mạnh mẽ, chiếm từ 25 - 30%/năm. Riêng năm 2019 tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử Việt Nam đạt 27% với tổng doanh thu bán lẻ (B2C) tương đương khoảng 13 tỷ USD.

Đặc biệt, theo dự báo của Google và Temasek, nền kinh tế Internet Đông Nam Á có thể vượt mốc 240 tỷ USD và nền kinh tế Internet tại Việt Nam cũng sẽ đạt con số trên 33 tỷ USD vào năm 2025. Điều này cho thấy dư địa từ ngành thương mại điện tử còn rất lớn so với thị trường bán lẻ hiện nay.

Ông Đặng Hoàng Hải - Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, việc mở rộng các kênh bán hàng trực tuyến là nội dung nằm trong kịch bản đối phó dịch bệnh COVID-19 mà Bộ Công Thương đưa ra.

Vì vậy, Bộ Công Thương đã làm việc với các doanh nghiệp logistics, thương mại điện tử đề nghị tăng vận chuyển các đơn hàng từ hệ thống siêu thị tới người dân nhằm hỗ trợ người tiêu dùng trong thời kỳ dịch bệnh.

Tuy nhiên, ông Đặng Hoàng Hải cũng lưu ý rằng thương mại điện tử là môi trường dễ bị trục lợi nên Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã chủ động có công văn gửi các website, sàn giao dịch thương mại điện tử kiểm tra, rà soát, gỡ bỏ các hàng hóa nâng giá, tăng giá vận chuyển sản phẩm.

Đáng lưu ý, riêng các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trá hình hay những hoạt động không được phép, khi phát hiện vi phạm hoặc nhận được phản ánh về sai phạm của người dùng, Bộ Công Thương sẽ tiến hành hậu kiểm để kiểm tra xử lý nhằm đảm bảo được tính chất chuẩn mực về ngành nghề, tiêu chí theo quy định của pháp luật mà doanh nghiệp đã đăng ký với Bộ Công Thương.

Siết chặt quản lý

Ông Nguyễn Sinh Nhật Tân - Cục trưởng Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương) chia sẻ, trung bình hàng năm, Cục tiếp nhận trên 1.500 khiếu nại, yêu cầu của người tiêu dùng; trong đó có trên 50% liên quan đến các giao dịch thương mại điện tử hoặc vấn đề hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Các vi phạm điển hình bao gồm chất lượng hàng hóa, hàng nhận được không giống với quảng cáo; thông tin sai về xuất xứ, giá cả, không thực hiện nghĩa vụ bảo hành, không xuất hóa đơn.

Thống kê của Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) cũng cho thấy, từ ngày 31/1 đến 21/4/2020, lực lượng này đã kiểm tra, xử lý trên 8.370 cơ sở kinh doanh trang thiết bị y tế, số tiền xử phạt vi phạm hành chính lên đến hơn 4,2 tỷ đồng. Điều này cho thấy mức độ phức tạp của việc quản lý thị trường nói chung và thị trường online nói riêng.

Theo ông Trần Hữu Linh - Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương), việc tiếp cận, giám sát loại hình kinh doanh trực tuyến không hề đơn giản, khó khăn hơn nhiều so với kinh doanh truyền thống.

Nhiều đối tượng mua tên miền và đặt máy chủ tại nước ngoài, thanh toán thông qua thẻ tín dụng mà không thông qua công ty cung cấp dịch vụ máy chủ ở Việt Nam, cố tình che giấu thông tin, không có địa chỉ, điện thoại hay thông tin liên lạc nên việc ngăn chặn và xử phạt gặp rất nhiều rào cản.

Bên cạnh đó, những khách hàng mua sắm online phần lớn không chú ý việc lấy hóa đơn, sử dụng các phương thức thanh toán trực tuyến đa dạng… gây khó khăn cho quản lý, xử lý của các cơ quan chức năng.

Do vậy, ông Trần Hữu Linh cho rằng: Để ngăn chặn hàng giả, hàng lậu, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ trên môi trường Internet, cần chặn từ “gốc”, đó là người tiêu dùng ngừng “tiếp tay” cho các đối tượng vi phạm.

Hơn nữa, người tiêu dùng cần mua hàng ở những trang web uy tín, có đăng ký hoạt động với cơ quan chức năng và đã được cấp phép hoạt động, có thông tin liên lạc rõ ràng như địa chỉ, số điện thoại, mã số thuế...

Không những thế, người tiêu dùng cần cảnh giác với những trang web, tài khoản mạng xã hội lạ quảng cáo các dịch vụ, sản phẩm với giá thấp hoặc khuyến mãi lớn cũng như cẩn trọng với những yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân (họ tên, số điện thoại, địa chỉ, số tài khoản ngân hàng...) từ những trang web lạ để tránh bị đánh cắp thông tin tài chính. 

Khi gặp các phiền toái về chất lượng sản phẩm khi mua hàng trực tuyến cần phản ánh đến các cơ quan chức năng như Sở Công Thương, Cục Quản lý thị trường, Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng để được hỗ trợ, giải quyết.

Ông Trần Hữu Linh cũng cho hay, mới đây, Bộ Công Thương đã thành lập Tổ soạn thảo để sửa đổi Thông tư số 47/TT-BCT quy định về quản lý website thương mại điện tử theo hướng quy định rõ trách nhiệm của các chủ sàn điện tử.

Do vậy, Bộ Công Thương sẽ tham gia sửa đổi Nghị định 52/2013/NĐ-CP về thương mại điện tử trong năm 2020 vì Nghị định đã ban hành 6 năm, chưa cập nhật loại hình kinh doanh mới nên thiếu chế tài xử lý.

Nhằm đưa ra chiến lược mới phù hợp với tốc độ phát triển của nền kinh tế hiện nay, góp phần thúc đẩy ngành thương mại điện tử Việt Nam phát triển bền vững, Thứ trưởng Bộ Công Thương Cao Quốc Hưng cho biết: Bộ Công Thương đã đưa vào dự thảo trình Chính phủ nhiều nhóm giải pháp như hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển thương mại điện tử trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động thương mại điện tử; các giải pháp xây dựng thị trường và nâng cao lòng tin người tiêu dùng trong thương mại điện tử; phát triển các hệ thống hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ cho thương mại điện tử.

Theo đó, nội dung dự thảo có nhiều điểm mới, xây dựng thị trường thương mại điện tử lành mạnh, có tính cạnh tranh cao nhằm hỗ trợ cho các doanh nghiệp kinh doanh ngày càng hiệu quả và tích cực, hạn chế loại bỏ những doanh nghiệp kinh doanh trá hình làm ảnh hưởng tới quy mô ngành thương mại điện tử.

Ngoài yếu tố nâng cao việc phối hợp quản lý, các điều khoản nới lỏng hỗ trợ các doanh nghiệp cũng được Bộ Công Thương quan tâm đặc biệt.

Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn là nền tảng giúp ngành thương mại điện tử phát triển với mục tiêu bền vững.

Cùng với đó, Bộ Công Thương cũng chú trọng việc đẩy mạnh ứng dụng thương mại điện tử hỗ trợ các ngành hàng xuất khẩu chủ lực, mở rộng tiêu thụ cho hàng hóa nông sản và thúc đẩy phát triển thương mại điện tử tại khu vực nông thôn.

Mặt khác, tập trung phát triển và ứng dụng các công nghệ mới trong thương mại điện tử, hỗ trợ quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Để tháo gỡ khó khăn cho sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong thời gian tới, Bộ Công Thương cũng đã xây dựng Đề án phát triển nền tảng ứng dụng thương mại điện tử để thúc đẩy kết nối giữa các nhà sản xuất và phân phối trên nền tảng liên kết chặt chẽ về thông tin từ nhà sản xuất đến hệ thống phân phối cùng sự hỗ trợ của Nhà nước. 

Ngoài ra, Bộ còn triển khai giải pháp ứng dụng công nghệ đám mây (blockchain) trong truy xuất nguồn gốc xuất xứ hàng hóa có dán tem IDEA-Blockchain với mặt hàng nông sản nhằm nâng cao thương hiệu, đẩy mạnh xuất khẩu ra các nước phát triển trong bối cảnh Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU được phê chuẩn.

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Cao Quốc Hưng, nhằm tạo thuận lợi cho dịch vụ giao hàng gắn với thương mại điện tử, Bộ Công Thương đã xây dựng giải pháp tổng thể cho hệ thống sàn giao dịch dịch vụ logistics giữa các doanh nghiệp dịch vụ logistics và doanh nghiệp chủ hàng theo xu thế diễn biến tình hình dịch bệnh COVID-19.

Đặc biệt, Bộ Công Thương cũng hướng tới việc ứng dụng các phần mềm quản lý thông tin khách hàng (CRM), phần mềm quản lý sản xuất và bán hàng thông minh... nhằm hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh xúc tiến bán hàng trên môi trường thương mại điện tử.